Eski Şehir (Kudüs)

Eski Şehir (İbranice: הָעִיר הָעַתִּיקָה‎, romanize: Ha'Ir Ha'Atiqah; Arapça: البلدة القديمة, al-Balda al-Qadimah), modern Kudüs şehri içerisinde 0.9 kilometrelik[2] (0.35 sq mi) surlarla çevrili bir alandır. 1860'ta Yahudi mahallesi Mishkenot Sha'ananim kurulana kadar kentin tamamını kaplayan alandır. Eski şehir Müslümanlar için Kubbet-üs-Sahra ve Mescid-i Aksa, Yahudiler için Tapınak Tepesi ve Ağlama Duvarı ve Hristiyanlar için Kutsal Kabir Kilisesi gibi çeşitli dinlere ait kutsal mekanlara ev sahipliği yapmaktadır. 1981'de UNESCO tarafından Dünya Mirası listesine eklenmiştir.

Tarihi Kudüs Şehri ve Surları[1]

UNESCO Dünya Mirası
Kriter	Kültürel: ii, iii, vi
Referans	148
Tescil	1981 (5. oturum)
Tehlike	1982–günümüz
Bölge	Kudüs ilçesi

Günümüzde Eski Şehir, kabaca dörde bölünmüştür: Müslümanlar Çeyreği, Hristiyanlar Çeyreği, Ermeni Çeyreği ve Yahudi Çeyreği. Eski Şehrin devasa savunma duvarları ve şehrin kapıları 1535-1542 yıllarında, Osmanlı sultanı, I. Süleyman (I. Süleyman) tarafından yapıldı[3]. Şehrin günümüzdeki nüfusunun çoğunluğu Müslüman ve Hristiyan çeyreklerinde yaşamaktadır. 2007 yılında, şehrin toplam nüfusu 36,965idi ve bu sayının 2006’da dinlere göre ayrımı; 27,500 Müslüman, 5681 Hristiyan, 790 Ermeni ve 3089 Yahudi’ydi. 1967 yılında, şehirde hiç Yahudi yoktu. Bunun nedeni, şehrin 1948 Arap-İsrail Savaşı sonunda Ürdün tarafından işgal edilmesi ve bunun sonucunda Yahudilerin eski şehri terketmesiydi[4][5][6].

1967 Altı Gün Savaşı esnasında, İsrailli güçler Eski Şehri ve Doğu Kudüs’ün geri kalanını ele geçirdi ve sonrasında bu yerleri İsrail toprakları olan Şehrin Batısına ekledi. Bugün, İsrail Devleti bütün alanı yönetmektedir ve İsrail bu bölgeyi Millî Başkentinin bir parçası olarak kabul etmektedir. Buna rağmen, Doğu Kudüs’ü İsrail’e ekleyen 1980 Kudüs Kanunu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 478 sayılı çözüm önergesi tarafından geçersiz ve hükümsüz sayıldı. Doğu Kudüs günümüzde, uluslararası toplum tarafından Filistin’in işgal altındaki toprakları olarak görülmektedir[7][8]. 2010 yılında, Kudüs’teki en eski yazılı Tarihi kalıntı, eski şehrin duvarlarının dışında bulundu[9].

Çeyrekler

Arap Marketi

Müslüman Çeyreği

Müslüman Çeyreği (Arapça: حارَة المُسلِمين‎‎, Hārat al-Muslimīn) Eski Şehirdeki dört çeyreğin en kalabalığıdır ve Eski Şehrin Kuzeydoğusundadır. Bu çeyrek, doğudaki Aslanlar Kapısından batıdaki Şam kapısına uzanır. 2005 yılında nüfusu 22000 idi ve diğer üç çeyrek gibi, 1929 ayaklanmalarına kadar nüfusunu Müslümanlar, Hristiyanlar ve ayrıca Yahudiler oluşturmaktaydı[10]. Günümüzde Müslüman çeyreğinde birçok Yahudi yerleşimcilere ait evler ve Yeşivalar bulunmaktadır. Bu yeşivalardan biri Yeshivat Ateret Yerushalayim’dir[4].

Hristiyan Çeyreği

Hristiyan Çeyreği (Arapça: حارة النصارى‎‎, Ḩārat an-Naşāra) Eski Şehrin Kuzey batısındaki köşesinde yer almaktadır. Kuzeydeki Yeni Kapı’dan güneydeki Jaffa Kapısına kadar uzanır. Ermeni ve Yahudi çeyreklerinin sınır komşusudur ve doğuda ise Müslüman Çeyreğine komşudur. Bu çeyrekte, Hristiyanlar tarafından en kutsal yer olarak bilinen Kutsal Kabir Kilisesi bulunmaktadır.

Ermeni Çeyreği

Ermeni Çeyreği (Ermenice: Հայկական Թաղամաս, Haygagan T'aġamas, Arapça: حارة الأرمن‎‎, Ḩārat al-Arman) Eski Şehir’deki en küçük çeyrektir. Ermeniler Hristiyan olmalarına rağmen, Ermeni Çeyreği, Hristiyan Çeyreği’nden farklıdır. Alanın küçük ve nüfusun az olmasına rağmen, Ermeniler ve Patriklikleri, Eski Şehirde, oldukça özgür ve güçlü varoluşa sahiptirler. 1948 Arap-İsrail Savaşı sonrasında çeyrekler Ürdün kontrolü altına girmiştir. Ürdün kanunlarına göre, Ermeniler ve diğer Hristiyanlar, özel Hristiyan okullarında, İncil ve Kur’an’a eşit zaman ayırmalıydılar ve kilisenin varlıklarını artırmalarını engelledi. 1967 Savaşı, bu çeyreğin sakinleri tarafından mucize olarak hatırlanır. Bunun nedeni, Ermeni Manastırının içinde patlamamış iki bomba bulunmuş olmasıdır. Bugün, 3000’den fazla Ermeni, Kudüs’te yaşamaktadır, bunların sadece 500’ü Ermeni Çeyreğindedir[11][12]. Burada yaşayanların bazıları papaz okulunda eğitim gören ya da kilisede çalışan geçici yerleşimcilerdir. Patriklik bu çeyrekteki ve Batı Kudüs’teki bazı değerli topraklara sahiptir. 1975’te çeyrekteki Papaz okulu kurulmuştur. 1967 Savaşı sonrası, İsrail Devleti, savaşta zarar gören kilise ve diğer kutsal alanları restore etmeleri amacıyla, zararın kimden geldiğini gözetmeksizin, tazminat ödedi.

Yahudi Çeyreği

Ağlama Duvarı plazası

Yahudi Çeyreği.

Yahudi Çeyreği (İbranice: הרובע היהודי‎‎, HaRova HaYehudi, Arapça: حارة اليهود‎‎, Ḩārat al-Yahūd) Şehrin Güneydoğusunda yer almaktadır ve güneyde Zion kapısından başlar. Doğuda Ağlama Duvarı ve Tapınak tepesine uzanır. Bu çeyrek zengin bir tarihe sahiptir ve sekizinci yüzyıldan beri geçmişinde uzun dönemlerce Yahudilere ev sahipliği yapmıştır. (212223242526). 1948 yılında 2000 lik Yahudi nüfus, kuşatılmış ve zorla bölgeden ayrılmaya zorlanmıştır. Kudüs Savaşı’nda Arap güçleri şehri tamamen boşaltmış ve bütün sinagogları yok etmişlerdi. Yahudi Çeyrek, İsrailli güçler tarafından 1967 yılındaki Altı Gün Savaşları’nda tekrar ele geçirildi. Birkaç gün sonra İsrail yöneticileri bitişiğinde bulunan Faslıların bulunduğu çeyreği yıkma emrini verdi ve orada yaşayanları zorla başka yerlere yerleştirdi. Böylece ağlama duvarına gidiş kolaylaştırıldı.

Yahudi Çeyreğin 1967 öncesinde yok edilen kısmı tekrar inşa edilip yeni yerleşim alanları açılmıştır ve 2005 yılı itibarıyla nüfusu 2348e çıkmıştır[13]. Birçok büyük eğitim kurumu bölgede inşa edilmiştir. Bölge tekrar inşa edilmeden önce, İbrani Üniversitesi Arkeoloğu Nahman Ayigad tarafından yönetilen bir kazı projesiyle incelenmeye alınmıştır. Bulunan arkeolojik kalıntılar açık alan müzesi şeklinde sergiye açılmıştır.

Faslı Çeyreği

Daha önce Eski Şehirde Faslıların bulunduğu başka bir çeyrek vardı. Diğer çeyreklere göre daha küçük olan bu çeyrek, Altı Gün Savaşı’ndan ilk haftasında yıkılmaya başlandıç Bunun sebebi Ağlama Duvarı’na halkın rahatça gidebileceği bir geçiş plazası oluşturmaktı.

Şehrin Duvarları

Kapılar

Değişik dönemlerde, şehrin farklı sayılarda kapıları oldu. Haçlı Seferleri dönemindeki Kudüs Krallığı’nda, Kudüs’ün her tarafında bir adet olmak üzere 4 duvarı vardı. Günümüzdeki 6 duvar, Muhteşem Süleyman lakaplı Osmanlı Padişahı 1. Süleyman tarafından yapıldı. 1887 yılındaki yeni bir kapıyla, kapıların sayısı yediye yükseldi. Kapanmış ve kısmen korunma altına alınmış toplam 4 tarihi kapı vardır (Doğu Duvardaki çifte Altın Kapı ve güneydeki Tek, Üçlü ve İkili kapılar). 1887 yılına kadar her kapı gün batımından önce kapanır. Güneş doğuşunda açılırdı.

Açık Kapılar

İngilizce	İbranice	Arapça	Diğer İsmi	İnşa Tarihi	Yeri
Yeni Kapı	HaSha'ar HeHadash השער החדש	Al-Bab al-Jedid الباب الجديد	Hammid Kapısı	1887	Kuzey tarafın Batısı
Şam Kapısı	Sha'ar Shkhem שער שכם	Bab al-Amoud باب العمود	Sha'ar Damesek, Nablus Kapısı, Sütun Kapısı	1537	Kuzey tarafın ortası
Herod’un Kapısı	Sha'ar HaPerachim שער הפרחים	Bab al-Sahira باب الساهرة	Sha'ar Hordos, Çiçek Kapısı, Kuzu Kapısı	1875	Kuzey tarafın doğusu
Aslanlar Kapısı	Sha'ar HaArayot שער האריות	Bab al-Asbatt باب الأسباط	Yehoshafat Kapısı, Aziz Stephen Kapısı, Kabileler Kapısı, Bab Sittna Maryam (باب ستي مريم, "Azis Meryem Kapısı")	1538–39	Doğu tarafın Kuzeyi
Kazıcıların kapısı			Kazı Kapısı. (Umayyad Sarayı’nın doğu kapısı, Halide Birinci Al-Walid’e adanmıştır (705-715). [14][15]	705–15, 1968	El Aksa Camii’nin güneyindeki kapı
Gübre Kapısı	Sha'ar HaAshpot שער האשפות	Bab al-Maghariba باب المغاربة	Silwan Kapısı, Sha'ar HaMugrabim	1538–40	Güney tarafın doğusu
Tabakçılar Kapısı	Sha'ar HaBursekaim שער הבורסקאים			12. YY	Güney tarafın doğusu
Zion Kapısı	Sha'ar Tzion שער ציון	Bab al-Nabi Da'oud باب النبي داود	Yahudi Çeyreğin Kapısı	1540	Güney tarafın ortası
Jaffa Kapısı	Sha'ar Yaffo שער יפו	Bab al-Khalil باب الخليل	Davud’un dua tapınağının kapısı, Porta Davidi	1530–40	Batı tarafın ortası

Kapanmış Kapılar

İngilizce	İbranice	Arapça	Açıklama	Dönem	Konum
Altın Kapı	Sha'ar HaRahamim שער הרחמים	Bab al-Dhahabi/al-Zahabi, "Altın Kapı" باب الذهبي	İkili Kapı, 1541 yılında kapandı. Arapça ayrıca sonsuz hayat kapısı olarak da bilinir. A double gate, last sealed in 1541. In Arabic also known as the Gate of Eternal Life. Arapça’da her iki kapının ayrı isimleri vardır: Şefkat Kapısı, Bab al-Rahma (باب الرحمة) – güney kapı Tövbe Kapısı, Bab al-Taubah (باب التوبة) – kuzey kapı	6. Yüzyıl	Doğu tarafın kuzeyi
Tek Kapı			Bu kapı Tapınak Tepesinin Süleyman’ın ahırları olarak bilinen alt tarafına giderdi.	Herod dönemi	Tapınak Tepesi’nin Güney Kapısı
Huldah Kapıları	Sha'arei Chulda שערי חולדה		İki Kapı: Üç kemerli olduğu için ‘Üçlü Kapı’ diye adlandırılır. Ayrıca Arapça’da Bab an-Nabi (باب النبي, " Muhammed Peygamberin Kapısı") olarak da bilinir İki kemerli, ikili kapı.	Herod Dönemi	Tapınak Tepesinin Güney Kapısı

Kaynakça

1. "Old City of Jerusalem and its Walls". UNESCO. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2014.
2. Kollek, Teddy (1977). "Afterword". John Phillips (Ed.). A Will to Survive – Israel: the Faces of the Terror 1948-the Faces of Hope Today (İngilizce). Dial Press/James Wade. ...about 225 acres... Bilinmeyen parametre |yazar-link= görmezden gelindi (yardım)
4. "Jerusalem The Old City: Urban Fabric and Geopolitical Implications" (PDF). International Peace and Cooperation Center. 2009. 3 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017.
5. Bracha Slae (13 Temmuz 2013). "Demography in Jerusalem's Old City". The Jerusalem Post. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.
6. Beltran, Gray (9 Mayıs 2011). "Torn between two worlds and an uncertain future". Columbia Journalism School. 30 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017.
7. East Jerusalem: Key Humanitarian Concerns 21 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs occupied Palestinian territory. December 2012
8. Benveniśtî, Eyāl (2004). The international law of occupation. Princeton University Press. ss. 112-13. ISBN 978-0-691-12130-7.
9. "Tiny fragment bears oldest script found in Jerusalem". Telegraph.co.uk. 12 Temmuz 2010. 19 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2013.
10. "שבתי זכריה עו"ד חצרו של ר' משה רכטמן ברחוב מעלה חלדיה בירושלים העתיקה". Jerusalem-stories.com. 29 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2013.
11. Հայաստան սփյուռք [Armenia Diaspora] (Ermenice). 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
12. Առաքելական Աթոռ Սրբոց Յակովբեանց Յերուսաղեմ [Armenian Patriarchate of Jerusalem (literally "Apostolic See of St. James in Jerusalem")] (Ermenice). 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017.
13. Staff. "Table III/14 – Population of Jerusalem, by Age, Quarter, Sub-Quarter, and Statistical Area, 2003" (PDF). Institute for Israel Studies (İbranice ve İngilizce). Institute for Israel Studies, Jerusalem. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
14. "The Function and Plan of the 'Palaces'". The Jerusalem Archaeological Park – Davidson Center. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
15. Meir Ben-Dov (1987). The Excavation Gate (18). The Ophel archaeological garden. Kudüs: East Jerusalem Development Ltd. s. 20. Thus for all intents and purposes, a ninth gate has been opened in the walls of Jerusalem.