İsrail

İsrail (İbranice: יִשְׂרָאֵל‎; Arapça: إِسْرَائِيل) veya resmî ismiyle İsrail Devleti (İbranice: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎, Medinat Yisra'el ), Batı Asya'da Akdeniz'in güneydoğu kıyısında ve Kızıldeniz'in kuzey kıyısında yer alan bir ülke. Kuzeyinde Lübnan, kuzeydoğusunda Suriye, doğusunda Ürdün, güneybatısında Mısır ve hem batı hem de doğusunda sırasıyla Filistin toprakları olan Gazze Şeridi ve Batı Şeria ile komşudur.[5] Görece küçük yüz ölçümü içerisinde coğrafi olarak çeşitli farklılıklar görülmektedir.[6][7] Ülkede ekonominin ve teknolojinin merkezi Tel Aviv iken idari merkez ve ilan edilmiş başkent Kudüs'tür;[8][9] ancak devletin Kudüs üzerindeki egemenliği tam olarak tanınmamaktadır.[10][11][12][13]

Başlığın diğer anlamları için İsrail (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

İsrail
  • מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎
  • Medinat Yisra'el

İsrail Devleti
Başkent
ve en büyük şehir
 Kudüs
Resmî diller İbranice
Tanınan bölgesel diller Arapça
Etnik gruplar
Hükûmet Parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı
Reuven Rivlin
• Başbakan
Binyamin Netanyahu
• Knesset başkanı
Yuli-Yoel Edelstein
• Anayasa Mahkemesi başkanı
Esther Hayut
Tarihçe  
• Deklarasyon
14 Mayıs 1948
Yüzölçümü
• Toplam
 20.770 km2 (8.020 sq mi)[b] (153.)
• Su (%)
 2,12
Nüfus
• 2021 tahminî
 9.305.700 (99.)
• 2008 sayımı
 7.412.200[1][fn 1]
• Yoğunluk
 422/km2 (1.093,0/sq mi) (35.)
GSYİH (SAGP) 2020[2] tahminî
• Toplam
 372,314 milyar $ (51.)
• Kişi başına
 40.336 $[fn 1] (34.)
GSYİH (nominal) 2020[2] tahminî
• Toplam
 410,501 milyar $[fn 1] (31.)
• Kişi başına
 44.474 $[fn 1] (19.)
Gini (2018) 34.8[fn 1][3]
orta · 48.
İGE (2019)  0.919[fn 1][4]
çok yüksek · 19.
Para birimi Yeni İsrail şekeli (₪, ILS)
Zaman dilimi UTC+2 (İZD)
• Yaz (YSU)
 UTC+3 (İYZD)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu 972
İnternet alan adı .il
  1. ^ Kudüs, birkaç ülke tarafından başkent olarak kabul edilmektedir. Knesset ve bakanlıkların çoğu Kudüs'te yer alırken diğer idari binalarsa Tel Aviv'de bulunmaktadır.
  2. ^ 20.770 Yeşil Hat dahildir. 22.072 Golan Tepeleri ve Doğu Kudüs'ü içerir.

İsrail toprakları, hominidlerin Afrika dışındaki ilk göç noktalarından biriydi.[14] Orta Tunç Çağı'ndan itibaren Kenan kabileleri bu bölgede yaşarken[15][16] Demir Çağı'nda İsrail Krallığı ve Yehuda Krallığı kuruldu.[17][18] MÖ 720 yıllarında Yeni Asur İmparatorluğu, İsrail Krallığı'nı yok etti.[19] Yehuda Krallığı ise sırasıyla Babil, Pers ve Helen imparatorlukları tarafından ele geçirildi ancak Yahudi özerk statüsüyle varlığını korudu.[20][21] Makkabi İsyanı sonucunda MÖ 110 yılından itibaren bağımsız bir Haşmonayim Krallığı kurulsa da krallık önce MÖ 63'te Roma Cumhuriyeti'nin vasal devleti hâline geldi, ardından MÖ 37'de bölgeye merkezden Hirodes Hanedanı yönetici olarak atandı ve MÖ 6'da Yahudiye adıyla bir Roma eyaleti şeklinde yeniden yapılandırıldı.[22][23] Yahudiye, başarısız Yahudi İsyanları'na kadar bir Roma ili olarak kaldı ancak isyanlar sonucunda Romalı yöneticiler şehri yakıp yıktı, Yahudi nüfusu şehirden sürdü ve bölgenin adını Suriye Filistini olarak değiştirdi.[22][24][25] Bunun ardından bölgedeki Yahudi varlığı yüzyıllar boyunca belirli bir ölçüde devam etti. MS 7. yüzyılda Levant, Araplar tarafından Bizans İmparatorluğu'ndan alındı ve 1099'da Birinci Haçlı Seferi'ne kadar bölgedeki Arap hakimiyeti sürdü. 1187'de Eyyubiler ile birlikte yeniden Müslümanlar bölgenin hakimi oldu, ardından 13. yüzyıldan itibaren Memlükler hakimiyet alanlarını Mısır'dan itibaren bu bölgeye kadar genişlettiler. 1517'de Osmanlı İmparatorluğu, Memlükleri yenerek bölgeyi ele geçirdi ve Osmanlı hakimiyeti imparatorluğun I. Dünya Savaşı'nda dağılmasına dek devam etti. 19. yüzyılda Yahudi ulusal uyanışıyla birlikte diasporada Siyonist hareket ortaya çıktı, böylece Osmanlı Suriyesine ve sonrasında Birleşik Krallık'a bağlı Filistin Mandasına göç dalgaları başladı.

1947'de Birleşmiş Milletler'in hazırladığı Filistin Paylaşım Planı ile bölgede bağımsız Arap ve Yahudi devletleri ile uluslararası Kudüs yönetiminin kurulması istendi. Planı Yahudi Ajansı kabul ederken Arap liderler reddetti.[26][27][28] Sonraki yıl Yahudi Ajansı, İsrail Devleti'nin bağımsızlığını ilan etti ve hemen peşinden başlayan 1948 Arap-İsrail Savaşı sonucunda İsrail eski Filistin Mandası topraklarının büyük çoğunluğunu elinde tutarken komşu Arap ülkeleri ise Batı Şeria ve Gazze'yi ele geçirdi.[29] Bu tarihten sonra İsrail ile Arap ülkeleri arasında birçok savaş çıktı; İsrail, 1967'deki Altı Gün Savaşı'ndan itibaren Batı Şeria, Gazze Şeridi (2005'teki geri çekilmeye rağmen birçok hukukçu hâlâ işgal altında olduğunu kabul ediyor.) ve Golan Tepelerini işgal etti.[30][31][32][fn 2] Kendi idaresini Doğu Kudüs ve Golan Tepeleri'ne içine alarak genişletse de bunu Batı Şeria'da gerçekleştiremedi.[33][34][35][36] İsrail'in Filistin topraklarını işgali, modern zamanların en uzun işgalidir.[fn 2][38] Filistin–İsrail çatışmasını bitirme çabaları hâlen daha nihai bir barış anlaşmasına yol açmadı. Ancak İsrail ile Mısır ve Ürdün arasında barış anlaşmaları imzalandı.

Uzun ve dar bir şekle sahip olan İsrail, 470 km uzunluğunda olup en geniş bölgesi yaklaşık 135 km'dir. Sınırları ve ateşkes hatları içerisinde kalan toplam yüz ölçümü 27.817 km2'dir. İsrail, yaklaşık 8.081.000'lik nüfusuyla[39], çeşitli din, kültür ve sosyal geleneklere sahip insanları bir araya getirmiştir. Para birimi Yeni İsrail şekelidir. İsrail dünyadaki en büyük 43. ekonomiye sahiptir.[40] Aynı zamanda İnsani Gelişme Endeksi'nde Orta Doğu'da ilk sırada yer alır.[41] Asya'da ise beşinci sıradadır.[42] Basın Özgürlüğü Endeksi'nde İsrail 86. sıradadır.[43]

Etimoloji

Tanah'a göre Yakup, ailesi ile göç ederken Yehova'nın meleği, insan silüetinde Yakup'a görünür. Ailesini nehrin karşısına taşıdıktan sonra Yakup, melek ile gün ağarıncaya kadar güreşir. Melek, Yakup'u yenemeyeceğini anlayınca ona, "Beni bırak, gün ağarıyor" der. Fakat Yakup, "Beni kutsamadıkça seni bırakmam" diyip, kutsallık ister. Yakup mücadele eder ve nihayetinde Yehova'nın meleğini yener. O da Yakup'u Yehova'nın meleğini alt eden[44] anlamına gelen İsrail (יִשְׂרָאֵל‎, Yiśrāʾēl) ismiyle kutsar.[45] Böylece Yehova tarafından Yakup'un adı artık 'İsrail' olur.[46] Bu nedenle Yakup'un soyundan gelenlere İsrailoğulları denir. Bu olaydan sonra Yakup, Mısır'a göçtüğünde sülalesi İsrailliler olarak anılır.[47] Günümüzde İsrail Devleti'nin ismi ise bu olaydan gelir.

Geçmiş
Ana madde: İsrail tarihi

Avrupa'daki Yahudiler, 19. yüzyılın ikinci yarısında devlet kurma çalışmalarına başladılar. Arz-ı mev'ut (vaadedilmiş topraklar) üzerine devlet kurma çalışmaları ilk önce Büyük Britanya'da görülür. 1848'de Britanya hükûmeti bir genelgeyle Filistin'deki konsoloslarını Yahudilerin himayesine verdi. 1870'te Yahudi faaliyetlerinin merkezi Büyük Britanya'dan Rusya'ya geçti. Siyonist hareketlerin başına geçen Theodor Herzl, Filistin'de bir 'Yahudi devletinin' kurulması için birçok çalışmalarda bulundu. Herzl, Büyük Britanya gibi güçlü bir ülkeyi arkasına alarak, gayesine ulaşma çabasındaydı. Herzl bu kapsamda II. Abdülhamit ile iki kere görüşmüş (birincisi 17 Mayıs 1901, ikincisi 4 Temmuz 1902) ancak her ikisinde de bir netice alamamıştır.[48] Siyonistler, devlet olabilmeleri için bir tarım sınıfına ihtiyaçları olduğunu fark ettiler, bununla birlikte Avrupa Yahudilerinin neredeyse tamamı ticaretle uğraşıyordu, Rusya'da ise tarımla uğraşan Yahudiler bulunuyordu. Bu dönemde Rusya'da, Yahudilere karşı -özellikle çiftçi Yahudilere- pogromlar olarak bilinen bir dizi katliam yapıldı. Katliamlara maruz çiftçi Yahudilere, Siyonistler tarafından ülkeyi terk edip Filistin’e yerleşmeleri teklifi yapıldı. 1870 yılından itibaren çiftçi Yahudiler Filistin toprakları üzerinde tarımsal yerleşme merkezleri kurmaya başladılar. Bununla birlikte, Rusya’yı terk eden Yahudilerin birçoğu ABD'ye göçtü. 1870–96 yılları arasında Eretz İsrail'de on yedi tarım kolonisi kuruldu.

I. Dünya Savaşı sonunda 2 Kasım 1917’de Büyük Britanya dışişleri bakanı Arthur Balfour'un girişimiyle Balfour Deklarasyonu süreci başlatıldı. Milletler Cemiyeti 1920 yılında, Filistin üzerinde İngiliz mandasını tanıdı. Bundan sonra kurulan bir Yahudi bürosu İngiltere nezdinde Yahudi haklarını temsil etmeye başladı.

Bundan sonraki yıllarda Siyonistler dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış bulunan Yahudi topluluklarını -devlet kurabilmek için etkili bir nüfus oluşturmak gayesiyle- Filistin’e göçmeleri için ikna etme çabalarına girişti. Nazi Almanyası'nın 1930'lardan 1940'ların ortalarına kadar Yahudilere soykırım uygulamaya başlamasıyla Filistin’e büyük bir Yahudi göçü başladı. Filistin’deki Araplar bu göçe karşı koyduklarından İngiltere, Yahudi göçlerinin durdurulmasına karar verdi. Bunun üzerine Sion’a bağlı Askeri Yahudi Teşkilatı Hagana, Filistin’e göç konusunda İngiltere’nin aldığı bu kısıtlayıcı kararı protesto amacıyla silahlı terör eylemlerine girişti. Filistin yönetimi Nazi liderliği ile işbirliğine girişti. Bu amaçla Kudüs müftüsü Almanya’ya birçok ziyarette bulundu.

Birleşmiş Milletler Paylaşım Planı (1947)
Filistin’in kaybettiği topraklar (1946-2000)

Filistin'e de gizli Yahudi göçleri düzenlenmeye başlandı. II. Dünya Savaşı'nın Müttefiklerin galibiyetiyle bitmesinden sonra, Filistin problemi son safhasına ulaştı. Britanya'dan daha sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin yardımını sağladıktan sonra, Filistin problemini Birleşmiş Milletler'e götürüp, problemin çözülmesini istedi. BM, Kasım 1947'de Filistin'in biri Yahudi öteki Arap olmak üzere iki devlet arasında paylaşılmasına karar verdi. Yahudiler bu kararı kabul ederken Araplar reddetti. Kudüs şehrine ise BM denetiminde milletlerarası bir bölge statüsü tanındı. Bu çözüm Arapları tatmin etmedi. Bu yüzden ilk İsrail-Arap savaşı olan İsrail-Filistin Savaşı başladı.

14 Mayıs 1948’de BM paylaşım planı uyarınca David Ben-Gurion tarafından İsrail Devleti’nin kuruluşu ilan edildi. 24 saat sonra, Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak orduları saldırıya geçerek İsrail topraklarına girdiler.

1949 yılının ilk aylarında BM nezdinde İsrail ile onunla savaşan Arap ülkelerinin her biri (o dönemden beri İsrail’le müzakere masasına oturmayı reddeden Irak hariç) arasında doğrudan müzakereler düzenlendi ve bunların sonucunda bir ateşkes anlaşması imzalandı. Anlaşma uyarınca sahil şeridi, Celile ve tüm Necef İsrail’e, Yehuda ve Samiriye (Batı Şeria) Ürdün’e, Gazze Mısır yönetimine ve Kudüs’ün ise Eski Şehir'in de dâhil olduğu doğu kısmı Ürdün’e, batısı da İsrail’e bırakıldı. İsrail’in Filistinliler ile olan gerginliği ise sürmektedir. 2020'de Kudüs'ün yeni başkent olarak ilan edilmesi yeni bir gerginlik yaratsa da çoğu ülke bunu tanımamıştır. Günümüzde Kudüs'ün başkent olmasını resmî olarak tanıyan BM üyesi devletler Avustralya (Batı Kudüs),[49] Rusya (Batı Kudüs),[50] Çek Cumhuriyeti (Batı Kudüs),[51] Honduras,[52] Guatemala,[53] Nauru,[54] ve Amerika Birleşik Devletleri'dir.[55]

Coğrafya
Batı Şeria ve İsrail

İsrail, Orta Doğu’da Doğu Akdeniz kıyısındadır. Batısında Akdeniz, kuzeyinde Lübnan ve Suriye, doğusunda Ürdün, güneybatısında Sina Yarımadası ve Gazze vardır. Ülkenin güney bölgesi, Necef Çölü'nden meydana gelir. Kuzeydoğu kesimi ise Şeria Hendeğine açılır. Güneydoğuda dik yükseltiler vardır. Lut Gölü bu bölgededir. Akdeniz kıyı bölgesinin kuzey bölümü Yafa’dan Karmel Dağına kadar uzanarak Şaran Ovası adını alır.

Karmel Dağı'nın doğusunda Kişon Irmağı vadisi boyunca uzanan Esdradelon Ovası yer alır. Ova, Taberiye Gölü'ne kadar uzanır. Ürdün Nehri buradan geçerek deniz yüzeyinden 394 m aşağıdaki Lut Gölüne dökülür. Lut Gölü'nün sadece güneybatı sahili İsrail’indir. İsrail’in doğu bölgeleri dağlıktır. Buralar Şamiriye ve Yahudiye tepelerinden Necef Dağı'na kadar uzanır. İsrail’in en yüksek noktası 1208 m’lik Nyron Dağı, Taberiye Gölü'nün kuzeybatısındadır. Golan Tepeleri de kuzeydoğudadır. Şamiriye ve Yahudiye tepeleri üzerinde Kudüs’ün bulunduğu yaylanın bir kısmı yer alır.

İsrail’in en verimli ve değerli maden yatakları, Lut Gölü bölgesinde bulunan potasyum, sodyum, magnezyum ve tuz kaynaklarıdır. Bakır, kaya fosfatları, manganez, cam toprağı, kaolin, demir cevheri, petrol ve tabii gaz Necef’te bulunur.

Köppen iklim sınıflandırmasına göre İsrail'in iklimi

İklim ve doğal hayat

İsrail'in kıyı kesimleri ve kuzeyi, Köppen iklim sınıflandırmasına göre Akdeniz ikliminin (Csa), güney kısımları çöl ikliminin (BWh ve BWc) etkisi altındadır, bu iki iklim arasında ise yarı kurak iklim (BSh) hakimdir. Yazları kurak ve sıcak geçer. Yağmur ancak aralık, ocak ve şubat aylarında yağar. Yıllık ortalama yağış miktarı 1000 mm civarındadır. Yıllık sıcaklık ortalaması yazın 24-32 °C arasında, kışın ise 7 ile 16 °C arasındadır. Bu ortalama Necef Çölü'nde 38 °C’yi aşar. Golan Tepeleri'nde ise yağışlı karasal iklim (Dsb) hakimdir.[56]

Ülke topraklarının yarıdan fazlasını meydana getiren Necef Çölü, çorak volkanik engebelerle sınırlanmış, geniş bir bozkır ovasıdır. Batı kesiminde kuru yaylalar bulunur. Galilea ve Carmel’in yüksek tepeleri Halep çamları ve meşe ağaçları ile kaplıdır. En tipik bitki örtüsü Akdeniz makileridir. Akdeniz kıyı bölgesi verimli ve yeşilliktir. İsrail’de hızlı bir ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. Yabani hayvanlarının soyu gittikçe azalmıştır. Çok çeşitli kuş türleri vardır.

Siyaset

İsrail, genel oy hakkının bulunduğu parlamenter bir demokrasidir. Devlet Başkanı - Cumhurbaşkanı (İbranice: Nasi) yedi yılda bir Knesset (Meclis)'in çoğunluğunun oyu ile seçilir. Devlet Başkanı genellikle törensel ve resmî görevleri yerine getirir ancak af yetkisi gibi yürütme yetkilerine de sahiptir. Başbakanlığa Cumhurbaşkanı tarafından çoğunluğu kazanan partinin lideri seçilir. Hükûmete parlamento dışından bakan tayin edilebilmektedir. 120 üyesi olan meclisin seçim sistemi Nispi Temsildir ve en düşük oy verme yaşı 18, en uzun hükûmet dönemi ise 4 yıldır. Ayrıca ülkedeki seçim barajı oyların %3.25'i olup, İsrail yaklaşık olarak 32 yıldır koalisyon ile yönetilmektedir.[57]

Askeriye
IAI Lavi, askeri teknoloji gösterisinde

İsrail, sadece Umman ve Suudi Arabistan'ın gerisinde olmak üzere GSYİH'sine oranla en yüksek savunma bütçesine sahip ülkedir.[58] İsrail Savunma Kuvvetleri, İsrail özel kuvvetlerinin tek askeri kanadıdır ve Genelkurmay Başkanı kabinenin alt-yönetimi ile "Ramatkai"nin başıdır. İSK, kara, hava ve deniz kuvvetlerinden oluşur. 1948 Arap-İsrail Savaşında ülkenin kurulmasından önce -Haganah önderliğinde- paramiliter grupların birleştirilmesi ile kuruldu.[59] İSK ayrıca Mossad ve Shabak ile çalışan Askeri Haberalma Yönetiminin (Aman) kaynaklarından yararlanır.[60] Kısa tarihinde, birçok büyük savaş ve sınır çatışmaları olan İsrail Savunma Kuvvetleri dünyanın en deneyimli ordusu olmuştur.[61][62]

Çoğu İsrailli orduya 18 yaşında katılır ve erkekler 3 yıl, kadınlar 2 ila 3 yıl hizmet eder.[63] Zorunlu hizmetten sonra, İsrail erkekleri yedek kuvvetlere katılır ve genellikle kırklı yaşlarına dek senede birkaç hafta görev yaparlar. Çoğu kadın ise yedek görevden muaftır. İsrailin Arap vatandaşları (Dürziler dışında) ve tam zamanlı dini eğitim alanlar da askeri hizmetten muaftırlar; Yeshiva öğrencilerinin bu muafiyeti yıllarca tartışma konusu olmasına rağmen.[64][65] Çeşitli nedenlerle askeri hizmetten muaf olmak isteyenler için hastane, okul ve sosyal yardımlaşma hizmetlerini içeren Sherut Leumi veya ulusal servis bir alternatif oluşturur.[66] Zorunlu askerlik programının bir sonucu olarak, İSK yaklaşık 176.500 aktif asker ve ek olarak 445.00 yedek ile hizmet verir.[67]

Merkava tankları 1979'dan beri hizmettedir. Bu Mk 4 Merkava aktif koruma sistemi ile donatılmıştır.

Ulusal ordu, ağırlıklı olarak ülke içinde dizayn edilip üretildiği kadar ithal de edilen yüksek teknolojili silahlara dayanır. 1967'den beri özellikle Birleşik Devletler kayda değer miktarda askeri yardım yapmıştır; 2013-2018 yılları arasında yıllık 3,15 milyar Dolarlık yardım yapması beklenmektedir.[68][69] Arrow (Ok) füzeleri dünyanın az sayıdaki operasyonel anti-balistik füze sistemlerinden biridir.[70] İsrail'in Iron Dome (Demir Çatı) anti-füze hava savunma sistemi, Gazze Şeridindeki Filistinli militerlerin ateşlediği binlerce Kassam, 122 mm Grad ve Fajr-5 ile ağır roket saldırıları karşısında dünya çapında takdir topladı.[71][72] Yom Kippur Savaşından itibaren İsrail, Casus uydu iletişim ağı geliştirdi.[73] Ofeq programının sonucunda İsrail bu tür uyduları yerleştirebilen dünyanın yedi ülkesinden biri oldu.[74] Kuruluşundan beri İsrail GSYİH'nin önemli miktarını savunmaya harcadı.[75] Örnek olarak 1984'te bu miktar GSYİH'nin %24'ydü. 2006'da ise %7,3'e düştü.[6]

İsrail'in geniş ölçüde kimyasal ve biyolojik kitle imha silahlarına sahip olduğuna inanıldığı gibi nükleer silahlara sahip olduğuna da inanılır.[76][77] İsrail, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması'nı imzalamamıştır[78] ve nükleer silah kapasitesi hakkında kasıtlı belirsizlik politikasını uygulamaktadır.[79] İsrail Irak'ın Scud füzeleri ile saldırıya uğradığı 1991'deki Körfez savaşı sonrası, Merkhav Mugan olarak isimlendirilen kimyasal ve biyolojik maddeleri geçirmeyen takviye güvenlik odalarını İsraildeki tüm evler için zorunlu kılmıştır.[80]

İsrail sürekli olarak çok düşük puan aldığı Küresel Barış Endeksi sıralamasında, 2011 verilerine göre 153 ülke içinde 145. sıradadır.[81]

İsrail dünyanın en büyük silah ihracatçılarından biridir, 2007'de 4. en büyük silah ihracatçısı olmuştur.[82] İsrailin ihraç ettiği silahların büyük çoğunluğu güvenlik nedenleri ile rapor edilmez.[83]

İdari bölümler
Ana madde: İsrail'in bölgeleri

İsrail mehozot (מחוזות‎, mahoz) olarak bilinen altı idari bölgeye ayrılmıştır. Bunlar: Merkez, Hayfa, Kudüs, Kuzey, Güney, ve Tel Aviv bölgeleridir. Bölgeler de nafot (İbranice: נפות; tekil: nafa) olarak bilinen on beş alt bölgeye ayrılmıştır.[84]

Bölge Başkent En büyük şehir Nüfus[85]
Yahudi Arap Toplam not
Kudüs Kudüs %&0000000000000067.00000067 %&0000000000000032.00000032 1,083,300 a
Kuzey Nof HaGalil Nazareth %&0000000000000043.00000043 %&0000000000000054.00000054 1,401,300
Hayfa Haifa %&0000000000000068.00000068 %&0000000000000026.00000026 996,300
Merkez Ramla Rişon LeTsiyon %&0000000000000088.00000088 %&0000000000000008.0000008 2,115,800
Tel Aviv Tel Aviv %&0000000000000093.00000093 %&0000000000000002.0000002 1,388,400
Güney Beersheba Ashdod %&0000000000000073.00000073 %&0000000000000020.00000020 1,244,200
Yahudiye ve Samarya Bölgesi Ariel Modi'in Illit %&0000000000000098.00000098 %&-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1.0000000 399,300 b
^a Doğu Kudüs'teki 200,000'in üzerindeki Yahudi ve 300,000'in üzerindeki Arap dâhil.[86]
^b Sadece İsrail vatandaşları.

Ekonomi
Ana madde: İsrail ekonomisi

İsrail ekonomisi, yüksek teknolojik araç gereç üretimi, tarım, sanayi, elmas işlemeciliği ve turizme dayalıdır. Kibbutz adı verilen kommünal tarım çiftlikleri gıda üretiminin tamamına yakınını gerçekleştirerek ülkenin gıdada kendi kendine yetmesini sağlar. Teknoloji alanında İsrail ekonomisi dünyanın en hızlı gelişen ülkesidir. Intel, IBM, Motorola, Google gibi firmaların İsrail'de Ar-Ge merkezleri bulunur, bunun nedeni silikon üretimi için ülkenin elverişli olması ve en önemlisi kişi başına düşen bilgi teknolojilerinde çalışan sayısının çok yüksek olmasıdır. NASDAQ endeksinde İsrailli firmalar en çok işlem görenler sıralamasında ABD ve Kanada'dan sonra üçüncü sırada gelir. İsrail çeşitli güvenlik sorunlarına rağmen sürekli kaliteli insan gücü yetiştirmeye önem vererek ekonomisinin büyümesini sağlamıştır.

Tarım ve hayvancılık

İsrail tarımının temel birimini kibbutzlar teşkil eder. Kibbutz, bir kolektif üretim teşkilatıdır. Necef Çölü uzun çalışmalardan sonra ekilebilir duruma getirilmiş ve tarımsal üretim artmıştır. Kibbutz, kolektif çiftlikleri biçiminde teşkilatlanmış olmasına rağmen kooperatif şeklinde birimler de vardır. Bu birimlere moşavim denir. Tarım bu teşkilatlar tarafından yapılır. İsrail toplam işgücünün % 6,5’u tarım sektöründe çalışmaktadır. İsrail’de sulama şebekesi çok gelişmiştir. 400.000 hektardan büyük bir alan sulanabilmektedir. Ana tarım bölgesi Eşdraelon’dur. Sahil ovaları da vadiler kadar verimlidir. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; tahıllar, turunçgiller, şekerpancarı, üzüm ve vişnedir.

Otlakların az olması sebebiyle hayvancılık gelişmemiştir. İsrail’de sığır ve koyun yetiştirilir. Son yıllara kadar yasak olan domuz besiciliği önemli boyutta değildir zira Yahudiler domuz yemezler. Bunun yanında kümes hayvanları çoktur. Hayvanlardan elde ettiği ürünler kendi ihtiyacını karşılar. Balıkçılık çok gelişmiş olup Hint ve Atlas Okyanusu'na çıkardığı gemilerle yapılan avcılık ile yılda 25.000 tondan fazla balık avlanır.

Sanayi

İsrail’de sanayi yükselen bir hızla gelişmektedir. İlk sanayi girişimi, 1958–65 yılları arasında gerçekleşmiştir. Bu dönemde ülke sanayisi %142 oranında artış göstermiştir. Potasyum ve bakır sanayisi bunların başlıcalarıdır. Toplam işgücünün % 33.4’ü sanayi alanında çalışmaktadır. Sanayi bölgeleri Tel Aviv ve Hayfa’da toplanmıştır. Gelişen sanayi sektörlerinin başlıcaları; ilaç, optik, elektrik malzemesi, elmas işletmeciliği, silah sanayisidir.

Ticaret

Dış satımının üçte birinden fazlasını elmas sanayi sağlamaktadır. İhraç ettiği malların başında turunçgiller gelmektedir. Bunlar; portakal, muz, narenciye ve üzümdür. Bugün dışarıya uçak ve silah satmakta, fakat ticaret dengesi devamlı açık vermektedir. İthalat özellikle mamül eşya ve sanayide kullanılan hammaddeler üzerinde yoğunlaşmıştır. Ticaretinin büyük bir kısmını ABD, İngiltere ve Almanya ile yapar.

Turizm

İsrail'de inanç turizmi yaygındır. Her yıl İsrail pek çok Müslümanlar, Hristiyanlar ve diasporadaki Yahudiler tarafından ziyaret edilir.[87] Ülkede Mescid-i Aksa, Ağlama Duvarı gibi dini yapıların bulunması inanç turizmini geliştirir. İsrail'de sadece inanç turizmi yoktur.[88] Ülkede arkeolojik yapıların korunması ve sergilenmesi turist sayısını artırır.[89] Ülkenin ılıman iklimi ve plajları turizm için elverişlidir.[90]

Demografi

İsrail'de 6.558.100–6.958.300 Yahudi bulunmaktadır.[91] İsrail nüfusunun %20,7'sini Araplar oluşturmaktadır.[92] Son on yılda Romanya, Tayland, Çin, Güney Amerika'dan gelen pek çok işçi İsrail'e yerleşmiştir. Bu işçilerin çoğu yasa dışı ülke sınırlarında oldukları için göçmenlerin kesin nüfusu bilinmemektedir.[93]

İsrail'in 1948-2015 yılları arasında aldığı göçler. En yoğun göç 1949 ve 1990 yıllarında meydana gelmiştir.

1948 yılından beri İsrail hep göç aldı.[94] Alınan bu göçler Dünya'nın başka yerlerinde yaşayan Yahudilerin ülkeye yerleşmesinden kaynaklanıyordu.[95] Fakat son 10 yılda İsrail'de iş imkanlarının artması ve Orta Doğu'da hızla gelişen bir ülke olması pek çok farklı ulustan insanın İsrail'e göç etmesine neden olmuştur.[96] Haziran 2012 itibarıyla 60.000 Afrikalı göçmen ülkeye girmiştir.[97] Göçmenlerin İsrail'e yasa dışı girmeleri hükûmet tarafından tehdit olarak algılandı ve bakanlar toplantısı yapıldı.[98] İsraillilerin %92'si kentsel alanlarda yaşamaktadır.[95] 2011 yılından itibaren Doğu Kudüs'te yaşayanların nüfusu 250.000 kişi olmuştur.[99] Golan Tepeleri'nde ise bu nüfus 20.000 kişidir.[100]

İsrail kendini Yahudi olarak nitelendiren tek devlettir.[101] Sadece Yahudiler ve Yahudi soyundan olan kişiler İsrail vatandaşı olabilir. Ülke'de çıkarılan Dönüş Yasası sonucu İsrail vatandaşlığı ülkeye gelen tüm Yahudilere verilir. İsrail nüfusunun %4'ü Yahudi soyundan gelen fakat Yahudi olmayan insanlardan oluşur.[102] Dönüş Yasası böyle kişilere vatandaşlık vermeyi kabul etmiştir. Günümüzde İsrail'deki Yahudi nüfusunun %73'ü İsrail doğumludur.[103] Nüfusun %18.4'ü Avrupa ve Amerika'dan göç eden Yahudilerdir.[104] Geriye kalan %8.6'lık kısım Asya ve Orta Doğu coğrafyasındaki Yahudilerdir.[105]

Dil
İsrail'de İbranice, Arapça, ve İngilizce yol tabelası.

İsrail'de İbranice ve Arapça olmak üzere iki resmî dil vardır.[6] İbranice devlette en çok konuşulan ve kullanılan dildir.[7] Arapça ise İsrail'de sadece Arap azınlıklar tarafından kullanılır. İsrail'de İngilizce resmî dil değildir fakat tabelalarda İngilizce yer alır. Aynı zamanda okullarda İngilizce eğitimi verilir. Televizyonda İbranice yayın yapan kanallar sıklıkla olsa da İngilizce yayın yapan medya kuruluşları da vardır.[106] İsrail'de günlük hayatta göçmen nüfus nedeniyle pek çok farklı dil kullanılabilir. 1990 ve 1994 yılları arasında 1 milyondan fazla anadili Rusça olan Yahudi İsrail'e göç etti.[107] 2004 yılında kadar 700.000 Yahudi Fransa'dan göç etti.[108] Yurt dışından göç eden Yahudiler İbranice öğrense bile günlük hayatta ana dillerini kullanabilirler. Bu yüzden Rusça ve Fransızca halk arasında sıklıkla kullanılan dillerdir.

Din
İsrail'de din
     Yahudi ·      Müslüman ·      Hristiyan ·      Dürzi ·      Diğer
Ana maddeler: İsrail'de din ve İsrail'de laiklik

İsrail devletinin resmî dini yoktur[109][110][111] ancak devletin tanımında "Yahudi ve demokratik" yer alır. Bu durum Yahudilik inancı ile güçlü bir bağlantı oluşturur, aynı zamanda devlet hukuku ile dini hukuk arasında bir çatışma yaratır. Siyasi partiler, büyük ölçüde İngiliz Mandası döneminde var olduğu gibi din ve devlet arasındaki dengeyi korur[112].

İsrail topraklarında Musevi inancı hakimdir. İsrail'de Yahudiler en büyük nüfusu oluştururlar. Yahudilerin kendi aralarında mezhepsel farklılıkları olabilir. Bazı İsrailliler dinlerine çok bağlıyken bazıları biraz daha modern olabiliyorlar.[113] İsrail'de yapılan bir sosyal ankette "İnancınızı nasıl tanımlarsınız?" sorusu yöneltilen Yahudilerin %55'i geleneksel, %20'si laik, %17'si Siyonist, %8'i Haredi Yahudisi olarak tanımlarken %5'İ kendilerini Ortodoks-radikal Yahudi olarak tanımlar.[114]

Müslümanlar İsrail'in en büyük dini azınlığını oluşturmaktadır. Nüfusun %2'si ise Hristiyan'dır.[115] Bu Hristiyan nüfusun çoğunluğu yurt dışından gelen göçmenlerdir.[116] İsrail'de Budizm ve Hinduizm inancına mensup insanlar da vardır.[117] Fakat bu inanca mensup insanlar yasa dışı göçle ülkeye geldikleri için İsrail'deki Budist ve Hindu nüfus tam olarak bilinmemektedir.[118] Kudüs, Müslümanlar ve Hristiyanlar için büyük önem taşır. Batı Duvarı, Tapınak Dağı, Mescid-i Aksa Cami ve Kutsal Mezar Kilisesi İsrail'deki Müslüman ve Hristiyanlar için önemlidir.

Öğrenim
Bar-Ilan Üniversitesi Beyin Araştırma Bölümü

İsrail'de öğrenim hayatı 15 yıldır.[119] Birleşmiş Milletlere göre halkın %97'si okuryazardır[120] 1953'ten beri okullar devlet tarafından 5'e ayrılmıştır. Bunlar normal okullar, dini okullar, ortodoks okullar, kamu okulları ve Arap okulları.[121] İsrail halkının büyük çoğunluğu normal okullarda öğrenim görmektedir.[122] İsrail'de yaşayan Araplar ise Arap okullarına giderler bundaki en büyük etken sadece İslam dini ve Arapça öğreniminin, Arap okullarında verilmesidir.

İsrail'de öğrenciler 3 yaşında okula başlar ve 18 yaşında öğrenim hayatını bitirirler.[123] Üniversitelere ise sınavla girilir. Üniversiteye giren öğrenciler öğrenim hayatlarına devam ederler. Fakat İsrail'de ilköğretim, ortaöğretim ve lise zorunludur. Okullarda İngilizce eğitimi ilköğretimden itibaren verilir. İlköğretim 1. ve 6. sınıf, ortaöğretim 7. ve 11. sınıf, lise ise 12. ve 15. sınıftan oluşur.[124] Liseyi bitiren öğrenciler Bagrut isimli sınava girerler ve sınavdan aldıkları dereceye göre üniversiteye yerleşirler.[125] Sınavda en sık matematik, İbranice, genel kültür, felsefe ve tarih alanlarında soru sorulur.[123] Bu sınavlar mezun olunan okullara göre değişmez. Dini okullardan mezun kişiler de Bagrut isimli sınavdan geçmek zorundadır ve Bagrut sınavında dini sorular sorulmaz.[126] İsrail'de eğitim ücretsizdir. Bunun dışında özel okullar yoktur tüm okullar devlete bağlıdır.[127] İsrail üniversiteleri mezun olan öğrencilerine sağladıkları iş olanaklarıyla popülerdir.[128] Times, Higher Education Jerusalem ve Tel Aviv Üniversitesini dünyanın en iyi 100 üniversitesi listesine eklemiştir.[129][130]

Kültür

Mutfak
Kudüs'teki bir restoranda servis edilen felafel, humus, patates kızartması ve salata

İsrail mutfağı, hem yerel yemekler hem de dünyanın her yerinden İsrail'e gelen Yahudi göçmenlerin yemeklerinden oluşur. 1948'de İsrail devletin kuruluşundan ve özellikle 1970'lerin son yıllarından beri bir İsrail füzyon mutfağı oluşmuştur.[131]

İsrail mutfağı, Mizrahi, Sefarad ve Aşkenaz mutfaklarının ağırlığını oluşturduğu Yahudi mutfağının pişirme tarzlarını benimsemiştir, ancak Irak Yahudi, Etiyopya Yahudi, Hindistan Yahudi, Fars Yahudi ile Yemen Yahudi mutfaklarının etkileri de vardır.[131] Geleneksel olarak Arap[132], Ortadoğu ile Akdeniz mutfaklarında tüketilen gıdaları da içeren İsrail mutfağı, felafel, humus, şakşuka, kuskus ile zatar gibi gıdaları içerir.[133]

Simgeler

İsrail Devleti'nin bayrağı Musevi dua şalı tallitin deseninden esinlenilmiştir ve rengi Davud'un Kalkanı'nın (Magen David) rengi olduğuna inanılan mavidir.

İsrail Devleti'nin resmî amblemi Yedi Kollu Şamdan'dır (Menora), bu şamdanın şeklini eski çağlardan beri varolduğu bilinen moriah isimli yedi dallı bitkiden aldığı söylenir. İki yanındaki zeytin dalları İsrail'in barış arayışlarını simgeler. Menora'nın kökeni ve anlamı ile ilgili birçok iddia ortaya atılmıştır.

Ayrıca bakınız

Notlar
  2. Uluslararası toplumun çoğu (BM Genel Kurulu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Avrupa Birliği, Uluslararası Ceza Mahkemesi ve insan hakları örgütlerinin büyük çoğunluğu) İsrail'in Gazze, Batı Şeria ve Doğu Kudüs'ü işgal ettiği fikrindedir. 2005'te İsrail'in Gazze'den çekilmesine rağmen devam eden askeri ve ekonomik kontrol sebebiyle Gazze hâlen Birleşmiş Milletler, uluslararası insan hakları örgütleri, hükümetlerin ve hukukçuların çoğunluğu tarafından "işgal edilmiş" kabul edilmektedir.[37]
    İsrail hükûmetleri ve destekçileri uluslararası toplumun bu tutumuna karşı çıkmaktadırlar.

Kaynakça
  1. Population Census 2008 (PDF). Israel Central Bureau of Statistics. 2008. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
  2. "World Economic Outlook Database, October 2019". International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
  3. "Income inequality". data.oecd.org. OECD. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2020.
  4. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
  5. "Palestinian Territories". State.gov. 22 Nisan 2008. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012.
  6. "Israel". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
  7. Skolnik 2007, ss. 132–232
  8. "GaWC – The World According to GaWC 2008". Globalization and World Cities Research Network. 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2009.
  9. Jerusalem-Capital of Israel
  10. The Controversial Sovereignty over the City of Jerusalem (22 June 2015, The National Catholic Reporter) 21 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "No U.S. president has ever officially acknowledged Israeli sovereignty over any part of Jerusalem (...) The refusal to recognize Jerusalem as Israeli territory is a near universal policy among Western nations."
  11. "UN General Assembly Resolution 181 recommended the creation of an international zonea, or corpus separatum, in Jerusalem to be administered by the UN for a 10-year period, after which there would be referendum to determine its future. This approach applies equally to West and East Jerusalem and is not affected by the occupation of East jerusalem in 1967. To a large extent it is this approach that still guides the diplomatic behaviour of states and thus has greater force in international law" (Susan M. Akram, Michael Dumper, Michael Lynk, Iain Scobbie (eds.), International Law and the Israeli-Palestinian Conflict: A Rights-Based Approach to Middle East Peace, Routledge, 2010 s. 119. )
  12. Jerusalem: Opposition to mooted Trump Israel announcement grows 6 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Israeli sovereignty over Jerusalem has never been recognised internationally"
  13. Whither Jerusalem (Lapidot) p. 17: "Israeli control in west Jerusalem since 1948 was illegal and most states have not recognized its sovereignty there"
  14. Charles A. Repenning & Oldrich Fejfar, Evidence for earlier date of 'Ubeidiya, Israel, hominid site 26 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nature 299, 344–347 (23 Eylül 1982)
  15. Encyclopædia Britannica 22 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. article on Canaan
  21. Jon L. Berquist (2007). Approaching Yehud: New Approaches to the Study of the Persian Period. Society of Biblical Lit. ss. 195-. ISBN 978-1-58983-145-2.
  22. Peter Fibiger Bang; Walter Scheidel (2013). The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean. Oxford University Press. ss. 184-187. ISBN 978-0-19-518831-8.
  23. Abraham Malamat (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. ss. 223-239. ISBN 978-0-674-39731-6.
  24. Yohanan Aharoni (15 Eylül 2006). The Jewish People: An Illustrated History. A&C Black. ss. 99-. ISBN 978-0-8264-1886-9.
  25. Erwin Fahlbusch; Geoffrey William Bromiley (2005). The Encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 15-. ISBN 978-0-8028-2416-5.
  29. "Declaration of Establishment of State of Israel". Israel Ministry of Foreign Affairs. 14 Mayıs 1948. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.
  30. "Debate Map: Israel". 26 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020.
  31. "Israel, Occupied Territories". 26 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020.
  32. Cuyckens, Hanne (1 Ekim 2016). "Is Israel Still an Occupying Power in Gaza?". Netherlands International Law Review. 63 (3). ss. 275-295. doi:10.1007/s40802-016-0070-1.
  33. "The status of Jerusalem" (PDF). The Question of Palestine & the United Nations. United Nations Department of Public Information. East Jerusalem has been considered, by both the General Assembly and the Security Council, as part of the occupied Palestinian territory.
  34. "Analysis: Kadima's big plans". BBC News. 29 Mart 2006. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2010.
  35. Kessner, BC (2 Nisan 2006). "Israel's Hard-Learned Lessons". Homeland Security Today. 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2012.
  36. Kumaraswamy, P.R. (5 Haziran 2002). "The Legacy of Undefined Borders". Tel Aviv Notes. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2013.
  38. See for example:
    * Hajjar, Lisa (2005). Courting Conflict: The Israeli Military Court System in the West Bank and Gaza. University of California Press. s. 96. ISBN 978-0-520-24194-7. The Israeli occupation of the West Bank and Gaza is the longest military occupation in modern times.
    * Anderson, Perry (Temmuz–Ağustos 2001). "Editorial: Scurrying Towards Bethlehem". New Left Review. Cilt 10. 1 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020. longest official military occupation of modern history—currently entering its thirty-fifth year
    * Makdisi, Saree (2010). Palestine Inside Out: An Everyday Occupation. W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-33844-7. longest-lasting military occupation of the modern age
    * Kretzmer, David (2012). "The law of belligerent occupation in the Supreme Court of Israel" (PDF). International Review of the Red Cross. 94 (885). ss. 207-236. doi:10.1017/S1816383112000446. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. This is probably the longest occupation in modern international relations, and it holds a central place in all literature on the law of belligerent occupation since the early 1970s
    * Alexandrowicz, Ra'anan (24 Ocak 2012), "The Justice of Occupation", The New York Times, 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Ocak 2020, Israel is the only modern state that has held territories under military occupation for over four decades
    * Weill, Sharon (2014). The Role of National Courts in Applying International Humanitarian Law. Oxford University Press. s. 22. ISBN 978-0-19-968542-4. Although the basic philosophy behind the law of military occupation is that it is a temporary situation modem occupations have well demonstrated that rien ne dure comme le provisoire A significant number of post-1945 occupations have lasted more than two decades such as the occupations of Namibia by South Africa and of East Timor by Indonesia as well as the ongoing occupations of Northern Cyprus by Turkey and of Western Sahara by Morocco. The Israeli occupation of the Palestinian territories, Şablon:Underline has already entered its fifth decade.
    * Azarova, Valentina. 2017, Israel's Unlawfully Prolonged Occupation: Consequences under an Integrated Legal Framework, European Council on Foreign Affairs Policy Brief: "June 2017 marks 50 years of Israel's belligerent occupation of Palestinian territory, making it the longest occupation in modern history."
  39. "Central Bureau of Statistics". 22 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2009.
  40. "Israel's accession to the OECD". Organisation for Economic Co-operation and Development. 12 Ağustos 2012. 3 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  41. "Human development index (HDI)". United Nations Development Programme. 1 Ağustos 2014. 1 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  42. "WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world". Haaretz. 24 Mayıs 2009. 8 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  43. http://en.rsf.org/
  44. "Israel." Online Etymology Dictionary
  45. Bursa Kilisesi Eski Ahit \ Yaratılış \ 32
  46. "Tevrat, Yaratılış, Bap 35". 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2009.
  47. "Eski Ahit, Çıkış, Bap 1". 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2009.
  48. "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
  49. "Australia recognises West Jerusalem as Israeli capital". BBC. 15 Aralık 2018. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
  50. "Foreign Ministry statement regarding Palestinian-Israeli settlement". www.mid.ru. 6 Nisan 2017. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
  51. "Czech Republic announces it recognizes West Jerusalem as Israel's capital". Jerusalem Post. 6 Aralık 2017. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. The Czech Republic currently, before the peace between Israel and Palestine is signed, recognizes Jerusalem to be in fact the capital of Israel in the borders of the demarcation line from 1967." The Ministry also said that it would only consider relocating its embassy based on "results of negotiations.
  52. "Honduras recognizes Jerusalem as Israel's capital". The Times of Israel. 29 Ağustos 2019.
  53. "Guatemala se suma a EEUU y también trasladará su embajada en Israel a Jerusalén" [Guatemala joins US, will also move embassy to Jerusalem]. Infobae (İspanyolca). 24 Aralık 2017. 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. Guatemala's embassy was located in Jerusalem until the 1980s, when it was moved to Tel Aviv.
  54. "Nauru recognizes J'lem as capital of Israel". Israel National News (İngilizce). 29 Ağustos 2019.
  55. "Trump Recognizes Jerusalem as Israel's Capital and Orders U.S. Embassy to Move". The New York Times. 6 Aralık 2017. 9 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017.
  56. Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Nature Scientific Data. DOI:10.1038/sdata.2018.214.
  57. BBC Türkçe http://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130314_israil_koalisyon
  58. Fleurant, Dr Aude-Emmanuelle; Perlo-Freeman, Samuel; Kelly, Noel (27 Haziran 2014). "SIPRI Military Expenditure Database". Stockholm International Peace Research Institute. Stockholm International Peace Research Institute. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014.
  59. "History: 1948". Israel Defense Forces. 2007. 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2007.
  60. Henderson 2003, s. 97
  61. "The State: Israel Defense Forces (IDF)". Israel Ministry of Foreign Affairs. 13 Mart 2009. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2007.
  62. "Israel Defense Forces". GlobalSecurity.org. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2007.
  63. "The Israel Defense Forces". Israel Ministry of Foreign Affairs. 1 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2006.
  64. Stendel 1997, ss. 191–192
  65. Shtrasler, Nehemia (16 Mayıs 2007). "Cool law, for wrong population". Haaretz. 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2012.
  66. "Sherut Leumi (National Service)". Nefesh B'Nefesh. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  67. "Israel" (PDF). Middle East Military Balance. Tel Aviv: Institute for National Security Studies. 2012. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2013.
  68. "U.S. Aid To Israel". Jewishvirtuallibrary.org. 27 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2010.
  69. Erlanger, Steven (17 Ağustos 2007). "Israel to Get $30 Billion in Military Aid From U.S". The New York Times. 11 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2007.
  70. Katz, Yaakov (30 Mart 2007). "'Arrow can fully protect against Iran'". The Jerusalem Post. 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  71. Robert Johnson (19 Kasım 2012). "How Israel Developed Such A Shockingly Effective Rocket Defense System". Business Insider. 25 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.
  72. Sarah Tory (19 Kasım 2012). "A Missile-Defense System That Actually Works?". Slate. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.
  73. Zorn, E. L. (8 Mayıs 2007). "Israel's Quest for Satellite Intelligence". Central Intelligence Agency. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2012.
  74. Katz, Yaakov (11 Haziran 2007). "Analysis: Eyes in the sky". The Jerusalem Post. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  75. Seitz, Charmaine (30 Ocak 2001). "Israel's Defense Budget: The Business Side of War". The Jerusalem Fund. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2007. (first appeared in Information Brief No. 64)
  76. ElBaradei, Mohamed (27 Temmuz 2004). "Transcript of the Director General's Interview with Al-Ahram News". International Atomic Energy Agency. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  77. "Proliferation of Weapons of Mass Destruction: Assessing the Risks" (PDF). Office of Technology Assessment. Ağustos 1993. ss. 65, 84. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
  78. "Background Information". 2005 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT). United Nations. 27 Mayıs 2005. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2012.
  79. Ziv, Guy, "To Disclose or Not to Disclose: The Impact of Nuclear Ambiguity on Israeli Security," Israel Studies Forum, Vol. 22, No. 2 (Winter 2007): 76–94
  80. "Glossary". Israel Homeowner. 17 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  81. Share this Email Twitter FacebookRankCountryScore. "Rankings & Results « Vision of Humanity". Visionofhumanity.org. 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2011.
  82. Israel becomes world's 4th largest arms exporter, defense officials say Associated Press, Published: 12.11.07
  83. Israel reveals more than $7 billion in arms sales, but few names By Gili Cohen | 9 January 2014, Haaretz
  84. "Introduction to the Tables: Geophysical Characteristics". Central Bureau of Statistics. 21 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (doc) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2007.
  85. "Localities and Population, by Population Group, District, Sub-District and Natural Region". Israel Central Bureau of Statistics. 6 Eylül 2017. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2017.
  86. "Population of Jerusalem, by Age, Religion and Geographical Spreading, 2015" (PDF). Jerusalem Institute for Israel Studies. 11 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2017.
  87. Burstein, Nathan (20 Mart 2012). "Tourist visits above pre-war level". The Jerusalem Post. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  88. Yifa Yaakov (12 Mart 2014). "2013 'record year' for tourism, government says". Times of Israel. 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  89. "2013: Record year for incoming tourism". Ynetnews. 12 Mart 2014. 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  90. "Interesting Facts About Israel". Jewish Federation of the North Shore. 20 Mart 2012. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  91. "Latest Population Statistics for Israel". Jewish Virtual Library. 21 Nisan 2013. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
  92. Jews, Arabs, and Arab Jews: The Politics of Identity and Reproduction in Israel, Ducker, Clare Louise, Institute of Social Studies, The Hague, Netherlands
  93. "ISRAEL: Crackdown on illegal migrants and visa violators". IRIN. 14 Temmuz 2009. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  94. Sergio DellaPergola (2000). Still Moving: Recent Jewish Migration in Comparative Perspective, Daniel J. Elazar and Morton Weinfeld eds. (Ed.). 'The Global Context of Migration to Israel'. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. ss. 13-60. ISBN 1-56000-428-2.
  95. "THE LAND: Urban Life". Israel Ministry of Foreign Affairs. 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  96. Gould, Eric D.; Moav, Omer (25 Mart 2013). "Israel's Brain Drain". Israel Economic Review. 5 (1). Bank of Israel. ss. 1-22. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  97. "Israel rounds up African migrants for deportation". Reuters. 11 Haziran 2012. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  98. Rettig Gur, Haviv (20 Mart 2012). "Officials to US to bring Israelis home". The Jerusalem Post. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  99. "President Obama's hostility to Israel continues". The Jerusalem Post. 20 Mart 2012. 28 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  100. "Settlements in the West Bank". Settlement Information. Foundation for Middle East Peace. 20 Mart 2012. 4 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  101. "The Law of Return". Knesset. 27 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2007.
  102. DellaPergola, Sergio (2011). "Jewish Demographic Policies" (PDF). The Jewish People Policy Institute. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  103. "Jews, by Continent of Origin, Continent of Birth and Period of Immigration". Statistical Abstract of Israel. Israel Central Bureau of Statistics. 8 Nisan 2013. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  104. "Israel (people)". Encyclopedia.com. 2007. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  105. Aharoni, Ada (29 Mart 2012). "The Forced Migration of Jews From Arab Countries and Peace". Historical Society of Jews From Egypt. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  106. Meyer, Bill (1 Ekim 2012). "Israel's welcome for Ethiopian Jews wears thin". The Plain Dealer. 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  107. "Study: Soviet immigrants outperform Israeli students". Haaretz. 10 Şubat 2008. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  108. "French radio station RFI makes aliyah". Ynetnews. 5 Aralık 2011. 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  109. Charbit, Denis (2014). "Israel's Self-Restrained Secularism from the 1947 Status Quo Letter to the Present". Berlinerblau, Jacques; Fainberg, Sarah; Nou, Aurora (Edl.). Secularism on the Edge: Rethinking Church-State Relations in the United States, France, and Israel. New York: Palgrave Macmillan. ss. 167-169. ISBN 978-1-137-38115-6. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. The compromise, therefore, was to choose constructive ambiguity: as surprising as it may seem, there is no law that declares Judaism the official religion of Israel. However, there is no other law that declares Israel's neutrality toward all confessions. Judaism is not recognized as the official religion of the state, and even though the Jewish, Muslim and Christian clergy receive their salaries from the state, this fact does not make Israel a neutral state. This apparent pluralism cannot dissimulate the fact that Israel displays a clear and undoubtedly hierarchical pluralism in religious matters. ... It is important to note that from a multicultural point of view, this self-restrained secularism allows Muslim law to be practiced in Israel for personal matters of the Muslim community. As surprising as it seems, if not paradoxical for a state in war, Israel is the only Western democratic country in which Sharia enjoys such an official status.
  110. Sharot, Stephen (2007). "Judaism in Israel: Public Religion, Neo-Traditionalism, Messianism, and Ethno-Religious Conflict". Beckford, James A.; Demerath, Jay (Edl.). The SAGE Handbook of the Sociology of Religion. Londra and Thousand Oaks, California: Sage Publications. ss. 671-672. ISBN 978-1-4129-1195-5. 8 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. It is true that Jewish Israelis, and secular Israelis in particular, conceive of religion as shaped by a state-sponsored religious establishment. There is no formal state religion in Israel, but the state gives its official recognition and financial support to particular religious communities, Jewish, Islamic and Christian, whose religious authorities and courts are empowered to deal with matters of personal status and family law, such as marriage, divorce, and alimony, that are binding on all members of the communities.
  111. Jacoby, Tami Amanda (2005). Women in Zones of Conflict: Power and Resistance in Israel. Montreal, Quebec and Kingston, Ontario: McGill-Queen's University Press. ss. 53-54. ISBN 9780773529939. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. Although there is no official religion in Israel, there is also no clear separation between religion and state. In Israeli public life, tensions frequently arise among different streams of Judaism: Ultra-Orthodox, National-Religious, Mesorati (Conservative), Reconstructionist Progressive (Reform), and varying combinations of traditionalism and non-observance. Despite this variety in religious observances in society, Orthodox Judaism prevails institutionally over the other streams. This boundary is an historical consequence of the unique evolution of the relationship between Israel nationalism and state building. ... Since the founding period, in order to defuse religious tensions, the State of Israel has adopted what is known as the 'status quo,' an unwritten agreement stipulating that no further changes would be made in the status of religion, and that conflict between the observant and non-observant sectors would be handled circumstantially. The 'status quo' has since pertained to the legal status of both religious and secular Jews in Israel. This situation was designed to appease the religious sector, and has been upheld indefinitely through the disproportionate power of religious political parties in all subsequent coalition governments. ... On one hand, the Declaration of Independence adopted in 1948 explicitly guarantees freedom of religion. On the other, it simultaneously prevents the separation of religion and state in Israel.
  112. Englard, Izhak (Kış 1987). "Law and Religion in Israel". The American Journal of Comparative Law. 35 (1). American Society of Comparative Law. ss. 185-208. Erişim tarihi: 12 Haziran 2015. The great political and ideological importance of religion in the state of Israel manifests itself in the manifold legal provisions concerned with religions phenomenon. ... It is not a system of separation between state and religion as practiced in the U.S.A and several other countries of the world. In Israel a number of religious bodies exercise official functions; the religious law is applied in limited areas
  113. Elazar, Daniel J. (6 Eylül 2007). "Religion in Israel: A Consensus for Jewish Tradition". Jerusalem Center for Public Affairs. 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  114. "The other Israeli conflict: with itself". The Christian Science Monitor. 9 Temmuz 2010.
  115. Central Bureau of Statistics, Government of Israel (6 Ağustos 2007). "Population, by religion and population group" (PDF). 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  116. Bassok, Moti (26 Nisan 2012). "Israel's Christian population numbers 148,000 as of Christmas Eve". Haaretz. 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  117. Hebrew Phrasebook. Lonely Planet Publications. 1 Kasım 1999. s. 156. ISBN 0-86442-528-7.
  118. "The Bahá'í World Centre: Focal Point for a Global Community". The Bahá'í International Community. 2 Temmuz 2007. 29 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  119. "Global Education Digest 2011" (PDF). UNESCO Institute for Statistics. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 18 Ekim 2012. s. 223. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  120. "Human Development Report 2009" (PDF). United Nations Development Programme. 20 Mart 2012. 22 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  121. "Israeli Schools: Religious and Secular Problems". Education Resources Information Center. 10 Ekim 1984. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  122. "Summary of the Principal Laws Related to Education". Israel Ministry of Foreign Affairs. 26 Ocak 2003. 27 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2007.
  123. Kashti, Or; Ilan, Shahar (18 Temmuz 2007). "Knesset raises school dropout age to 18". Haaretz. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012.
  124. Shetreet, Ida Ben; Woolf, Laura L. (2010). "Education" (PDF). Publications Department. Ministry of Immigrant Absorption. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012.
  125. "The Israeli Matriculation Certificate". United States-Israel Educational Foundation via the University of Szeged University Library. Ocak 1996. 15 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2007.
  126. "המגזר הערבי נוצרי הכי מצליח במערכת החינוך)". 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
  127. "Pupils in Grade XII, matriculation examinees and entitled to a certificate" (PDF). Central Bureau of Statistics. 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2007.
  128. "Israel: IT Workforce". Information Technology Landscape in Nations Around the World. American University. 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2007.
  129. "Two Israeli universities named among world's best". The Jerusalem Post. 15 Mart 2012.
  130. "Top Ten Reasons to Invest in Israel". Israel Ministry of Foreign Affairs. 18 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.
  131. Gold, Rozanne (20 Temmuz 1994). "A Region's Tastes Commingle in Israel" (İngilizce). The New York Times. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010.
  132. Sardas-Trotino, Sarit (19 Şubat 2010). "NY Times presents: Israeli cuisine course" (İngilizce). Ynet - Lifestyle. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010.
  133. Gur, s. 11.
Notlar

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.