Hükümdar

Hükümdar, hünkâr ya da monark, bir monarşinin, yani normalde ömür boyu ya da makamından vazgeçene dek bir ükenin başında durduğu ve genellikle makamına verasetle geçtiği bir sistemle yönetilen bir ülkenin başındaki kişidir. Hükümdarlar, mutlak monarşilerdeki gibi otokrat da olabilir[1], çoğu meşrutiyette (ya da anayasal monarşide) olduğu gibi gerçek otoritenin yasama organının ya da bakanlar kurulunun elinde olduğu, kendilerinin sadece kısıtlı yetkilerle ya da sıfır yetkiyle hareket ettiği sembolik liderler de.[2] Çoğu durumda hükümdar, bir devlet diniyle de bağlantılıdır.[3] Çoğu devlette bir seferde sadece bir hükümdar olur, ancak bir naip (hükümdar vekili), hükümdar küçükken, yokken ya da yönetme ehliyetinden yoksunken onun yerine ülkeyi yönetebilir. İki hükümdarın tek bir ülkeyi aynı anda yönettiği Andorra'daki gibi sistemlere "eş prenslik" denir.[4]

Siyasi ve sosyokültürel araştırmalarda hükümdar kelimesi normalde ırsî monarşiyle özdeşleştirilir; zira çoğu tarihi ve çağdaş monarşide hükümdarlık ebeveynlerden çocuklara geçmiştir.[4][5] Verasetin kime geçeceği, kan bağı yakınlığı, ilk doğan hakkı ve baba soylu hakkı gibi çeşitli formüllerle belirlenir.

Ancak bazı monarşiler ırsî değildir ve onlarda hükümdar seçimle belirlenir; Malezya tahtı bunun modern bir örneğidir.[6] Bu sistemler, alışıldık monarşi tanımına aykırı olmakla berabber taşıdıkları bir takım ortak özellikler sebebiyle yine de monarşi sayılırlar.[7] Birçok sistem ırsiyet ve seçim sistemlerini karma bir şekilde kullanır ki bunlarda selefliğe aday olma ya da seçilme hakkı sadece hükümdarlık kanı taşıyanların olabilecektir.[8][9]

Etimoloji ve terminoloji

Hükümdar sözcüğü, Arapça hükm sözcüğü ve Farsça -dar ekinden türetilmiştir.

Monark sözcüğü Yunanca mono' (tek) archos (baş, yönetici) sözcüklerinden türetilmiştir.

Hükümdarların ayırt edici soyluluk unvanları vardır ve onlara farklı bir üslupta hitap edilir ki bunlar genellikle gelenek tarafından belirlenen ve bir devletin anayasasında düzenlenen durumlardır. Hükümdarlar, imparator, imparatoriçe, padişah, kral, kraliçe, çar, çariçe, han, hakan, şah, padişah, prens, prenses ve sultan gibi unvanlara sahip olabilirşler. Türkçede adlarından önce gelen Roma rakamlarıyla akraba ve adaş hükümdarlar birbirlerinden ayırılır. Belli bir hükümdardan önce gelen kişi onun "halef"i, sonra gelen kişiyse onun "selef"idir.

Ayrıca bakınız

• Mutlakiyet
• Monarşi
• Oligarşi

Kaynakça

1. Herb, Michael (1999). All in the family: absolutism, revolution, and democracy in the Middle East. New York: SUNY Press. s. 235. ISBN 978-0-7914-4168-8.
2. Spellman, W. M. (2001). Monarchies 1000–2000. Londra: Reaktion Books. ss. 22-23. ISBN 978-1-86189-087-0. 14 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
3. Harris, Nathanial (2009). Systems of Government: Monarchy. Londra: Evans Brothers. s. 38. ISBN 978-0-237-53932-0.
4. Hindley, Geoffrey (2000). The Royal Families of Europe. Londra: Constable & Robinson. ss. 1-6. ISBN 978-0-7867-0828-4.
5. Forty, Sandra; Millidge, Judith; Riley, Ed (2009). World Royal Families. ABD: Book Sales, Inc. s. 94. ISBN 978-0-7858-2530-2.
6. Malezya Anayasası, Kitap 32, Bölüm 3.
7. Bouvier, John; Rawle, Francis (1914). Bouvier's Law Dictionary and Concise Encyclopedia. 2 (3rd bas.). Vernon Law Book Company. ss. 2237-2238.
8. Shawcross, William (1994). Cambodia's new deal: a report. Carnegie Endowment for International Peace. s. 106. ISBN 978-0-87003-051-2.
9. Garner, James Wilford (1910). Introduction to Political Science: A Treatise on the Origin, Nature, Functions, and Organization of the State. American Book Company. ss. 169-178. ISBN 978-1-115-59599-5.