Heiligenbeil Kuşatması

Heiligenbeil Kuşatması, II. Dünya Savaşı'nın son haftalarında Doğu Cephesi'nde gerçekleşen büyük bir kuşatma savaşıdır. Bu kuşatma sırasında gerçekleşen ve Sovyet planlamasında Braunsberg Taarruz Harekâtı olarak geçen operasyonla (13 - 22 Mart 1945) sonunda Alman 4. Ordu'su neredeyse tümüyle imha olmuştur.

Heiligenbeil Kuşatması
Doğu Prusya Stratejik Taarruzu'nun parçası
Tarih 26 Ocak – 29 Mart 1945 Bölge Doğu Prusya Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Almanya	SSCB
Komutanlar ve liderler
Friedrich Hoßbach (29 Ocak'a kadar) Friedrich Wilhelm Müller (29 Ocak'tan sonra)	Konstantin Rokossovski İvan Çernyahovski (18 Şubat'a kadar) † Aleksandr Vasilevski (18 Şubat'tan sonrası)
Güçler
4. Ordu	2. Beyaz Rusya Cephesi
Kayıplar
80.000 ölü 50.000 tutsak 605 tank 128 uçak (Sovyet kaynaklarına göre)	164.780 ölü 97.533 hasta 2000 tank (tahmini)

Kuşatma o tarihlerde Doğu Prusya sınırları içinde olan Heiligenbeil civarında gerçekleşti. Savaştan sonra bölge Sovyetler Birliği sınırları içinde kalmış, Heiligenbeil Kaliningrad Eyaleti'ne bağlı Mamonovo adını almıştır. Sovyet kuvvetlerinin daha geniş kapsamlı Doğu Prusya taarruzu harekâtının bir bölümünde oluşan savaş, 26 Ocak - 29 Mart 1945 tarihleri arasında sürmüştür.

Doğu Prusya Taarruzu

Sovyet Yüksek Komutanlığı STAVKA'nın Doğu Prusya Taarruzu, 13 Ocak 1945 tarihinde, Doğu Prusya'daki esas Alman savunmasını ele geçirmek ve Doğu Prusya'nın başkenti Königsberg'in alınması amacıyla başladı. Bölgedeki Sovyet taarruzu Alman Merkez Ordular Grubu'na bağlı, General Friedrich Hossbach komutasındaki 4. Ordu mevzilerine yönelmiştir. Alman savunması, başlarda Sovyet 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerinin taarruzlarını sert bir direnmeyle karşıladı ise de kısa süre sonra zaten sayıca çok üstün bu kuvvetler karşısında cephane yetersizliğiyle zorlanmaya başladı. Alman Merkez Ordular Grubu Komutanı General Reinhardt, 19 Ocak'ta durumun ciddiyeti hakkında Alman Üst Komutanlığı'nı uyardı fakat, kademeli bir geri çekilme için onay verilmedi.

Kuşatma

Birliklerini kuşatılmaktan kurtarmaya çalışan General Hossbach, 23 Ocak'ta emirlere karşı gelerek 4. Ordu'yu, Lötzen civarındaki mevzileri terk ederek batıya doğru çekmeye başladı.[1] Bu sırada Mareşal Rokossovski'nin 2. Beyaz Rusya Cephesi zaten General Hossbach'ın sağ kanat kuvvetlerini yarmıştı. Sovyet 5. Muhafız Tank Ordusu, Baltık sahillerine ilerledi ve Doğu Prusya'nın büyük bir bölümünü çevirdi. 4. Ordu, zorlu kış koşullarında binlerce sivilin de katıldığı yürüyüşle halen Alman 2. Ordu'su tarafından tutulan Elblag'a doğru hareket etti. Fakat izledikleri yol, kentin hemen doğusunda Sovyet 48. Ordu'suna bağlı birliklerce kesilmiştir.

Alman 28. Jäger Tümeni öncülüğünde 26 Ocak gecesi başlatılan bir taarruz Elbag yönünde bir yarma gerçekleştirdi. Bu noktada 7. Panzer Tümeni ile bağlantı sağlandı. Ancak Sovyet 48. Ordu'sunun diğer unsurlarının bölgeye getirilmesiyle bundan sonraki dört gün içinde bu bağlantı yeniden koptu. Böylece General Hossbach'ın birlikleri, bu kez Vistül Lagün'ü kıyılarında yeniden kuşatılmış oldular.

General Hossbach, Hitler'in emirlerine karşı gelmesi sonucunda 29 Ocak'ta görevden alınarak yerine General Friedrich Wilhelm Müller atandı. General Müller'e hemen ertesi gün, 30 Ocak için verilen emir de, bu üç kolordunun kuşatmadan çıkma hareketinin durdurulması idi.[2] Çok sayıda sivil ve 2. Ordu'dan bazı unsurlarla birlikte Heiligenbeil ve Brausberg bölgesinde kuşatılmış durumda olan bu insanlar bu mevsimde donuş olan Vistül Lagün'ü üzerinden Pillau limanına ya da Danzig'e çekilmeye çalıştılar. 4. Ordu'nun istihkamcıları, buz üzerinde lambalarla işaretleme de yapmışlardır.

Siviller ve askeri personel bu hat boyunca batı yönünde aktı. Alman donanması sahilden, özellikle de Pillau limanından onbinlerce sivil ve askeri personeli Baltık Denizi yoluyla tahliye edilmesini sağlamıştır. Alman donanmasının bölgedeki varlığı ayrıca Wehmacht kuvvetlerinin çok sert bir direnme göstermesinde etkili olmuştur. Alman birlikleri, direnmeye devam etmelerinin, daha fazla sivilin tahliyesine olanak sağlayacağını bilerek direnmeyi sürdürdüler.

Alman savunmasının Şubat ayı başlarında Kızıl Ordu yarma girişimlerine karşı koymasında, 4. Ordu'ya Amiral Scheer ve Deutschland ağır kruvazörleri tarafından Lagün'ün güney ucundan sağlanan ağır topçu desteği etkili oldu.[3] Kızıl Ordu'nun Frauenburg'e yönelen taarruzu, Alman 170. Piyade Tümeni birliklerinin sert direnişiyle karşılaştıysa da kent, 9 Şubat 1945 tarihinde alındı.[4] Mehlsacs yakınlarındaki bir Sovyet taarruzu sırasında 3. Beyaz Rusya Cephesi Komutanı General Çernyahovski, bir şarapnel parçasıyla yaralanarak ölmüştür. Komutayı devralan Mareşal Aleksandr Vasilevski'nin birlikleri, bir sonraki ay yeni takviyeler almıştır. Tahliyeler ise, hava akınlarından kaçınmak için çoğunlukla geceleri sürdürülmüştür.

Kuşatma altındaki Königsberg'deki garnizona kadar uzanan dar bir kara köprüsü, Sovyet 11. Muhafız Ordusu'nun taarruzlarına karşı, kentteki garnizonla birlikte direnen Panzergrenadier Tümeni "Großdeutschland"'nin sayesinde açık tutulabilmiştir.[5]

Doğu Prusya'daki Alman kuvvetleri için bir zafer beklentisi, gerçekçi olmaktan uzaktı. Ciddi biçimde insan gücü, mühimmat ve akaryakıt sıkıntısı çekiliyordu. Buna karşın sert bir direnme gösterdiler ve tüm Doğu Prusya Harekâtı boyunca Sovyet kuvvetleri ağır kayıplara katlanmak zorunda kaldı.[6] Özel muharebe grupları sıklıkla baskıyla silahaltına alınmış Yurt Muhafızları birlikleriyle takviye edildi ve pek çok Doğu Prusya köy ve kasabasının yanı sıra Heiligenbeil de müstahkem mevki haline dönüştürüldü.[7] Savaş, bir bakıma sivillerin tahliyesini tamamlamak için yürütüldü ve uzatıldı. Ama asıl neden askeridir. Hitler, General Guderian'ın buradaki birliklerini, Doğu Cephesi'nin daha kritik bölgelerinde taze kuvvet olarak kullanılması için bir an önce tahliye edilmesi talebini sürekli geri çevirdi. Hitler bu konuda hep "Hayır Mareşalim, bunlar orada kendilerinin birkaç katı Rus askerini oyalıyor." demiştir.[8] Bununla birlikte askeri personelin büyük bölümünün tahliyesi, sivillerin tahliyesi tamamlanana kadar Alman Yüksek Komutanlığı (OKH) tarafından onaylanmadı. Ancak Sovyet saldırısı, Heiligenbeil Toplama Kampı'ndaki tutuklular açısından trajik biçimde gecikmişti. Diğer kamplarda kalanlarla birlikte, hatta General Hossbach'ın birlikleri Doğu Prusya'dan çekilmeye çabalarken bile, sürekli olarak sahile sürülüp katledildiler.

Braunsberg Taarruz Harekâtı

Braunsberg Taarruz Harekâtı olarak da bilinen Sovyet taarruzu 13 - 29 Mart tarihleri arasında gerçekleşti ve kuşatma bölgesi tümüyle işgal edildi. Aslında harekât, Königsberg'e yapılacak nihai Sovyet taarruzu için bir hazırlık evresi olarak planlanmıştı.

Sovyet taarruzu, 15 Mart'ta Königsberg'le Heiligenbeil arasını keserek kentten 8 km. ötede sahile ulaştı. Frisching Nehri üzerinden 17 -18 Mart gecesi yapılan bir nehir geçiş taarruzu, bölgedeki Alman savunmasına doğudan daha da yaklaştı.[9] Daha berrak bir havanın olduğu 18 Mart'ta ise Alman 4. Ordu mevzilerine yoğun hava akınları yapıldı.[10]

Sovyet kuşatma çemberi daraldıkça Alman birlikleri için durum giderek netleşmiştir, ölmekle teslim olmak arasında yapılacak seçim, daha yakın görünmektedir. Bazı seçkin birlikler, (Hermann Göring Tümeni ve 2. Panzer Tümeni gibi) deniz yoluyla tahliye edilirken diğerleri, yavaş yavaş sahildeki küçük bölgelerde kuşatıldı ve yer yer sahil dolgularında ya da plajlarda siperlere gömüldüler. Savaş esirleriyle ilgili raporlardan da anlaşıldığı üzere pek çok Alman birliği ciddi biçimde zayıflamış durumdadır. Örneğin 50 Piyade Tümeni'nin eksik kadrolu tek bir alayı kalmıştır.[11]

Sovyet birlikleri Braunsberg'i 20 Mart'ta aldılar. Rosenberg adında küçük bir liman yerleşimi de olan Heiligenbeil, 25 Mart'ta fosforlu yangın bombalarıyla bombalandı ve 25 Mart'ta Kızıl Ordu birlikleri, neredeyse harabeye dönmüş olan kente bir taarruza giriştiler. Rosenberg limanı, 26 Mart'ta Kızıl Ordu birliklerinin eline geçti. Bu durumda Alman 4. Ordu'sundan arta kalanlar, Großdeutschland Tümeni ve 28. Avcı Tümeni tararından savunulan Kahhlzor Haken yarımadasına çekildiler. Son tahliye 29 Mart sabahı Kahlholz ve Balga'dan yapıldı. Artçı olarak geride kalan 562. Volkgrenadier Tümeni ise imha oldu.[12][13] Sovyet kaynakları 93 bin Alman askerinin öldüğünü, 46.448 askerin ise esir alındığını ileri sürmektedir. Bazı Alman kaynakları pek çok birliğin tahliyesinin başarıldığını ileri sürse bile, savaşın karmaşası içinde kesin rakam belirlemek olanaklı değildir. 4. Ordu'nun diğer unsurları Pillau Limanı ve Vistül Lagün'ünde Mayıs ayına kadar direnmeye devam ettiler.

Muharebelerin son anlarında 4. Ordu'nun tüm evraklarının Mamonovo yakınlarındaki bir ormanlık bölgede yakılmış olduğu yakın tarihlerde keşfedilmiştir.

Dipnotlar

1. Duffy, Sh: 172
2. Duffy, Sh: 173
3. Duffy, Sh: 204
4. Bkz. RIA Novosti archives 27 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
5. Duffy, Sh: 161-162
6. Toplam kayıplarla ilgili resmi Sovyet rakamı, 13 Mart - 25 Nisan tarihleri arası, tüm operasyon sahasında, 584.788
7. Hastings, Sh: 307
8. İbrahim Artuç, Cilt 2, Sh: 272
9. Lanza, Sh: 274
10. Duffy, Sh: 205
11. Bkz. RIA Novosti archives 27 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
12. Duffy, Sh: 206
13. Gelecekteki Almanya Başbakanı Richard von Weizsäcker'in de aralarında olduğu askeri personel, Balga'dan son tekneyle ayrıldı.

Kaynakça

İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Heiligenbeil Pocket

• Berlin: The Downfall 1945 - Antony Beevor
• Red Storm on the Reich: The Soviet March on Germany, 1945 - Christopher Duffy
• Armageddon: The Battle for Germany, 1944-1945 - Max Hastings
• Perimeters in Paragraphs - Conrad Lanza
• İkinci Dünya Savaşı - İbrahim Artuç. Kastaş Yayınları