Belgrad Taarruzu

Belgrad Taarruzu ya da Belgrad Stratejik Taarruz Harekâtı (Sırp-Hırvatça: Beogradska operacija, Београдска операција; Rusça: Белградская стратегическая наступательная операция, Rusça: Belgradskaya strategicheskaya nastupatel'naya operatsiya), II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya Cephesi'nde, Kızıl Ordu ve Yugoslav Partizanlar'la Wehrmacht arasında gerçekleşen muharebelerdir. Esas olarak Yugoslavya'nın başkenti Belgrad'a yönelik olan bu genel taarruz harekâtı, 14 Eylül - 24 Kasım 1944 tarihleri arasında devam etmiş ve sonunda Alman işgalindeki Yugoslavya bu işgalden çıkmıştır.[2] Sovyet ve Yugoslav kuvvetleri ayrı ve yeterli eşgüdüm olmadan harekât yaptılar. Bu durum Alman birliklerinin Belgrad bölgesinden tahliyesi için fırsat yarattı.

Belgrad Taarruzu
II. Dünya Savaşı Yugoslavya Cephesi
Belgrad'da imha edilmiş bir T-34/85
Tarih 14 Eylül – 24 Kasım 1944 Bölge Belgrad, Yugoslavya Sonuç Partizan-Sovyet zaferi
Taraflar
Müttefik:  Sovyetler Birliği Yugoslav Partizanlar Bulgaristan	Mihver:  Almanya Ulusal Kurtuluş Hükümeti
Komutanlar ve liderler
Fyodor Tolbuhin Vladimir Jidanov Peko Dapčević Savo Drljević Danilo Lekić Vladimir Stoyçev Kiril Stancev	Maximilian von Weichs Wilhelm Schneckenburger † Hans Felber Alexander Löhr
Çatışan birlikler
3. Ukrayna Cephesi 1. Ordu Grubu 1. Ordu 3. Ordu 4. Ordu	2. Panzer Ordusu Ordu Grubu F Sırp Devlet Muhafızları
Güçler
580,000 asker 3,640 top 520 tank ve saldırı silahı 1,420 uçak 80 gemi	150,000 asker (çoğunlukla 2. kademe piyade ve Alman olmayan destek birlikleri) 2,100 top 125 tank ve saldırı silahı 350 uçak 70 gemi
Kayıplar
Sovyetler: 4,350 ölü veya kayıp 14,488 yaralı veya hasta 18,838 toplam[1] Yugoslavlar: 2,953 ölü (sadece Belgrad)	45,000

Harekâta katılan kuvvetler, taarruz eden tarafta batıda Yugoslav Partizanları'nın 1. Ordu Grubu, kuzeyde 3. Ukrayna Cephesi (2. Bulgar Ordusu dahil) ve 2. Ukrayna Cephesi'nin bazı unsurlarıdır. Savunan taraf ise Alman E Ordular Grubu'ydu. Ayrıca Sırp faşist unsurlar olan Çetnikler de Alman kuvvetlerinin yanında çarpıştılar.

Sovyet kuvvetlerinin esas hedefi Suva Planina bölgesindeki Alman E Ordular Grubu'nu ve Velika Morava bölgesindeki F Ordular Grubu'nu imha etmek, sonuçta Belgrad'ı kontrol altına almaktı.

Taarruzun ikincil hedefi ise Arnavutluk ve Yunanistan'dan çekilen Alman E Ordular Grubu'nun geri çekilme hattını, Belgrad - Selanik demiryolu da dahil olmak üzere, Macaristan - Belgrad - Güney Yugoslavya bölgesini ele geçirmekti.

Harekât öncesi

İki Alman ordu grubu, 1944 yılı Eylül ayı öncesinde Balkanlar'da bulunuyordu. E Ordular Grubu, harekât bölgesinin güneyinde, F Ordular Grubu ise kuzeyinde yerleşmişti. Romanya ve Bulgaristan'ın taraf değiştirmesine yol açan 2. Yaş-Kişinev Taarruzu'nda uğranılan yenilgi ve Kızıl Ordu birliklerinin Balkanlar içinde ilerlemesi, E Ordular Grubu'nu Macaristan içlerine çekilmeye zorlamıştı. Ayrıca Macaristan'da, F Ordular Grubu unsurlarından Sırbistan Ordular Grubu oluşturuldu.

Bulgaristan'daki monarşist - faşist rejim, 1944 Bulgaristan darbesinin sonucunda devrildi ve yerini Kimon Georgiev liderliğindeki Anavatan Cephesi Hükûmeti kuruldu. Bu yeni hükûmet işbaşına geldiğinde Almanya'ya savaş ilan etti.

Eylül ayı sonlarında Mareşal Fyodor Tolbuhin komutasındaki Sovyet 3. Ukrayna Cephesi, Yugoslavya - Bulgaristan sınırında toplanmaktaydı. Sovyet 57. Ordu'su Bulgaristan'ın kuzeybatı köşesindeki Vidin civarında, General K. Stanche komutasında olup operatif olarak 3. Ukrayna Cephesi emrindeki Bulgar 2. Ordu'su, Yugoslavya - Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarının kesiştiği bölgedeki Niş demiryolu kavşağının güneyinde konuşlanmıştır. Ayrıca Yugoslav Partizanlar'ının 1. Ordusu, Niş'in geri alınmasında Yugoslav 13. ve 14. Kolorduları takviye etmek ve 57. Ordu'nun Belgrad'a ilerlemesinde destek olmak için Yugoslavya'dan bölgeye getirilici. Kızıl Ordu'nun 2. Ukrayna Cephesi'nin 46. Ordu'su, Vrsac'ın kuzeyinde Belgrad'la Macaristan arasındaki demiryolu hattını kesmek için harekete geçmeye hazır olarak Romanya'nın Teregove Nehri kesimine konuşlandı

Harekât öncesinde Mareşal Tito'ya bağlı Yugoslav Partizanlar ile Sovyet birlikleri arasında eşgüdüm sağlandı. Bu amaçla Mareşal Tito, 21 Eylül'de artık Sovyet kontrolünde olan Romanya'ya gelerek Stalin'le görüşmek üzere Moskova'ya hareket etti. Bu iki müttefik, Yugoslavya'da sürdürülecek harekâta Bulgaristan birliklerinin katılımı konusunda bir anlaşmaya vardılar.

Taarruz

Kara harekâtları başlamadan önce 3. Ukrayna Cephesi'nin hava unsuru olan 17. Hava Ordusu, Alman birliklerinin Yunanistan'dan ve Yugoslavya'nın güney bölgelerinden geri çekilmesini önlemekle görevlendirildi. Bu görevle Sovyet hava unsurları 15 - 21 Eylül tarihleri arasında Niş, Üsküp ve Kruşevo bölgelerindeki demiryolu köprülerine ve diğer önemli tesislere karşı hava akınları düzenlediler.

Harekât cephenin güney kanadından Leskovak - Niş bölgesinde 2. Bulgar Ordusu'nun taarruzuyla başlatıldı. Savunmadaki kuvvet, Alman 7. SS Dağ Tümeni, "Prinz Eugen"dir. İki gün sonra Yugoslav partizan unsurlarının da katılmış olduğu Bulgar Ordusu, Çetnik ve Sırp sınır muhafızlarından oluşan birleşik bir kuvveti atarak Vlasotince'yi ele geçirdi. Bulgar Ordu'sunun bir zırhlı Tugayı öncülüğünde 8 Ekim'de Bela Palanka civarındaki Alman mevzilerine taarruz edildi ve Vlasotince kesimine iki gün içinde ulaşıldı. Leskovak, 47. Partizan Tümeni'nin bir tugayıyla desteklenen zırhlı tugay tarafından 12 Ekim 1944 günü alındı. Bu sırada Morava Nehri'ni geçen ve Niş yönünde yoklama taarruzları yapan bir Bulgar keşif taburu da bu taarruzda etkili olmuştur. Bunun amacı "Prinz Eugen" Tümeni'nin kuzeye çekilen kalıntılarını izlemekten çok 2. Bulgar Ordusu'nun Kosova'yı geri almak için harekete geçmesi ve böylelikle orada Yunanistan'dan kuzeye doğru çekilen Alman E Ordular Grubu'nun geri çekilme hattını kesmek içindi. Prepolac Geçidi'nin 5 Kasım'da ağır kayıplarla geçilmesinden sonra tugay Podujevo'yu işgal etti. Fakat Kasım ayının 21'ine kadar Priştine'ye ulaşamadı.[3]

Sovyet 57. Ordu'su 28 Eylül'de Vidin bölgesinden Belgrad genel istikametinde taarruzuna başladı. Ordu'nun 64. Piyade Kolordusu Vidin'in güneyinden ilerleyerek Paracin'de Morava Nehri geçişlerini kontrol altına aldı. Bu arada 68. Piyade Kolordusu Vidin'den Mladenovak yönünde ilerleyerek Petrovak'ın güney kesiminde Yugoslav 14. Kolordusu ile temas kurdu. Sovyet 75. Piyade Kolordusu Bulgaristan'ın güneybatı sınırındaki Turnu-Severin bölgesinden, ordunun kuzey kanadını örterek Pozarevak yönünde ilerledi. 57. Ordu, cephenin kuzey kanadı boyunca Tuna üzerinde askeri malzeme ve birliklerin naklini sağlayan Tuna Askeri Filotillosu'nun ikmal desteğinden yararlanmıştır. Sovyet 17. Hava Ordusu'nun desteğini alan Yugoslav 14. Kolordusu, Mihver sınır savunma birliklerinin cephesini Doğu Sırpistan dağlarında, şiddetli çatışmalarla yardı. Yugoslav birlikleri 8 Ekim'de Morava Nehrine ilerlediler ve Velika Plana ve Palanka'da iki köprübaşı ele geçirdiler. Güneydoğu Bulgaristan'dan bölgeye ulaşan 4. Muhafız Mekanize Kolordu'su, güneyden Belgrad yönündeki taarruzun geliştirilmesi için 12 Ekim'de oluşan gedikten ileri sürüldü. Bu sırada taarruz, bölgeye yeni ulaşan Yugoslav 1. Proletarya Tümeni tarafından devam ettirildi ve 12. Slovak Tümeni, Belgrad2ın batısında Sava Nehri üzerinde köprübaşları oluşturdu.

Taarruzun kuzey kesiminde 2. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin desteğinde 46. Ordu, Alman Belgrad savunma mevzilerinin kuzeyinde kanat açığından çevirme girişimi için ilerledi. Böylelikle Tisza Nehri üzerindeki ve demiryolu ikmal hattını kesmeyi amaçladı. 10. Muhafız Piyade Kolordusu, 5. Hava Ordusu'nun desteğiyle Tamiş Nehrini ve Pancevo kuzeyinde Tisza'yı hızla geçerek Belgrad - Novi Sad demiryolu hattını tehdit eder duruma geldi. Daha kuzeyde Kızıl Ordu'nun 31. Muhafız Piyade Kolordusu Petrovgrad yönünde ilerledi ve 37. Piyade Kolordusu, Tisza Nehri geçişleri için taarruz ederek Novi Sad'la Subotika arasındaki demiryolu hattını tehdit ederek daha geniş alanlı bir tehdit yarattı. Bu geniş kuşatmalar, Sovyet Budapeşte Stratejik Taarruz Harekâtı'nın hazırlıklarını da sağlamış oluyordu.[4]

Belgrad Taarruzu

Belgrad'ın güneyindeki savunma cephesi, Sovyet 4. Muhafız Mekanize Kolordusu ve Yugoslav 12. Kolordusu tarafından 14 Ekim 1944 tarihinde kırıldı ve kente girildi. Belgrad ve güneydoğudaki Smederevo arasında Alman birliklerinin teslim olması Belgrad'a taarruz eden kuvvetlerin de işini güçleştirdi ve kentin tümüyle kontrol altına alınması bu yüzden sekteye uğradı. Yugoslav ve Sovyet birlikleri, 20 Ekim 1944 tarihinde Belgrad'ı tümüyle kontrol altına aldılar.

Yugoslav 13. Kolordu'su Bulgar 2. Ordu'su ile birlikte güneydoğu yönünden Niş ve Leskovac yönünde ilerledi. Bu birlikler ayrıca E Ordular Grubu'nun, Morava ve güneyindeki nehirler üzerinden geri çekilme bölgesini işgal etmekle görevliydiler. Bunun sonucunda E Ordular Grubu, Karadağ ve Bosna'nın dağlık bölgelerinden geri çekilmek zorunda kaldılar ve Macaristan'daki Alman birlikleriyle birleşemediler. Bir sonraki gün 3. Ukrayna Cephesi birlikleri Kraljevo'ya hücum ederek Belgrad - Thessoalniki anayolunu kestiler.

Yugoslav Partizanlara bağlı birliklerle birlikte 46. Ordu (2. Ukrayna Cephesi) 10. Muhafız Piyade Kolordusu Tuna üzerinden hareket ederek, Belgrad bölgesindeki Wehmacht kuvvetlerine karşı kuzeydoğuda daha geniş bir güç oluşturdular. Bu birlikler Tisza ve Tuna'nın sol kıyılarını (Yugoslavya tarafı) temizlediler ve Pancevo'yu geri aldılar.

Sonuç

Belgrad Harekâtı'nın tamamlanmasından sonra 3. Ukrayna Cephesi kuvvetleri, 2. Ukrayna Cephesi'ni desteklemek üzere Macaristan'a kaydırıldılar. Ülkelerinin bağımsızlığını sağlamakta Yuvoslav Partizanlara cephane, silah ve malzeme yönünden destek olunmaya devam edilmiştir.

Dipnotlar

1. Glantz (1995), p. 299
2. Belgrad 20 Ekim 1945 tarihinde düştü. The encyclopedia of Military History from 3500 B.C. to the present - Ernest R. Dupuy,
3. The Bulgarian Army in Yugoslavia 1941-1945 - Tomo Ristovski, Boro Mitrovski Sh: 215-56
4. David M. Glantz, Savaş Sanatı Sempozyumu - From the Vistula to the Oder: Soviet Offensive Operations - October 1944 - March 1945. 19 - 23 Mayıs 1986. US Army War College Sh: 666

Kaynakça

• The Bulgarian Army in Yugoslavia 1941-1945 - Tomo Ristovski, Boro Mitrovski
• From the Vistula to the Oder: Soviet Offensive Operations - October 1944 - March 1945 - David M. Glantz. Savaş Sanatı Sempozyumu, US Army War College 19 - 23 Mayıs 1986