Hititçe

Hititçe veya Hitit dili (Hititçe: 𒉈𒅆𒇷; nešili veya nešaumnili), Tunç Çağı'nda Anadolu'da yaşamış Hititlerin veya dillerinde kendilerine verdikleri isimleri ile Neşalıların konuşmuş olduğu, Hint-Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir ölü dil. Dil, diğer Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile yakından ilişkilidir. Tarihte belgelenmiş en eski Hint-Avrupa dilidir.[1]

Hititçe
𒉈𒅆𒇷; nešili
Bölge	Anadolu
Etnisite	Hititler
Ölü dil	M.Ö.'den önce 20. ve 13. yüzyıllarda.
Dil ailesi	Hint-Avrupa Anadolu dilleri Hititçe
Dil kodları
ISO 639-2	hit
ISO 639-3	Çeşitli: oht – Büyük Hititçe hit – (Klasik) Hititçe htx – Orta Hitiitçe nei – Neo-Hititçe

M.Ö. 2000 yılında Anadolu'da konuşulan diller. Sarı renkle Hitit dilinin merkez bölgesi; mavi renkte ölü dil olan Luvi dilinin Anadolu Kolu; kırmızı renkli Palaiko adı verilen Hitit İmparatorluğu’na bağlı olan ve onun kuzeye doğru uzantısı durumunda bulunan bölgede ise M.Ö. 1500 yılına kadar konuşulan ve daha sonra Kafkasya’dan gelen göçler neticesinde ölü dil durumuna düşen Palaik dili gösterilmektedir.

Dilin tarihi, Asur Akadcasında yer alan alıntı sözcük ve özel isimler baz alınarak M.Ö. 20. yüzyıla kadar dayandırılabilir, ancak Hititçe yazılmış Anitta metinleri gibi ilk kaynakların tarihte ortaya çıkması M.Ö. 16. yüzyılda gerçekleşmiştir. Dil, Geç Tunç Çağı'nda yerini Luviceye bırakmaya başlamıştır. 13. yüzyılda ise Luvice, Hititlerin başkenti Hattuşaş'da dominant dil haline gelmiştir.[2] Bronz Çağı Çöküşü sonrasında Hititçe ölü bir dil hâline gelse de Luvice, Geç Hitit Devletleri'nde varlığını bir süre daha sürdürmüştür.

Dil, Çek bilim adamı Bedřich Hrozný'nin çalışmaları sonunda çözümlenmiş, kendisi 1917'de ilk Hitit gramerini yayınlamıştır.[3]

Yazı sistemi

Dil, Akadca'dan alındığı düşünelen Hitit çivi yazısı kullanılarak yazılmıştır, ancak bunun yanında farklı yazılar da kullanımdaydı. Resmî diplomatik yazışmaları ve saray arşivleri Âsur (Akad) çivi yazısıyla yazılırken kayalardaki kabartmalar ve yazıtlar için Anadolu hiyeroglifleri de denilen yazı sistemi kullanılırdı. Günümüzde, bu harflerle yazılan dilin Hititçe yerine dil ile akraba bir Luvice lehçesi olduğu bilinmektedir.

Hititçe kelime örnekleri

Türkçe	Hititçe	Okunuşu
ana, anne	an - na - aš	annaş
baba	at - ta - aš	attaş
büyükbaş hayvan	par - za - ḫa - an - na - aš	parzahannaş
çok	me - ek -ki	mekki
ekin	ḫal - ku - eš - šar	halkueşşar
gece	ne - ku - uz	nekuz
gök	ne - pi - iš	nepiş
göz yummak	ma - az - za - al - la - aš - ša	mazzallaşa
hilekâr	mar - še - eš	marşeş
isim	la - man	laman
karaciğer	liš - ši	lişşi
kil ocağı	pu - ru - ut - te - eš - šar	purutteşşar
mayalanmış	ḫar - na - an	harnant
mühür	par - za - ki	parzaki
parlak	la - lu - uk - ki - wa - an	lalukkiwant
sevgili	pu - pu	pupu
soyunmak	ne - ku - ma - an - da - ri - ya	nekumandariya
su	wa - a - tar	watar
sonbahar	ze - na - an	zenant
toparlamak	le - eš - ša- i	leşşai
ülke	ut - ne - e	utne
yemek (fiil)	ed-/ez - za - a	ed, ezza
yemin	li - in - ga - i	lingai
yeni	ne - wa	newa
zina	pu - pu - wa - tar	pupuwatar

Galeri

• 
  M.Ö. 1274 yılında Hitit İmparatorluğu'nun nufûz alanı.
• 
  Hitit dilinde çözülmüş ilk cümle
• 
  Luvi hiyeroglifleri
• 
  Hitit Kralı Anitta'nın mızrak ucu, MÖ 18. yüzyıl
• 
  Hattuşaş'dan Hititçe bronz çivi yazısı tablet, MÖ 13. yüzyıl

Kaynakça

1. "2006-05-02 Hittite". 7 Temmuz 2004. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
2. Yakubovich, Ilya (2010). Sociolinguistics of the Luwian Language. Leiden: Brill. ISBN 9789004177918. s:307
3. Hrozný, Bedřich, Die Sprache der Hethiter: ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm: ein Entzifferungsversuch (Leipzig, Germany: J.C. Hinrichs, 1917).

Diğer

1. Editör: İlker KOÇ, Hititler, ODTÜ Yayıncılık,Ekim 2006, sayfa 18-19 2. Editörler: Hans GÜTERBOCK, Harry HOFFNER, Theo van den HOUT, The Hittite Dictionary

Dış bağlantılar

• Anatolianscripts.com - Luvi Hiyeroglifi