Keşanlı Ali Destanı
Keşanlı Ali Destanı, Haldun Taner'in yazdığı, müziğini Yalçın Tura'nın yaptığı müzikal oyun.
 Haldun Taner'in "Keşanlı Ali Destanı" adlı oyununun İngilizce baskısı | |
| Yazar | Haldun Taner |
|---|---|
| Çevirmen | Nüvit Özdoğru (Türkçeden İngilizce'ye çeviri) |
Kapak sanatçısı | Mengü Ertel |
| Ülke |
Türkiye  |
| Dil | Türkçe |
| Konu | Müzikli oyun |
| Tür | Tiyatro |
| Yayım | 1970 (İngilizce versiyonu) |
| Yayımcı | International Theatre Institute National Centre of Turkey |
| Sayfa | 112 |
| "The Best Turkish Plays" - 4 serisi | |
Oyun ilk kez 31 Mart 1964 tarihinde Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu tarafından Beyoğlu'nda Muammer Karaca Sahnesinde oynandı. İkinci sezona başlarken Muammer Karaca, sahnesini vermek için Keşanlı Ali rolünü oynamayı şart koştu, bunu kabul etmediler, Elhamra Tiyatrosunu restore ederek orada oynamaya başladılar.[1] 1970 yılına gelinceye kadar Türkiye'nin büyük kentlerinde toplam 493 kez sahnelenen Keşanlı Ali Destanı, aradan yıllar geçmesine rağmen Türk tiyatrosunun temel taşlarından olma özelliğini yitirmedi. Oyunun 1988'de TRT için çekilen dizi uyarlamasının yönetmenliğini, oyunu da sahneye koyan Genco Erkal üstlendi.
Keşanlı Ali Destanı, Cumhuriyetin ilk yıllarından Demokrat Parti dönemine kadarki süreçleri yalın bir dille ve eleştirel bir bakışla gülmece tarzında yorumlar. Oyun, birçok tiyatro topluluğu tarafından defalarca sergilenmiş, Avrupa'nın birçok şehrinde, Amerika'dan Lübnan'a birçok ülkede oynanarak, Türk Tiyatro tarihinde bir fenomen haline gelmiş ve hâlen güncelliğini yitirmemiştir.
Konusu
Sineklidağ, büyük bir kentin eteklerinde yer alan, gecekondulardan oluşmuş, ezilen, yoksul insanların yaşadığı bir varoştur. Keşanlı Ali, Çamur İhsan'ı öldürmekten hapse düşmüştür ve hapisten bir kahraman olarak çıkagelir. Ali’nin iki dramı vardır: Birincisi, suçsuzdur; ikincisi, aşık olduğu Zilha, Çamur İhsan'ın yeğenidir ve ona düşmanca davranmaktadır. Muhtar seçilen Ali, Sineklidağ’da yeni bir düzen oluşturur ama yüreğiyle beyni arasında ciddi çatışma yaşamaktadır. Şef olarak toplumuna; insan olarak, duyduğu aşka sorumludur.
Ali "Destan"ı kullanmaya karar vermiştir. Çünkü "Bu toplumda sessiz, sakin, efendi olursan her zaman dayak yer, ezilirsin. Ama terbiyesiz, güçlü, zalim, ne dediğini bilmeyen biri olursan, o zaman saygı görürsün". Ali, hapiste bunu öğrenmiş ve yeni bir Ali’yi fark etmiştir.
Sinema uyarlaması
Oyun 1964 yılında Atıf Yılmaz tarafından aynı adla sinemaya uyarlandı. Oyunun yazarı Haldun Taner'in Atıf Yılmaz'la birlikte senaryosunu yazdığı bu siyah beyaz filmin başrollerinde Fikret Hakan (Keşanlı Ali) ve Fatma Girik (Zilha) oynadı. Fatma Girik bu filmdeki rolüyle o yıl ikincisi düzenlenen 1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde (O tarihteki adı "Antalya Film Şenliği"), "En İyi Kadın Oyuncu Ödülü"nü, Fikret Hakan da "En İyi Erkek Oyuncu Ödülü"nü aldı. Atıf Yılmaz'ın en iyi yönetmen seçildiği şenlikte film de en iyi 2. film seçildi.
Uğur Film adına Memduh Ün'ün yapımcığını üstlendiği bu filmin müziklerini de Yalçın Tura yaptı. Filmin çok geniş olan oyuncu kadrosunda Hüseyin Baradan'dan Danyal Topatan'a, Vahi Öz'den Hulusi Kentmen'e kadar dönemin neredeyse tüm ünlü oyuncuları yer alıyordu.
Türkiye'de "Gecekondu" deyiminin ilk kez kullanıldığı 1940'lı yıllardan beri birçok film bu sosyal soruna değinmişti. Keşanlı Ali Destanı filmi (ve uyarlandığı tiyatro oyunu) bu konuyu ele alan ilk eserler olması dolayısıyla onu takip eden filmlerde az veya çok bu iki eserden de izlere rastlanmaktadır. Atıf Yılmaz'ın Orhan Kemal'den uyarladığı 1959 tarihli Suçlu, Osman F. Seden'in Sokak Kızı filmleri ile Feyzi Tuna'nın 1967 tarihli Gecekondu Peşinde ve Zeki Ökten'in Düttürü Dünya'sı gibi filmlerin yanı sıra, Gurbet Kuşları, Ah Güzel İstanbul, Karanlıkta Uyananlar, Bitmeyen Yol'dan "Gelin-Düğün-Diyet" üçlemesine kadar onlarca film aynı soruna değindi. Ayrıca Kartal Tibet'in yönettiği Kemal Sunal filmi Umudumuz Şaban da aynı toplumsal soruna mizahi bir açıdan yaklaşmıştı. [2]
Film eleştirmeni Atilla Dorsay'ın yazdığına göre, Ümit Efekan'ın yönettiği İlyas Salman'ın başrolünü oynadığı 1983 tarihli Aptal Kahraman'ın senaryosunu Haşmet Zeybek doğrudan Haldun Taner'in oyunu "Keşanlı Ali Destanı"ndan uyarladı. [3]
Televizyon uyarlamaları
- 1988 yılında bu kez oyun Genco Erkal tarafından bir mini dizi olarak televizyona uyarlandı. Renkli olarak çekilen müzikal dizi TRT televizyonu tarafından ısmarlanmıştı. Müziklerini sinema filminde olduğu gibi yine Yalçın Tura'nın yaptığı dizide yönetmen Genco Erkal'ın da bir rolü vardı (İzmarit Nuri). Özgün tiyatro oyununda başrol oynayan Engin Cezzar ve Gülriz Sururi, dizide de aynı rollerini sürdürdüler.
- Eserin 2. televizyon uyarlaması ise 2011 yılı sonunda D Yapım tarafından Kanal D için yapıldı. 10 Aralık 2011'de yayına verilen dizinin yönetmenliğini Çağan Irmak üstlenmiştir. Müzik danışmanlığını da yine özgün oyun ve ilk TV dizisinde olduğu gibi Yalçın Tura yapmıştır. Özen Yula ve Özlem Havuzlu'nun uyarlama senaryosunu yazdığı dizide Keşanlı Ali rolünü Nejat İşler, Zilha rolünü de Belçim Bilgin oynamışlardır[4].
| Yıl | Dizi adı | TV kanalı | Yönetmen | Müzik | Keşanlı Ali rolü | Zilha rolü |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1988 | Keşanlı Ali Destanı | TRT | Genco Erkal | Yalçın Tura | Engin Cezzar | Gülriz Sururi |
| 2011 | Keşanlı Ali Destanı | Kanal D | Çağan Irmak | Yalçın Tura (Danışman) | Nejat İşler | Belçim Bilgin |
Dizilerde rol alan sanatçılar
|
1988 tarihli dizinin oyuncuları
|
2011 tarihli dizinin oyuncuları
|
Oyunun İngilizce çevirisi
Haldun Taner'in "Keşanlı Ali Destanı" oyunu 1970 yılında Nüvit Özdoğru tarafından The Ballad of Ali of Keshan adıyla İngilizce'ye de çevrildi. Bu epik oyun Temmuz 1970'te Merkezi Ankara'da olan "International Theatre Institute National Centre of Turkey" tarafından yayımlandı. Kitap İstanbul Gün Matbaası tarafından basılmıştı. Kitabın bu baskısının kapak resmini Mengü Ertel çizmişti. Künyesinde yayın haklarının yazarı Haldun Taner, müzikleri besteleyen Yalçın Tura ve İngilizce çevirmeni Nüvit Özdoğru'ya ait olduğu belirtilen kitabın ilk sayfalarında yerli ve yabancı gazete ve dergilerde oyun hakkında çıkmış yazılara yer verilmiştir. Bunların arasında William Saroyan gibi ünlü yazarların yorumları da yer almaktadır.
Kaynakça
- "Gülriz Sururi Keşanlı Ali Destanı'nı anlatıyor". Oda TV. 30 Aralık 2019. 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Mehmet Öztürk. "Gecekonduların 'Sinemasal Kahramanlar'ı". European Journal of Turkish Studies. 1 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2011.
- Dorsay, Atilla (1990). 12 Eylül Yılları ve Sinemamız. İnkılâp Kitabevi. ss. sayfa 365.
- "Keşanlı Ali Destanı Dizisi Çok Yakında Kanal D'de Başlıyor!". sinetif.com. 6 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2011.