Kemalpaşa, Artvin

Kemalpaşa, Artvin ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezi kasabadır. Eski adları Makriali ve Noğedi'dir.

Kemalpaşa
İlçe

Artvin'in Türkiye'deki konumu
Ülke Türkiye
İl Artvin
Coğrafi bölge Karadeniz Bölgesi
İdare
 • Belediye başkanı Ergül Akçiçek (CHP)
Rakım 252 m (826 ft)
Nüfus
 (2018)
 • Toplam 9,537
 • Kır
 -
 • Şehir
 -
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 08610
İl alan kodu 466

Gürcistan sınırı yakınında Karadeniz kıyısında yer alır. Hopa ilçesine bağlı bir köy iken, 1987 yılında belde[1] 2017 yılında ise yayımlanan KHK ile ilçe oldu.[2]

Köyün eski adı

Yakın zamanlara kadar bir köy olan Kemalpaşa’nın bilinen en eski adı Makriali’dir. Gürcücede bu şekilde (მაკრიალი) yer alan bu adın, Yunancada “uzun yalı” demek olan Makrigialos’tan geldiği sanılır.[3][4] Bununla birlikte Gürcüce ya da Megrelce Makriali adının Yunancada Makrigialos biçimini almış olabileceğine ilişikin görüş de vardır.[5] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda bölgeyi ele geçiren Rusların 1886 tarihli kayıtlarında köyün adı Makrial (Макриал) olarak verilmiştir.[6]

Bir Laz yerleşmesi olan Kemalpaşa’nın Lazca adıysa, Noğedi’dir (ნოღედი) ve bu kelime “çarşı” anlamına gelir. Bu adlandırma, dağınık bir yerleşime sahip olan Karadeniz bölgesinde, çarşısı da olan toplu bir yerleşime yakıştırılmış da olabilir. Öte yandan kaynaklarda Atina (Pazar) ilçesine bağlı bir köy olarak geçen Noğadiha ya da Noğadiya Noğedi'ye benzerliği açısından dikkat çekicidir. Benzerliğiyle dikkat çekici olan bu köy 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta Noğadiha (نوعهديخه), Dahiliye Vekaleti tarafından 1933’te yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta Noğadiya olarak verilmiştir.[7][8]

Türkçeye Makriyal olarak geçen köyün adı, Osmanlıca da Makriyal (ماقريال) olarak yazılıyordu.[9] Makriali köyünün adı 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta Kemalpaşa (كمال پاشا) olarak geçer.[10] Bu kayıt köyün adının 1928’den önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.

Kemalpaşa'daki eski köprü. Fotoğraf: Caba Labadze

Tarihçe

Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Lazeti’de yer alan Makriali’nin kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte bu yerleşim biriminin bulunduğu bölgeden hareketle Antik Çağda Kolheti’deki yerleşim yerlerinden biri olma ihtimali vardır. Makriali’de günümüze ulaşan kilise kalıntılarından hareketle, buranın 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçmesinden önce, hatta bölgede Hristiyanlığın yayıldığı İS 4. yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğu söylenebilir.[3] Makriali’nin bulunduğu yöre, erken ortaçağda Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken 11. yüzyılda Karadeniz kıyısına kadar inen Büyük Selçukluların istilası uğradı. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago ile Guria Prensliği arasında arada bir el değiştirdi. Haziran 1367'de, Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna'nın kraliyet düğünü Makriali Kilisesi'nde yapıldı. Makriali, İmereti Krallığı'na bağlı Guria Prensliği idaresindeyken, 1547'de Osmanlıların eline geçti. Osmanlıların Karadeniz kıyısında kurdukları Lazistan Sancağı içinde yer aldı.

Makriali Kilisesi

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Makriali, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresi altında Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazası (uçastok) içinde bir köydü. 1886 sayımına göre Makriali’de 696 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 486’sı Laz, 210’u Ermeni olarak kaydedilmişti.[6]

19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bölgede bulunan Rus ordusunun I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru çekilmesinin ardından Makriali, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de Makriali’nin içinde yer aldığı bölgeyi fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Makriali’nin de bağlı olduğu Artvin ile Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.[11]

Tarihsel yapılar

Makriali’deki en önemli tarihsel yapı, Makriali Kilisesi olarak bilinen köy kilisesidir. Tek nefli bir yapı olan kilise duvar resimleriyle bezenmişti. Bu duvar resimlerinden geriye sadece izleri kalmıştır. Bir kısmı bugün de ayakta olan kiliseye batı tarafından bitişik bir yapı yer alır. Deniz kıyısında yer alan kiliseye bitişik yüksekçe bu yapının deniz feneri işlevine sahip olduğu sanılır. Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna Haziran 1367'de bu kilisede evlenmişlerdir. Bugüne izi kalmasa da Makriali’de bir kilisenin daha bulunduğu bilinmektedir. Kasaba sakinleri eskiden kasabada başka bir kilisenin varlığını teyit etmekle birlikte bugün kilisenin yerinin neresi olduğu bilinmemektedir.[12]

Kemalpaşa'daki cami. Fotoğraf: Caba Labadze

İklim

İlçenin iklimi, Türkiye'de Karadeniz ikliminin etki alanı içerisindedir ve her mevsim yağış alır.

Nüfus
Yıl Toplam Şehir Kır
1990[13]2.658
2000[13]4.124
2007[13]4.597
2008[13]4.519
2009[13]4.480
2010[13]4.794
2011[13]4.894
2012[13]4.942
2013[13]5.216
2014[13]5.182
2015[13]5.176
2017[14]8.786veri yokveri yok
2018[14]9.537veri yokveri yok
2019[14]9.2246.1013.123

Ekonomi

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sarp Sınır Kapısı ilçe sınırlarında bulunduğu için son yıllarda sınır ticareti gelişmiş ve Gürcistan vatandaşlarının alışveriş merkezi haline gelmiştir.

Belediye başkanları
Seçildikleri yıllara göre Belediye Başkanları:
2014 Ergül Akçiçek (CHP)
2009 Yalçın Emiralioğlu (CHP)
2004 Yalçın Emiralioğlu (CHP)
1999 Sadık Şahin (ANAP)
1994 Asım Aydın (SHP)
1989 Asım Aydın (SHP)

Kaynakça
  1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
  2. "Yeni KHK ile iki belde ilçe yapıldı!". milliyet.com.tr. 11 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020.
  3. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 177, ISBN 9789941478178.
  4. Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 2 cilt, s. 810, ISBN 9789756121009.
  5. “Kemalpaşa (Noğedi/Makriali)’nin Tarihçesi Dünü ve Bugünü”
  6. ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
  7. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 619.
  8. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 583.
  9. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 187.
  10. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 622.
  11. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  12. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 176-177, ISBN 9789941478178.
  13. "Kocadere Belediyesi". YerelNet.org.tr. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016.
  14. "Artvin Kemalpaşa Nüfusu". Nufusune.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.