Kiel
Kiel, Almanya'nın kuzeyinde bulunan, Schleswig-Holstein eyâletinin merkezi (1945) şehridir. Kiel Kanalı'nın doğu ucunda, Baltık Denizi'ndeki Kiel Fiyordu'nun (Kieler Förde) her iki yakasında toprakları olan bir liman şehirdir.
| Kiel | |
|---|---|
|
Kiel | |
 | |
 Bayrak  Arma | |
  Kiel | |
| Ülke |
 Almanya |
| Eyalet | Schleswig-Holstein |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Ulf Kämpfer (SPD) |
| Yüzölçümü | |
| • Şehir | 118,6 km² (457 mil²) |
| Rakım | 5 m (16 ft) |
| Nüfus (2019) | |
| • Kent | 246,794 |
| • Metropol | 643,594 |
| Alan kodu | 0431 |
| Plaka kodu | KI |
|
Resmî site www.kiel.de | |
Tarihi
10. yüzyıla ait kaynaklarda adı Kyle biçiminde geçer. "Fiyort" ya da "kaynak" anlamına gelen bu kelimenin Anglosakson dilindeki kille’den (gemiler için güvenli yer) türediği sanılmaktadır. 1242'de kurulan belde, ortak bir ticarî savunma anlaşması olan Lübeck Kanunları’nı kabul etti. 1284'te Hansa Birliği'ne katıldı ve 14. yüzyılda yeni ticaret ayrıcalıkları kazandı. 1773'te Danimarka'ya bağlandı. 1814'te burada imzalanan Kiel Antlaşması’yla Danimarka, Norveç'i İsveç'e bıraktı.
1866'da Schleswig-Holstein'ın geri kalan bölümüyle birlikte Prusya'ya geçen şehir, 1871'den sonra deniz üssü olarak önem kazandı. 1917'de eyâlet merkezi oldu. 1918'deki devrim, Kielli denizcilerin ayaklanmasıyla başladı. Bu olay, tarihe Kiel İsyanı olarak geçti.
II. Dünya Savaşı'nda şehir, Müttefik Kuvvetler'ince yoğun biçimde bombalandı. Savaştan sonra yeniden inşa edilirken geniş yeşil alanlara yer verildi. Bu dönemde tamir edilen tarihî binalar arasında yaklaşık 1240'ta yapılmış Nikolaikirche (St. Nikolaus Kilisesi) ile Holstein-Gottorp düklerinin sarayı (y. 1280) sayılabilir; Çar III. Petro, bu sarayda doğmuştur.
II. Dünya Savaşı sırasında Kiel, büyük deniz üsleri ve Alman Reich gemi inşa merkezlerinden biri olarak kaldı. Mahallî sanayii de köle işçiler de çalıştırıldı. Bir deniz limanı olarak ve denizaltılar için üretim merkezi olarak II. Dünya Savaşı sırasında Müttefikler tarafından yoğun şekilde bombalandı. Bombalama yüzünden eski şehrin % 80'den fazlası, Merkezi yerleşim alanlarının % 72'si ve endüstriyel alanlarında % 83'ü yok oldu. Kiel, 23/24 Temmuz 1944 tarihinde RAF tarafından bombalandı ve şehre üç gün su verilmedi; tren ve otobüsler sekiz gün çalıştırılmadı ve bu üç hafta boyunca yemek pişirebilmek için gaz verilmedi. Diğer ağır şekilde bombalanan Alman şehirleri gibi bu şehir de savaştan sonra yeniden inşa edildi.
Eğitim ve kültür
1665'te kurulmuş olan Kiel Christian Albrecht Üniversitesi'nde Dünya ekonomisi üzerine çalışmalarıyla ünlü bir enstitü vardır. Üniversitenin eski binalarının yakınında bir sanat galerisi ile Almanya'nın en eski botanik bahçeleri bulunur. Yeni yapılar arasında da Belediye Tiyatrosu (1907), Belediye Binası (1911), sergi ve kongre salonu Ostseehalle (1950) ve yeni üniversite binaları sayılabilir.
Ekonomi
Kiel Kanalı'nın 1895'te açılmış olan havuzları dışında şehirde çok gelişmiş bir ticarî liman ve yat tesisleri bulunur. Şehrin doğu ve batı kıyıları arasında ulaşım sağlayan feribotlar, çevredeki balıkçı köyleri ile sayfiyelere de sefer yapar. Gemi ve makine yapımı başlıca sanayi kollarıdır. Ayrıca basımevleri, metal işleme tesisleri, bira ve tekstil fabrikaları vardır. Her haziranda düzenlenen Kieler Woche (Kiel Haftası) uluslararası bir yelken yarışı ve kültür şenliğidir. Kiel'in nüfusu, 31 Mart 2007 tarihi itibarıyla 232.398'dir.
Taşımacılık
Kiel, Hamburg, Lübeck, Flensburg ve Danimarka'daki yerlere giden tren istasyonuna sahiptir.
Kiel, Baltık eyaletlerine yolcu ve yük taşıyan denizcilik şirketleri için önemli bir limandır.
Yolcular Kiel'den karşıya aşağıdaki şekilde geçer:
Göteborg, İsveç (Stena Line, 13½ saat, günlük)
Oslo, Norveç (Color Line, 19½ saat, günlük)
Klaipėda, Litvanya (DFDS LISCO, 21 saat, 6 defa her hafta için)
Yükler Kiel'den aşağıdaki şekilde taşınır:
Sankt-Peterburg, Rusya (DFDS LISCO, haftada iki defa)- Kaliningrad, Rusya (NSA, her hafta bir sefer)
Ünlü Kielliler
Fahrî hemşerilik beratı verilenler
Kiel kent yönetimi, kronolojik sırada listelenen şu kişilere fahri hemşerilik beratı vermiştir:
- 1841: Georg Hanssen
- 1843: Christoph Heinrich Pfaff
- 1863: Carl von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg
- 1864: Georg Friedrich Witte
- 1893: Christian Kruse
- 1894: Werner Kraus
- 1899: Klaus Groth
- 1902: Friedrich von Esmarch
- 1911: Heinrich von Preußen
- 1911: Albert Hänel
- 1914: Hans von Koester
- 1933: Paul von Hindenburg
- 1946: Otto Tschadek
- 1947: Dr. Max Planck
- 1950: Dr. Willy Anschütz
- 1954: Prof. Theodor Heuss
- 1974: Ida Hinz
- 1982: Dr.-Ing. Rudolf Hell
- 1996: Otto Schlenzka
- 2004: Prof. Dr. h.c. mult. Berthold Beitz
Adolf Hitler ve Erich Raedere verilen fahri hemşerilik beratı 1945'te geri alındı.
Kiel doğumlular
- 1728, Peter III., Rus Çarı
- 1809, August Ferdinand Howaldt
- 1810, Harald Friedrich Nikolaus Ackermann
- 1814, Henri Lehmann
- 1841, Georg Howaldt
- 1844, Hermann Graedener
- 1844, Detlev von Liliencron
- 1850, Bernhard Howaldt
- 1851, Hunold von Ahlefeld
- 1852, Hermann Howaldt
- 1858, Max Karl Ernst Ludwig Planck
- 1859, Ludwig Ahlmann
- 1877, Dr. Kurt Gustav Hans Otto Freiherr von Reibnitz
- 1890, Karl Peter Röhl
- 1893, Andreas Gayk
- 1895, Wilhelm Ahlmann
- 1897, Bruno Diekmann
- 1900, Ernst Busch
- 1901, Hermann Andersen
- 1903, Hans Söhnker
- 1904, Prof. Dr. Theodor Eschenburg
- 1905, Bernhard Minetti
- 1907, Helmut Lemke
- 1909, Harro Schulze-Boysen
- 1910, Dr. Lauritz Lauritzen
- 1910, August Dietrich Allers
- 1912, Carl Friedrich von Weizsäcker
- 1912, Lotti Huber
- 1913, Sigrid Hunke
- 1915, Rudolf Thaut
- 1915, Heinz Zahrnt
- 1919, Willi Marxsen
- 1920, Hans Kock
- 1921, Harald Wust
- 1922, Jürgen Brandt
- 1925, Heinz Reincke
- 1925, Tana Schanzara
- 1926, Judith Malina
- 1928, Dr. Gerhard Stoltenberg
- 1928, Oswalt Kolle
- 1936, Prof. Dr. Heiner Zieschang
- 1948, Birgit Bergen
- 1954, Michael Küttner
- 1956, Axel Milberg
- 1962, Andreas Köpke
- 1964, Heike Henkel
- 1971, Helge Thun
- 1974, Kim Schmitz
- 1941, Eric Braeden
Kiel'de Dünya'ya gelmeyen, ancak uzun süre şehirde yaşayıp üretimde bulunmuş ünlüler:
- Adolf Remane
- Alexander Behm
- Berte Bratt
- Carl Loewe
- Claus Harms
- Ferdinand Tönnies
- Gustav Adolf Neuber
- Hans Geiger
- Klaus Groth
- Rötger Feldmann
- Rudolf Hell