Kore tarihi

Kore tarihi, Kore Yarımadası'nda var olan ve genellikle Kore olarak adlandırılan devletlerin tarihidir. Diğer Doğu Asya uygarlıkları gibi bir dizi dönemlere ayrılmıştır.

Prehistorya

Kore Neolitik Çağı'ndan kalma baltalar

Kore'de MÖ 8000-1500 yılları civarında Üst Paleolitik ve Cilalı Taş Devri döneminde avcı-toplayıcı kültür hüküm sürmüştür. Bunu Jeulmun seramik dönemi ve sonra Tunç Çağı'nda Mumun seramik dönemi izledi.[1][2] Bu dönemde yerleşim ve sosyal yapı önemli ölçüde değişmiştir. Demir Çağı'nda at kullanılmaya başlanması savaşta nakliyatı kolaylaştırdı ve merkezi bir hükûmetin kurulmasını sağladı.

Antik dönem

Samguk Yusa'ya göre, Gojoseon krallığı MÖ 2333'te Kuzey Kore ve Mançurya civarında kurulmuştur.[3][4][5] Gija Joseon'un ise MÖ 12. yüzyılda kurulduğu tahmin edilmekte olup varlığı ve rolü modern çağda tartışmalıdır.[6] Gojoseon hakkındaki ilk yazılı tarihsel kayıt MÖ 7. yüzyıl başlarına aittir.[7][8] Jin devleti MÖ 3. yüzyılda Güney Kore'de kuruldu. MÖ 2. yüzyılda, Gija Joseon'un yerine, yüzyılın sonlarına doğru Çin'deki Han Hanedanı tarafından yıkılan Wiman Joseon yerini aldı. Bu Gojoseon'un düşüşüyle sonuçlandı ve Üç Krallık öncesi dönemde savaşan devletler dönemi başladı.

Üç Kore Krallığı

Üç Kore Krallığı dönemi

MÖ 1. yüzyıldan itibaren Koguryo, Baekje ve Silla, MS 676'da Silla tarafından birleşene kadar Kore Yarımadası'nı ve Mançurya'yı kontrol etmekteydi. MS 698'de Dae Jo-yeong, Koguryo'nun eski bölgeleri üzerinde Balhae'yi kurdu.[9][10]

Kuzey-Güney Devletleri Dönemi

Kuzey-Güney Devletleri Dönemi'nde, Silla Kore Yarımadasının çoğunluğunu kontrol etmekte olup Balhae ise Mançurya'ya kadar uzanmaktaydı. Bu dönem zarfında kültür ve teknoloji önemli ölçüde ilerledi.

9. yüzyılın sonlarında, Silla, Geç Üç Krallığa bölündü. Wang Geon'un Goryeo Hanedanı tarafından birleştirilerek sona eren Geç Üç Krallığa (892-936) bölündü. Balhae, Liao Hanedanı tarafından istila edildikten sonra düştü ve son prens de dahil olmak üzere birçok mülteci Goryeo'ya göç ederek böylece Koguryo'nun iki halefini birleştirdi.[11][12]

Goryeo Hanedanı

MS 932'de tüm Kore Yarımadası Wang Geon'un önderliğinde Goryeo Hanedanı tarafından tek bir devlet halinde birleşti. Goryeo döneminde kanunlar kanunlaştırılmış, bir kamu hizmeti sistemi getirilmiş ve Budizmden etkilenen kültür gelişmeye başlamıştır. Bununla birlikte, 13. yüzyıldaki Moğol istilaları, Goryeo'yu 14. yüzyılın ortalarına kadar etkilemiştir.[13][14]

Joseon Hanedanı

Gyeongbok Sarayı

1392'de General Yi Seong-gye Goryeo Hanedanı'nı devirerek yerine Joseon Hanedanı'nı kurdu. Kral Büyük Sejong (1418-1450) döneminde hanedanın ilk yıllarında kraliyet otoritesini kuran ve Kore alfabesi Hangıl'ın oluşturulması gibi sayısız idari, sosyal, bilimsel ve ekonomik reformları hayata geçirdi.

Yaklaşık iki yüzyıl boyunca bir barış döneminden sonra Joseon Hanedanı, 1592'den başlayarak 1637'ye kadar yabancı istilalarla ve iç sorunlarla boğuştu. Daha sonra Joseon Hanedanı kademeli olarak giderek daha fazla durgunlaşmaya ve izole olmaya başladı. 19. yüzyılın ortalarında, modernleşmek ve Batılı güçler tarafından karışılmak istemeyen Joseon Hanedanı, yabancı güçlerle eşit olmayan antlaşmalara imzalamaya zorlandı. 1895 yılında İmparatoriçe Myeongseong'a düzenlenen suikastin ardından 1894-1895 Donghak Köylü Ayaklanması ve 1894-1896 yılları arasında Gabo Reformları ile modernleşme için kısa ama hızlı bir dönem oluştu.

Birinci Çin-Japon Savaşı'nın ardından Kral Gojong 1897'de Qing Hanedanı'na bağlığını sona erdirerek Kore İmparatorluğu'nu ilan etti. Yine de 1905 Rus-Japon Savaşı'nın ardından Kore, önce Japonya'nın himayesine girdi ve ardından 1910'da Japonya-Kore İlhak Antlaşması'yla tamamen Japonya'ya ilhak edildi.

Japon yönetimi

Kore, Japonya ilhak edilmesinin ardından Japonya tarafından atanan bir genel vali ile yönetilmeye başlandı. Gojong'un ölümünün ardından 1 Mart 1919'da Japon yönetimine karşı 1 Mart Hareketi ortaya çıktı. Bundan sonra Kore Geçici Hükümeti tarafından koordine edilen direniş hareketleri, komşu Mançurya, Çin ve Sibirya'da büyük oranda aktifti. II. Dünya Savaşı'ndan sonrası bu hareketlerin liderleri önem kazanacaktı.

Kore'nin bölünmesi

Chosin Rezervuarı Muharebesi sırasında geri çekilen ABD güçleri

II. Dünya Savaşı'nın Japonya'nın teslim olmasıyla sona ermesinin ardından Kore 1945'te kuzeyde Sovyetler Birliği tarafından kurulan bir kuzey bölgesi ve güneyde ABD tarafından kurulan bir güney bölgesi olmak üzere ikiye ayrıldı. 1948'de güçler tek bir hükûmetin kurulması konusunda anlaşamamaları sonucunda Kore Yarımadası 38. paralel boyunca kuzeyde Sovyetler Birliği'nin desteğiyle "Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti" olarak adlandırılan Kuzey Kore ile ABD ve Batı Avrupa'nın desteğiyle "Kore Cumhuriyeti" olarak adlandırılan Güney Kore kuruldu. 1950 yılında Kuzey Kore'nin Kore Yarımadası'nı birleştirmek amacıyla Güney Kore'ye savaş açmasıyla Kore Savaşı başladı. Üç yıl süren ve büyük bir zarara ve insan kaybına yol açan savaş sonunda 1953 yılında bir ateşkesle sona erdi, ancak herhangi bir barış antlaşması imzalanmadığı için iki ülke teknik olarak halen savaş halindedir. Her iki devlet 1991'de Birleşmiş Milletler'e kabul edildi.

Her iki ülke esasen savaş sonrasında askeri bir yönetim ile idare edildi. Güney Kore 1980'lerin sonlarında demokratik bir yönetime geçti ve Han Nehri Mucizesi'nin etkisiyle günümüzde Batı Avrupa, Japonya ve ABD'ye benzer bir gelir seviyesine sahip gelişmiş bir ülke olarak kabul edilmektedir. Kuzey Kore ise Kim ailesinin etrafında inşa edilmiş bir kişilik kültüne sahip bir komünist diktatörlük olmaya devam etti. Ekonomik olarak ağırlıklı olarak dış yardıma bağımlı kaldı ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte dış yardımların düşmesinden beri ekonomik durumu kötüye gitti.

Kaynakça

1. Martin T. Blade, Min-Jung Ko. "Craft Production and Social Change in Mumun Pottery Period Korea". Project Muse. Academia. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2017.
2. Kuyngcheol Choy (2012). "Stable isotopic analysis of human and faunal remains from Incipient Chulmun (Neolithic) shell midden site of Ando Island, Korea". Journal of arceological sience. Academia. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2017.
3. Sin 2005, s. 19.
4. Lee Ki-baik 1984, ss. 14, 167
5. Seth 2010, s. 17.
6. Hwang 2010, s. 4
7. Peterson & Margulies 2009, s. 6.
8. (Korece) Gojoseon 1 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi at Doosan Encyclopedia
9. Pratt 2007, s. 63-64.
10. Peterson & Margulies 2009, s. 35-36.
11. Kim Jongseo, Jeong Inji, et al. "Goryeosa (The History of Goryeo)", 1451, Article for July 934, 17th year in the Reign of Taejo
12. Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 103. ISBN 067461576X.
13. "A History of Korea: From Antiquity to the Present, by Michael J. Seth", p112
14. Djun Kil Kim, 《The History of Korea: 2nd edition》, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828, p.65-68

Dış bağlantılar

• the National Institute of Korean History.28 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Korean History online, Korean History Information Center (İngilizce)
• Timeline of Korean Dynasties (İngilizce)