Takiyüddin

Takiyüddin bin Maruf-i (Osmanlıca: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي ; İngilizce: Taqi al-Din) (1521 - 1585), Osmanlı Türkü[2][3] hezârfen. gökbilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci.[4]

Takıyyüddin Mehmed b. Zeynüddin Ma‘rûf[1]
III. Murad’a sunulan Şehinşahname’deki Takıyüddin'in rasathanesi minyatürü
Doğum 14 Haziran 1521
Şam, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 18 Şubat 1585 (63 yaşında)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Yattığı yer Yahya Efendi Tekkesi, Beşiktaş, İstanbul
Meslek Hezârfen; Gök bilimci, Matematikçi, Fizik, Optik, Mekanik, Tıp ve Doğa Felsefesi
Milliyet Türk
Dönem 16. yüzyıl
Konu Astronomi ve Matematik ağırlıklı multidisipliner pozitif bilimler
Akrabalar Babası: Kadı Zeynüddin Ma‘rûf

Osmanlı'nın en önemli astronomlarından olan Takiyüddin, 1521 yılında Şam'da doğmuş, Mısır ve Şam'da yetişmiştir. 1550 yılında İstanbul'a gelen Takiyüddin, 1577 yılında III. Murat'ın fermanıyla Tophane sırtlarında bir gözlemevi kurmuştur. Sinüs/tanjant hesaplarını tablolar halinde kullanıma sunmuş, 841'i Türkçe 1337 eser oluşturmuştur. Akıldışı söylentiler sonucu Tophane sırtlarındaki gözlemevi padişah (III. Murat) emriyle yıkılmıştır. Yeni bir gözlemevi ancak 300 yıl sonra kurulmuş ancak bu sefer de 31 Mart ayaklanmasına kurban gitmiştir.

Kepler'in hocası Tycho Brahe ile aynı zamanda yasamış ve yaklaşık aynı gözlemleri yapmıştır. Rasathane yıkıldığı için çalışmaları son bulmuştur. Diğer taraftan Kepler, Brahe'nin gözlemlerini kullanarak Kepler yasaları diye bilinen gezegenlerin dönüşleri ile ilgili yasaları keşfetmiştir.

Hayatı

1521‘de Türk kökenli bir ailenin üyesi olarak Şam'da doğdu.[5] Eğitiminden sonra Tennis kadılığına atandı. Kadılığı sırasında yaptığı gözlemler ile ün kazandı. 1571'de Mustafa Çelebi'nin ölümünden sonra II. Selim tarafından saray müneccimbaşılığına atandı. 1574 yılında Galata Kulesi'nde gözlem çalışmalarına başlamıştır. Hoca Saadettin ve Sokullu Mehmet Paşa'nın desteği ve padişah III. Murat'ın fermanıyla 1577 yılında Tophane sırtlarında Takîyüddîn’in yönetimi altında bir gözlemevi olan Takiyüddin'in Rasathanesi kurulmuştur.[6] 1580 yılında topa tutularak yıkılmıştır. Özellikle trigonometri alanındaki çalışmaları ile meşhurdur. Takiyüddin sinus, kosinus, tanjant ve kotanjantın tanımlarını vermiş, ispatlarını sergilemiş ve cetvellerini hazırlamıştır. Ekliptik ile ekvator arasındaki 23° 27' lik açıyı, 1 dakika 40 saniye farkla 23° 28' 40" şeklinde bularak o tarihte ilk kez gerçeğe en yakın ve doğru dereceyi hesaplamıştır. [7]

Beşiktaş'ta Dolmabahçe Sarayı'nın yerinin asıl sahibidir. Çocuğu olmadığından devlete kalmıştır.

Eserlerini muhafaza çalışmaları
Topkapı sarayında bulunan bir el yazması

Takiyüddin’e ait el yazmalarının bir kısmı Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nde bulunmaktadır. Enstitü’nün UNESCO ile (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Organizasyonu) birlikte yürüttüğü "Memory of the World" projesi çerçevesinde, Takiyyüddin’e ait el yazmalarının da içinde bulunduğu 821 Türkçe, 414 Arapça ve 102 Farsça, toplam 1337 eser mikrofilmleri çekilerek CD- Rom üzerinde kataloglanmaktadır. Takiyüddin’in diğer eserleri başka kütüphanelerin raflarındadır.

Kaynakça
Genel
  • Unat, Yavuz, "Tâkiyyüddîn ve İstanbul Gözlemevi (Rasathanesi)"16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkler, Cilt 11, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 277–288
  • Unat, Yavuz, “Time in The Sky of Istanbul, Taqî al Dîn al-Râsid’s Observatory”, Art and Culture Magazine, Time in Art, Winter 2004/Issue 11, pp. 86–103
  • Unat, Yavuz, "Türk Teknoloji Tarihinden İki Örnek: Cezerî ve Takiyüddîn"16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri (15-17 Kasım 2001), Türk Teknoloji Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Emre Dölen, Mustafa Kaçar, İstanbul 2003, s. 75-94
  • Demir, Remzi (2000). Takiyüddin'de Matematik ve Astronomi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin et al. (1997). Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (OALT) Cilt.1, say. 199–217 (no. 96). İstanbul: IRCICA.
  • ——— (1999). Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi (OMLT). Cilt. 1, say. 83–87 (no. 47). İstanbul: IRCICA
  • Tekeli, Sevim (1958)."Nasirüddin, Takiyüddin ve Tycho Brahe'nin Rasat Aletlerinin Mukayesesi." Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih‐Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt 16, nos. 3– 4: 301–353.
  • Sayılı, Aydın (1960) The Observatory in Islam. Ankara: Turk Tarih Kurumu, say. 289–305.
  • Fazlıoğlu, İhsan (2007). "Taqī al‐Dīn Abū Bakr Muḥammad ibn Zayn al‐Dīn Maʿrūf al‐Dimashqī al‐Ḥanafī". Thomas Hockey; ve diğerleri. (Edl.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York. ss. 1122-3. ISBN 9780387310220. Bilinmeyen parametre |yayimci= görmezden gelindi (yardım) (PDF versiyonu7 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) (İngilizce)
Özel
  1. Bilgi kutusunun kaynağı: Hüseyin Gazi Topdemir, "TAKIYYÜDDİN er-RÂSID", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/takiyyuddin-er-rasid 21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., adresinden alındı: 30.06.2020.
  2. goston, Gábor; Masters, Bruce Alan. Encyclopedia of the Ottoman Empire Infobase Publishing, 2009. s. 552 ISBN 0-8160-6259-5
  3. Chief Astronomer Taqi al-Din was born to a family of Turkish descent in Damascus." Hoffmann, Dieter; İhsanoğlu, Ekmeleddin; Djebbar, Ahmed; Günergun, Feza. Science, technology, and industry in the Ottoman world in Volume 6 of Proceedings of the XXth International Congress of History of Science s. 19. Publisher Brepols, 2000. ISBN 2-503-51095-7
  4. "Taqi al-Din Ibn Ma'ruf: A Bio-Bibliographical Essay". muslimheritage.com. 17 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2010.
  5. Hüseyin Gazi Topdemir, "TAKIYYÜDDİN er-RÂSID", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/takiyyuddin-er-rasid 21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., adresinden alındı: 30.06.2020.
  6. Yavuz Unat, "Takîyüddîn el-Râsıd’ın Gözlemleriyle İstanbul Semalarında Zaman", P-Sanat, Kültür, Antika Dergisi, Zaman ve Sanat, Sayı 28, Kış 2003, s. 80–97

Ayrıca bakınız
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.