Muhyiddin el-Mağribî

Muhyîl‐Millet ved‐Dîn Yahyâ Ebû Abdullah ibn Muhammed ibn Ebî El‐Şükr el‐Mağribî el‐Endelüsî ya da kısaca Muhyiddin el-Mağribî (Arapça: محيي الدين المغربي‎; ö. MS. 1283) İslam'ın Altın Çağı'nda yaşamış Endülüslü bir astronom, astrolog ve matematikçiydi. Meraga Rasathanesi'nde çalışan ve en meşhurları Nasîrüddin Tûsî olan bir grup astronomdan biriydi. Muhyiddin, astronomi alanında geniş çaplı ve sistematik bir gezegen gözlemi projesi yürüttü, ki bunlar sayesinde yeni astronomik parametreler geliştirilmiştir.[2]

Muhyiddin el Mağribî
Doğum	1220[1] Endülüs
Ölüm	Haziran 1283 Meraga
Akademik çalışmaları
Dönem	İslam'ın Altın Çağı
Gelenek	Maliki
Ana ilgi alanları	Astronomi, Astroloji ve Matematik
Önemli görüşleri	Yeni astronomi parametreleri

Biyografisi

Muhyiddin el Mağribi'nin gezegen gözlemlerini yürüttüğü Meraga Rasathanesi

Endülüs'te (bugünkü İspanya) doğan astronom, çalışmalarına Şam'da başlamış[1][3], sonra günümüz İran'ındaki Meraga'da çalışmıştır.

Muhyiddin, 1258'de Meraga'ya Hülagu Han'ın misafiri olarak gitmiş ve orada Nasîrüddin Tûsî'yle beraber bir rasathanenin inşasında görev almıştır. Meraga Rasathanesi, 1262'de işlevsel hale gelmiştir.[1]

MS 1283 Haziran'ında Meraga'da ölmüştür.[2]

Çalışmaları

Astronomi

Muhyiddin el-Mağribî, bu rasathanede 1262-74 arasında yaptığı gözlemleri bir elyazmasında tek tek listelemiş ve orada Güneş için yaptığı gözlemleri ve Güneş'in dış merkezliğiyle apsisini bulmada kullandığı matematiksel yöntemleri kaleme almıştır.[1][4]

Astronomi üzerine bilindik eserleri:[2]

• Tastîh ül‐usturlâb: Usturlap yapımı ve kullanımının bir tarifi.
• Makale fî istihrâc tad'îl ül‐nehâr ve saʿat ül‐maşrık ve‐ʾl‐dâʾir min ül‐felek bi‐tarîk ül‐hendese: Meridyen çizgisi, yükselen genlik ve yerkürenin dönüşünü belirlemede kullanılan geometrik yöntemlerin bir tabiri.
• Risâlet ül‐Hitâ' vel‐Îgûr: Daha sonra Çince'den Arapça ve Farsça'ya çevirilen Çin ve Uygur takvimleri üzerine kronolojik bir çalışma.
• Üç zic (İslami astronomi kitabı):
  • Tâc ül‐azyâc ve‐gunyet ül‐muhtâc (Astonomi el kitaplarının tacı); El‐musahah bi‐edvâr ül‐envâr maʿa ül‐rasad vel‐i'tibâr adıyla da bilinir.
  • Advâr ül‐envâr medâ ül‐dühûr vel‐ekvâr: Meraga'da yürüttüğü astronomik gözlemlerin sonuçlarını içerir.
  • Umdet-ül-hâsib ve gunyet-üt-tâlib
• Batlamyus'un Almagest'ine getirilen üç yorum:
  • Telhîs ül‐Mecistî (Almagest'in Esasları): MS 1264-75 yılları arasında yapıtğı gözlemler esas alınmıştır.
  • Hilâsat ül‐Mecistî (Almagest'in Özeti)
  • Mukaddimet teteʿallak bi‐harekât ül‐kevâkib (Yıldızların Hareketi Üzerine Mukaddime): Almagest'teki gezegenlerin hareketi üzerine beş geometrik öncül içerir.

Astroloji

Muhyiddin'in astolojik eserleri çoğunlukla geleceği tahminde kullanılan gezegen kavuşumları ve doğum haritaları üzerinedir. [2]

Matematik

Muhyiddin, en çok trigonometri üzerine yazdığı Menelaus Teoremi Üzerine Kitap ve Sinüslerin Hesabı Üzerine Tez adlı eserleriyle bilinmektedir. Ayrıca klasik Yunan matematikçilerinin eserleri, özellikle de Öklit'in Elementler'inin düzenli çokyüzlülerin ölçülerinden bahseden 15. kitabına yaptığı yorumlar da meşhurdur.[3][5] Trigonometri hakkında yazdıkları "bazı orijinal öğeler içerir".[2]

Sinüslerin Hesabı Üzerine Tez'inde bir derecenin yaklaşık değerinin hesaplayabilmek için interpolasyon kullanmıştır. Bunu iki farklı yöntemle yapmış, ardından elde ettiği değerleri kıyaslayarak 4 konumda isabet yakalamıştır. Daha isabetli bir değer, Kadızâde Rümî ve Gıyaseddin Cemşid'in çalışmalarına dek elde edilememiştir. Bununla Muhyiddin, pi sayısı (π) için de yaklaşık bir değer bulmuş ve bunu Arşimet'in 96 kirişler ve teğetler çokgeni kullanarak elde ettiği sınırlarla kıyaslamıştır. Delos problemini de incelemiş, ona Hipokrat'ın iki belirli çizgi arasındaki iki ortalama oransalı bulma yöntemiyle yaklaşmıştır.[1]

Kaynakça

1. J. J. O'Connor; E. F. Robertson (1999). "Muhyi l'din al-Maghribi", Saint Andrews Üniversitesi (İngilizce)
2. Comes, Mercè (2007). 5 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Ibn Abī al‐Shukr: Muḥyī al‐Milla wa‐ʾl‐Dīn Yaḥyā Abū ʿAbdallāh ibn Muḥammad ibn Abī al‐Shukr al‐Maghribī al‐Andalusī [al‐Qurṭubī]". In Thomas Hockey; et al. (eds.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. pp. 548–9. ISBN 978-0-387-31022-0. (28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF versiyonu) [İngilizce]
3. Tekeli, S. (2008) [1970–1980]. "Muḥyi 'L-Dīn Al-Maghribī (Muḥyi 'I-Milla Wa 'L-Dīn Yaḥyā Ibn Muḥammad Ibn Abi 'I-Shukr Al-Maghribī' Al-Andalusī)". Complete Dictionary of Scientific Biography. Encyclopedia.
4. G Saliba, Solar observations at the Maraghah observatory before 1275 : a new set of parameters, J. Hist. Astronom. 16 (2) (1985), 113-122.
5. O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Muhyi l'din al-Maghribi", MacTutor History of Mathematics arşivi