Uluabat Gölü

Uluabat Gölü, eski ismi Apolyont Gölü[2], Bursa ilinde büyük bir tatlı su gölüdür.

Uluabat Gölü
Uluabat Gölü’nün uydu görüntüsü
Konum Bursa, Türkiye
Koordinatlar 40.10°N 28.35°E / 40.10; 28.35
Göl türü Tektonik / Tatlı su
Uzunluk 23-24 km
Genişlik 12 km
Yüzölçümü 136 km²
En derin noktası -10 m
Yerleşimler
Belirleme 15 Nisan 1998
Referans no. 944[1]

Gerek plankton ve dip canlıları, gerekse sucul bitkileri, balık ve kuş populasyonları açısından Türkiye'nin en zengin göllerinden birisidir. Nisan 1998’de T.C. Çevre Bakanlığı tarafından Ramsar Alanı olarak kabul edilmiştir. 4. Uluslararası Expo 2000 Konferansı'nda uluslararası Yaşayan Göller Ağı'na dahil edilmiştir.[3].

Mustafakemalpaşa ve Kocasu çayları Gölü besleyen ana kaynaktır. Göl yüzeyine rastgele yayılan ve fırtınalı havada dalgakıran görevi gören 11 adet ada bulunur. Gölün kuzey kıyısında bulunan iki yarımadadan birinde Eskikarağaç, diğerinde Gölyazı mahalleleri bulunur.

Konumu ve adaları

Marmara Denizi'nin 15 km güneyinde ve Bursa ilinin 30 km batısında , Mustafakemalpaşa ilçesinin doğusu ve Bursa Karacabey karayolunun güneyinde 40° 12' kuzey, 28° 40' doğu koordinatları arasında yer alır. Rakım 7 metredir.

Kuzeyinde Eskikaraağaç, Gölyazı ve Kirmiktir, batısında Mustafakemalpaşa, doğusunda Akçalar, güneyinde Akçapınar, Fadıllı ve Furla yer alır. Gölün kuzey kıyıları oldukça girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir. Bu kısımda bulunan iki yarımada da Eskikaraağaç ve Gölyazı (Apolyont) köyleri bulunmaktadır.

Göl içinde alanları farklı büyüklüklerde 11 ada bulunur. En küçüüğü 0,25 ha (Heybeli Adası), en büyüğü 190 ha (Halilbey Adası) büyüklüğündeki adalar [4] sırasıyla Terzioğlu (Süleyman Efendi) Adası, Manastır (Nail Bey Adası, Mutlu Ada) Adası, Arif Molla (Molla Efendi Adası), Şeytan Adası, Büyük ve Küçük Kerevit Adaları, Bulut Adası, Kız Adası ve Heybeli Adası olarak adlandırılır. Uluabat Gölü üzerindeki Bu adalar Jura kalkerinden oluşmuştur. Fırtınalı havalarda bu adalar birer dalga kıran görevi yapmaktadır.[4]

Oluşumu

Uluabat, tektonizma kontrolünde açılan bir ova içinde alüvyal set gölü olarak gelişmiştir.[5]

Göl; kuzeyinde Neojen devri dolgularından oluşmuş alçak tepeler, güneyde ise Jura Devri alçak dağları ile sınırlanmıştır. Uluabat Gölü'nün jeolojik evrimi hakkında değişik yorumlar mevcuttur. Pfannestiel, Marmara Denizi'nin güney ve güneybatı kıyısında yer alan Manyas, Apolyont (Uluabat) ve Sapanca göllerinin eski Sarmastik denizinin kalıntıları olduğunu jeolojik ve paleontolojil bulgulara dayanarak ileri sürmektedir. Artüz ve Korkmaz (1981), çalışmalarında Uluabat gölünün jeolojik evrimi bugünkü Saroz körfezi, Orta Marmara, Karacabey ve Bursa ovasından Adapazarı’na kadar uzanan bölgede kuvvetli çökme tektoniği (Graben) olayları sonucunda Sapanca, İznik, Apolyont ve Manyas çöküntü çukurları oluşmuştur. Mindel öncesi tatlı ve hafif acı su dönemidir ve eski öksin havzası oluşumu mevcuttur. Riss öncesi dönemde ise Trakya yükselmiştir. Pfannenstiel, Deveciyan ve Kosswig, Marmara Denizi'nin tatlı sudan tuzlu su dönemine geçiş sürecinde, tatlı ve hafif acı sulara ve buna uygun fauna elemanlarına sahip Sarmatik denizin birçok elemanlarının akarsuların beslediği sığınak bölgelere göçtüğünü belirtmekte ve gölün Sarmatik relikleri olan balık türlerinin bu duruma kanıt olduğunu ifade etmektedirler. Dalkıran (2001) ve Demirhindi (1972) de aynı oluşumu desteklemekte, kanıt olarak da Uluabat ve Manyas göllerinin faunasına adapte olmuş birkaç deniz balığının ve acı su formunun bulunmasını göstermektedir A. Philipson ve E. Lahn, Neojende Bursa-Gönen depresyonu çöküntü alanında büyük tatlı su gölünün oluştuğunu; Neojen sonu veya Kuvarter de meydan gelen hareketler sonucu, bu göl alanında 4 adet küçük küvetin oluştuğunu, diğer iki küvetin (Bursa ve Gönen) alüvyonlarla dolduğunu ve geriye Uluabat ve Kuş göllerinin kaldığını belirtmiştir. (Karacaoğlu 2001)

Uluabat Gölü çevresinde gözlenen en yaşlı birim Paleozoik metamorfik seridir.

Tabanda gnaysla başlayan yapı daha sonra mermer mercekleri içeren şistlerle devam eder.[6]

Fiziksel özellikleri

Derinliği

Gölün ortalama derinliği 2,5 metredir. Büyük bir bölümü oldukça sığ olup, bu kesimlerdeki derinlik 1-2 metre arasında değişmektedir. En derin yeri Halil bey Adasındaki 10 metreyi bulan çukurluktur.

Uzunluğu ve genişliği

Doğu-batı yönünde uzunluğu 23–24 km, genişliği ise 12 km kadardır.

Yüzölçümü

Ulubat Gölü 136 km² yüzölçümlü bir göldür. Yayvan çanaklı gölde yağışlardan sonra kabarma ve çukur yerlere taşkınlar olur bu sıralarda gölün yüzölçümü 160 km² yi geçer.[7]

Gölde bazı adacıklar ve kayalıklar bulunur. Kalker yapılı bu adacıkların en önemlileri Halil Bey adası, Heybeli Ada ve Kız Adası’dır.[8]

Günden güne çevreden ortaya doğru sığlaşmakta olan göl kirli beyaz bir renge sahiptir. Dibi çamurlu bir yapıya sahiptir, rüzgârlı havalarda bulanıklaşır.

 İklim özellikleri
Uluabat Gölü

Uluabat gölü ve çevresinde Marmara iklimi egemendir. Genellikle her mevsimde yağış olmakla beraber yaz ayları sıcak ve az yağışlı, kış ayları soğuk ve yağışlı, bahar ayları ise ılık ve yağışlıdır.

Bursa Meteoroloji İstasyonu'nun 1929-1986 yılları arasında 57 yıllık sıcaklık ortalaması verilerine göre Uluabat gölü ve çevresi yıllık ortalama sıcaklığı 14 °C dir. 1929-1978 yılları arası 49 yıllık verilere göre ise en yüksek sıcaklık 42.6 °C ile Ağustos ayına, en düşük sıcaklık – 25.7 °C ile Şubat ayına aittir.

Bölgede yıllık yağış ortalaması 650 mm olup, 33 yıllık ölçümlerin sonucunda en az yağışın 10,6 mm ile Ağustos ayında en çok yağışın ise 104,9 mm ile Aralık ayında gerçekleştiği belirlenmiştir.

Uluabat gölü havzasında hakim tek bir iklim olmamakla beraber yağışların kış ve bahar aylarına isabet etmesi tüm havzanın ortak karakteridir. Aşağı havzada yağmur hakim yağış olurken, üst kısımlarda yağış, soğuk mevsimlerde kara dönmektedir. Havzanın tümünde etkin olan bir rüzgarın etkisinden bahsetmek pek mümkün olmamakla birlikte aşağı havzanın en etkin rüzgarı lodos, en sürekli rüzgarı da kuzey rüzgarı olmaktadır.

Göl sistemine yönelik tehditler

Uluslararası önemine rağmen göl ekosistemi aşırı avlanma, kıyı gelişimlerinde meydana gelen arazi ıslahları ve tarımsal endüstriyel ve evsel atık deşarjlarının neden olduğu ötrafikasyon tehlikesi altındadır. Bu tehditlerden bazıları:

  • Endüstriyel ve evsel atık deşarjları ve tarım kaynaklı kimyasallar
  • Kıyı gelişimlerinde meydana gelen son 25 yılda 2000 ha alana varan arazi ıslahları
  • Balık ve kuşlar üzerinde ağır av baskısı
  • Havzada orman tahribi
  • Yanlış tarım uygulamaları ve maden ocakları atıkları ile gölün dolması sulama amaçlı su çekimleri
  • Regülatörlerle su seviyesi düzenlemeleri
  • Havzada planlana 4 adet hidroelektrik enerji projesi
  • Genelde göl hidrolojisi üzerine yapılan müdahaleler
  • Gölün güneybatı kıyılarına çekilen seddeler vasıtasıyla gölün taşkın alanının daraltılması
  • Taşkından korunan kısımların tarıma açılması.

Uluabat Gölü'nde biyolojik çeşitlilik

Tipik bir sığ göl olan Uluabat Gölü, plankton ve dip canlıları, gerek sucul bitkileri ve gerekse balık ve kus popülasyonları açısından Türkiye'nin en zengin göllerinden biridir.

Biyolojik üretim yönünden ötrofik (bol gıdalı) bir göl olan Uluabat'ın planktonlar ve dip canlıları bakımından zengin oluşu, değişik türden çok miktarda canlının üremesi ve beslenmesi için ideal bir ortam oluşturmuştur.

Sığ göllerin tipik özelliklerini gösteren Uluabat Gölü, rüzgarın etkisiyle tam karışıma uğrar, ışık erişilebilirliğinin belirlendiği littoral bölgesi geniştir. Sığ göllerin durumunu açıklayan alternatif kararlı durumlar teorisi Uluabat Gölü'nde de geçerlidir. Bu teoriye göre sığ göller iki kararlı durumda olabilir: Birincisi, sucul bitkilerin alglere nazaran baskın durumda olduğu berrak su hali, ikincisi ise alglerin sucul bitkilere nazaran baskın durumda olduğu bulanık su halidir.

Uluabat Gölü ve çevresini kirleten kuruluşlar

Uluabat Gölü ve çevresini kirleten kuruluşlar şunlardır:[4]

  • Bursa Organize Sanayi Bölgesi
  • Etibank Emet Bor Tuzu Yatakları
  • Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Tunçbilek Garp Linyitleri İşletmeleri
  • Türkiye Elektrik Kurumu(TEK) Tunçbilek Termik Santrali
  • Etibank Kestelek Bor Tuzu İşletmeleri
  • Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Keles Linyit İşletmesi
  • Sulama suları
  • Gıda işletmeleri

Uluabat Gölü'nü korumaya yönelik öneriler

Uluabat Gölü, Türkiye'deki Ramsar alanlarından biri olması ve uluslararası çaptaki önemine rağmen önemli ölçüde çevresel tehdit altındadır. Sahip olduğu Ramsar statüsü, göldeki biyoçeşitliliği sürdürebilecek kanuni bir koruma sağlayamamaktadır. 2005 yılındaki bir çalışmada gölün koruması için şunlar önerilmiştir:[4]

  • Uluabat gölü havzasında bulunan ve göle su getiren akarsulara kanalizasyonlarını deşarj eden Mustafakemalpaşa, Orhaneli, Harmancık ve Akçalar gibi yerleşim yerlerinin atık suları için toplu arıtma tesisleri kurulmalı,
  • göldeki adalar ve göl çevresi imara açılmamalı,
  • göl çevresinde gölü kirletecek tesislerin yapılmasına izin verilmemeli,
  • göle en fazla miktarda suyu getiren Mustafa Kemalpaşa çayının akış havzasındaki, tamamına yakını kamuya ait sanayi kuruluşlarında arıtma tesisleri kurulmalı ve çay suyunun kirletilmesine izin verilmemeli,
  • gölde aşırı avlanma önlenmeli,
  • göldeki ötrofikasyonu azaltacak teknik önlemler alınmalı,
  • bölgede erozyonu hızlandıran ve gölün sedimantasyonla dolmasını çabuklaştıran, tarım topraklarının başka amaçlarla kullanılması yok edilmesi gibi faaliyetlere izin verilmemeli,
  • göl suyu ile sulanan tarım alanlarında kimyasal gübre kullanımı sınırlandırılmalı,
  • tarım ilaçlarının kullanımı denetim altına alınmalı
  • göle geri dönen sulama suyunun zararlı maddelerden temizlenmesine yönelik teknik alt yapı sağlanmalıdır.

Göle su girdisi ve gölün su kaybı

Gölü besleyen kaynaklar çevreden göle karışan bazı küçük dereler var olmakla beraber, gölü besleyen en önemli ayak Mustafakemalpaşa Deresi’dir.

Göle su girdisi
Kaynak Minimum hm³/yıl Maksimum hm³/yıl Ortalama hm³/yıl
Mustafakemalpaşa Çayı 25,14 2413,45 1550,68
Göl aynasına düşen yağış 71,65 120,32 92,72
Göl ayağından gelen 25,14 227,31 97,58
Uluabat Gölünden çıkan sular
Kaynak Minimum hm³/yıl Maksimum hm³/yıl Ortalama hm³/yıl
Göl ayağı 392,37 2531,8 1553,2
Buharlaşma 162,56 195,48 176,2
Uluabat Sulaması 6,5 17,78 11,53

Kuş türü

1996 Ocak ayında yapılan sayımda 429.423 su kuşu sayılmıştır. Bu 1970'ten bu tarafa bir gölde sayılan en yüksek su kuşu sayısıdır.

1996 Sayımına göre gözlenen kuş türlerinden bazıları
Kuş türü Kuş sayısı
Karabatak 300 çift
Alaca Balıkçıl 30 çift
Kaşıkçı 75 çift
Küçük karabatak 1078 adet
Tepeli pelikan 136 adet
Elmabaş patka 42.500 adet
Tepeli patka 13.600 adet
Sakarmeke 321.550 adet

Göl çevresi ulusal ve küresel ölçekte tehlikede olan küçük karabatak, tepeli pelikan, bıyıklı sumru, pasbaş patkanın barındığı alandır. Su samurunun da yaşadığı gölde, endemik ve küresel tehdit altındaki tatlı su sardalyası (Clupeonella abrau muhlisi) bulunur[9].

Galeri
Koca Çay'ın Ulubat Gölüne döküldüğü delta alanı
Gölyazı'dan Ulubat Gölü'nün görünüşü
Ulubat'da balıkçılık

Kaynakça
  1. "Lake Uluabat" (İngilizce). Ramsar Sites Information Service. 30 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
  2. http://www.nisanyanmap.com/?y=apolyont&t=&lv=1&u=1&ua=0
  3. Elmacı, Ayşe; Topaç, Fatma Olcay; Teksoy, Arzu; Özengin, Nihan; Başkaya, Hüseyin Savaş. "Uluabat Gölü Fizikokimyasal Özelliklerinin Yönetmelikler Çerçevesinde Değerlendirilmesi". Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2010. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
  4. Çınar, Ruhsar. "Uluabat Gölü Kıyı ve Adalar Florası" (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
  5. Demirkaya, İrem; Öner, Serra; Lale, Kübra (26 Ekim 2020). "Uluabat Gölü ve Çevresinin Hidrojeolojisi" (PDF). Hacettepe Üniversitesi HID 462 Proje çalışması, 2016-2017 dönemi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
  6. Hayati Doganay, Türkiye Turizm Coğrafyası , 3. basım, Çizgi Kitabevi, 200.
  7. Şenol F, Turizm Coğrafyası , 1. basım, Detay Yayıncılık, 2008.
  8. Güngördü E, Türkiye'nin Coğrafyası , 1. basım, Asil Kitabevi, 2003.
  9. "Armutlu Yarımadası" (PDF). Marmara Bölgesi. dogadernegi.org. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2014.

    5 .İNANDIK, H. 1965 ‘’Türkiye Gölleri (Morfolojik ve Hidrolojik Özellikleri) İst. Üniv. Yay. No: 1155, Coğrafya Ens. yay. no:44 İst.

    6.DEMİR, A. O., E. AKSOY, T. TORUNOĞLU 1998. Uluabat Gölü’nün Çevresel Sorunları ve Çözüm Önerileri. T.C. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yerel Gündem 21 Genel Sekreterliği Uluabat Çalışma Grubu, 25 s.

    7.ANONİM 1999. Uluabat Gölü ve Havzasında Çevre Etkileri, Projelerimiz ve Ramsar Uygulamaları. DSİ Bölge Müdürlüğü, 20 s.

    8.ANONİM 1993. ‘’Türkiye’nin Sulak Alanları’’ , Türkiye Çevre Vakfı yayını, Ankara.

    9.ANONİM 1998 b. Uluabat Gölü. T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, 27 s.

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.