İstanbul Antlaşması (1547)

İstanbul Antlaşması veya bazı kaynaklarda geçen kullanımıyla Edirne Antlaşması,[1] Avusturya Arşidüklüğü ile Osmanlı İmparatorluğu arasında 19 Haziran 1547 tarihinde İstanbul'da imzalanan, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun da dahil edildiği antlaşmadır.

İstanbul Antlaşması
Antlaşma metninin birinci (sağ) ve ikinci (sol) sayfası.
Tür Barış antlaşması
İmzalanma 19 Haziran 1547) (1547-06-19)
Yer İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu (günümüzde Türkiye)

Taraflar arasında yaşanan çeşitli çatışmaların ardından Kasım 1545'te, 18 ay kadar sürecek olan bir ateşkes antlaşması yapıldı. Bu antlaşmanın süresinin dolması sonrasında, Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'a gönderilen Kutsal Roma İmparatorluğu elçisinin de devreye girmesiyle Avusturya Arşidüklüğü ile, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun da dahil edildiği beş yıl geçerli olacağı belirtilen bir antlaşma daha imzalandı. İki devlet arasındaki ilk yazılı antlaşma olma niteliği taşıyan bu belgeyle birlikte Avusturya Arşidükü I. Ferdinand ile Kutsal Roma İmparatoru V. Karl, Osmanlı İmparatorluğu'nun Macaristan üzerindeki hâkimiyetini tanıdı ve Habsburg Hanedanı'nın elinde bulundurduğu Macaristan toprakları için Osmanlı İmparatorluğu'na yıllık 30.000 duka vergi vermeyi kabul etti. Ayrıca antlaşmaya göre iki taraf da birbirine saldırmayacaktı. Ancak 1551'de Avusturya kuvvetlerinin, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Erdel'e saldırmasıyla birlikte antlaşma ihlal edildi.

Arka plan

Aralık 1525'ye Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'a gelen Fransa elçisi Jean Frangipani, 24 Şubat 1525'teki Pavia Muharebesi sonrası Kutsal Roma İmparatorluğu'na esir düşen Fransa Kralı I. François için kralın annesi Louise de Savoie'un isteği üzerine Osmanlı Padişahı I. Süleyman'dan yardım istedi.[2] Yazdığı mektupla yardım sözü veren Süleyman, iki devlet arasında anlaşma sağlanıp François serbest bırakılsa da Macaristan üzerine sefer gerçekleştirme kararı aldı.[3] Macaristan üzerine önce Sadrazam İbrahim Paşa gönderildi, 23 Nisan 1526'da ise Süleyman'ın önderliğindeki ordu Macaristan'a hareket etti.[2][4] Macaristan Kralı II. Lajos'un liderliğindeki ordu ile 29 Ağustos 1526 günü yapılan muharebeyi Osmanlı ordusu kazanırken Lajos ise muharebeden kaçan bazı askerlerle birlikte bataklıkta boğularak hayatını kaybetti.[2][5][6] Kazanılan bu muharebe sonrasında Macaristan Krallığı, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı ve başına Süleyman tarafından Erdel Voyvodası János Zápolya getirildi.[7] Ancak Kutsal Roma İmparatoru V. Karl'ın kardeşi Avusturya Arşidükü Ferdinand, János'un krallığını tanımayarak kendini Macaristan kralı ilan etti. Ferdinand, János'un kuvvetlerini yenilgiye uğratmasının ardından 20 Ağustos 1527'de Budin'e girdi[8][9] ve Osmanlı İmparatorluğu'na vergi ödemesi karşılığında kendisinin Macaristan kralı olarak tanınmasını istedi.[10] Bunu reddeden Süleyman, 10 Mayıs 1529'da yeni bir sefere çıktı ve 3 Eylül'de kuşattığı Budin'in 7 Eylül'de teslim olmasıyla yönetimi tekrar János'a verdi.[7][8][11] Çeşitli yerleri ele geçiren Osmanlı ordusu,[12] 23 Eylül'de Avusturya topraklarına girmesinin ardından 27 Eylül'de Viyana'yı kuşatsa da 16 Ekim günü kuşatma kaldırıldı ve 16 Aralık 1529'da ordu İstanbul'a döndü.[7][8][11]

Titian'ın 1539 yılı civarında yaptığı tabloda I. Süleyman.
Hans Bocksberger'in 1550'lerde yaptığı I. Ferdinand tablosu.

Viyana Kuşatması'nın ardından Ferdinand tarafından gönderilen ve Macaristan Krallığı'nın kendisine verilmesi gerektiğini bildiren ikinci elçi Süleyman'dan ret cevabı aldı.[13] Bunun üzerine bazı şehirleri Osmanlı'dan alan Ferdinand'ın 1530'un Ekim ile Aralık ayları arasında gerçekleştirdiği Budin Kuşatması ise başarısızlıkla sonuçlandı.[14][15] Yaşanan gelişmeler sebebiyle Süleyman ve Sadrazam İbrahim Paşa'nın önderliğindeki ordu 25 Nisan 1532'de İstanbul'dan ayrıldı.[16] Bazı yerlerin Osmanlı egemenliğine girmesini sağlayan sefer, 21 Kasım'da İstanbul'a dönülmesiyle sona erdi.[16][17] Birkaç ay sonra, 22 Haziran 1533 tarihinde Avusturya Arşidüklüğü ile Osmanlı İmparatorluğu arasında yapılan yazılı olmayan[18] antlaşma ile birlikte Macaristan'ın batısındaki bir bölge kendisine kalan Ferdinand, Macaristan üzerindeki hak iddiasını sonlandırarak János'un Macaristan hükümdarlığını tanıdı ve Osmanlı İmparatorluğu'na yıllık 30.000 duka vergi vermeyi kabul etti.[19][20]

János'un 22 Temmuz 1540'ta ölmesinin ardından eşi Izabela Jagiellonka, János'un ölümünden birkaç gün önce doğan oğlu János Zsigmond Zápolya'nın naibi olarak Macaristan'ı yönetmek için Süleyman'dan onay aldı.[21] Yaşanan bu gelişme sonrasında Ferdinand, Ekim 1540'ta bir kez daha Budin'i kuşatsa da[22] şehirdeki Macar kuvvetlerine karşı üstünlük sağlayamadı.[23] Ertesi yıl Ferdinand'a bağlı bir ordu Budin üzerine hareket etti. 3 Mayıs 1541 tarihinde şehre gelen ordu, 4 Mayıs günü şehri kuşattı.[24] Önce Rumeli Beylerbeyi Divane Hüsrev Paşa, ardından ise üçüncü vezir Sokollu Mehmed Paşa komutasındaki kuvvetleri Budin'e gönderen Süleyman,[25] 23 Haziran 1541'de orduyla birlikte sefere çıktı.[26] Öncü Osmanlı kuvvetleri 10 Temmuz 1541'de Budin'e geldi.[26] 21 Ağustos günü kuşatma sonlandırıldı ve Ferdinand'ın kuvvetleri çekilmeye başladı.[24][26][27] Ordunun 27 Kasım 1541'de İstanbul'a dönmesiyle sefer sona erdi.[28] 1542'de Ferdinand'ın tekrar Budin ve Peşte'yi kuşatması üzerine Süleyman, Macaristan üzerine bir kez daha sefere çıkma kararı aldı.[29] İstanbul'daki hazırlıkları tamamlanmasının ardından 17 Aralık 1542'de Edirne'ye hareket eden Süleyman,[30] kışı burada geçirmesinin ardından 23 Nisan 1543'te Sofya'ya doğru yola çıktı.[28][31] Bazı şehirlerin Osmanlı egemenliğine girmesiyle sonuçlanan bu sefer, Süleyman'ın 16 Kasım günü İstanbul'a ulaşmasıyla sona erdi.[32]

1545'in Kasım ayında Ferdinand tarafından İstanbul'a gönderilen elçilik heyetinin görüşmeleri sonrasında iki devlet arasında 18 ay kadar sürecek bir ateşkes yapıldı.[33][34] Haziran 1547'de V. Karl tarafından gönderilen elçi Gerhard Veltwick'in de devreye girmesi sonrasında Kutsal Roma İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu arasında barış görüşmeleri başladı.[33][35]

İçeriği

19 Haziran 1547 tarihinde İstanbul'da imzalanan belge,[36] iki devlet arasındaki ilk yazılı antlaşma oldu.[18][37][38][39] Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınan ve şartları Osmanlı tarafından belirlenen ahitte Süleyman, Ferdinand ve V. Karl'ın ismi geçmekteydi.[18] Beş yıl geçerli olacağı belirtilen antlaşmaya göre Macaristan topraklarındaki Osmanlı kontrolündeki yerler Osmanlı İmparatorluğu'nun elinde kalacak, Macaristan'daki Habsburgların kontrolü altında bulunan yerler için Osmanlı İmparatorluğu'na yıllık 30.000 duka vergi gönderilecek, ahdin süresi boyunca her iki taraf da birbirine saldırmayacak ve her iki tarafın tacirleri de kanunlarda belirtilen vergileri ödedikten sonra serbest biçimde ticaret yapabileceklerdi.[18][29][40][41][42] Osmanlı İmparatorluğu ile olumlu ilişkileri olan Fransa Krallığı ve Venedik Cumhuriyeti'nin de dahil edildiği antlaşma;[40] 1 Ağustos günü Karl, 8 Ekim günü Süleyman, 26 Ağustos günü ise Ferdinand tarafından onaylandı.[34][36]

Sonrası

Izabela Jagiellonka, oğlu ile birlikte Lipova'ya gönderilerek Erdel'in yönetimi kendisine verildi.[43] Macaristan Kralı János Zsigmond'un vasisi György Martinuzzi ise buradaki meclis tarafından kral naibi olarak seçilmiş, 1549'da Ferdinand ile Izabela'nın adamları arasında gizli bir anlaşma yapmış, Temmuz 1551'de ise Izabela ile Ferdinand arasında yapılan ve Ferdinand'ın Macaristan ile Erdel hükümdarı olarak tanındığı antlaşmayla Erdel'in Avusturya himayesine girmesi doğrultusunda çalışmalara başlamıştı.[43][44][45] Avusturya askerlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Erdel'e saldırmasıyla İstanbul Antlaşması ihlal edildi. Süleyman tarafından Budin beylerbeyi ile Eflak ve Boğdan voyvodalarına Erdel'e yapılacak bir saldırıya karşı koyma emri verildi. Erdel topraklarına birtakım saldırılar düzenleyen Avusturya askerleri bazı kişileri esir aldı.[46] Yaşanan gelişme sonrası Erdel üzerine gönderilen Rumeli Beylerbeyi Sokollu Mehmed Paşa; Beçe (günümüzdeki adı Bečej), Beçkerek (günümüzdeki adı Zrenjanin) ve Çanad'ın (günümüzdeki adı Cenad) yanı sıra on iki kaleyi ele geçirdi, Lipova'yı tekrar kontrol altına aldı, Temeşvar'a yaptığı kuşatmanın ise başarısızlıkla sonuçlanması sonrasında İstanbul'a döndü.[43][47]

Kaynakça
Özel
  1. Sandler, Stanley (2002). "Austro-Turk Wars (1529-1739)". Ground Warfare: An International Encyclopedia (İngilizce). I. ABC-CLIO. s. 79. ISBN 1-57607-733-0.
  2. Sakaoğlu 2012, s. 5
  3. Afyoncu 2011, s. 43
  4. Uzunçarşılı 1983, s. 323
  5. Kinross 1979, s. 187
  6. Severy 1987, s. 580
  7. Sakaoğlu 2012, s. 6
  8. Afyoncu 2011, s. 55
  9. Kohler, Alfred (2003). Ferdinand I., 1503-1564: Fürst, König und Kaiser (Almanca). Münih: C.H. Beck. ISBN 3-406-50278-4. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2014.
  10. Uzunçarşılı 1983, s. 328
  11. Uzunçarşılı 1983, s. 329
  12. İpcioğlu 1989, s. 51
  13. Uzunçarşılı 1983, s. 331
  14. Uzunçarşılı 1983, s. 332
  15. Turnbull 2003, s. 51
  16. Sakaoğlu 2012, s. 7
  17. Uzunçarşılı 1983, s. 335
  18. Aydın 2001, s. 24
  19. Iorga, Nicolae (2009). Geschichte des Osmanischen Reiches (Almanca). II. Yeditepe Yayınları. ss. 350-351. ISBN 978-3-40646-021-0.
  20. Aydın 2001, s. 12
  21. Akgündüz & Öztürk 2011, s. 185
  22. Halecki, Oskar; Reddaway, W. F.; Penson, J. H. The Cambridge History of Poland (İngilizce). s. 317. ISBN 9781001288024. 13 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2014.
  23. Györkös, Attila. "1533-1540-ig tartó korszak eseményei Magyarországon" (Macarca). 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2014.
  24. Györkös, Attila. "1541-1542-ig tartó korszak eseményei Magyarországon" (Macarca). 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2014.
  25. Uzunçarşılı 1983, s. 338
  26. Altaylı 2008, s. 39
  27. Turnbull 2003, s. 52
  28. Sakaoğlu 2012, s. 10
  29. Sandler, Stanley (2002). Ground Warfare: An International Encyclopedia. ABC-CLIO. s. 387. ISBN 1-57607-733-0. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.
  30. İpcioğlu 1989, s. 19
  31. Uzunçarşılı 1983, s. 339
  32. İpcioğlu 1989, s. 59
  33. Aydın 2001, s. 14
  34. Kurtaran 2006, s. 35
  35. Emecen, Feridun. "I. Süleyman". TDV İslâm Ansiklopedisi. 38. Türk Diyanet Vakfı. s. 68.
  36. Kurtaran 2006, s. 61
  37. Uzunçarşılı 1983, s. 494
  38. Setton 1984, s. 503
  39. İnalcık, Halil (2010). Osmanlılar: Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler. Timaş Yayınları. s. 41. ISBN 605114188X.
  40. Aydın 2001, s. 25
  41. Holt, P. M.; Katherine, Ann; Lambton, Swynford; Lewis, Bernard. The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War (İngilizce). Cambridge University Press. s. 328.
  42. Harley, John Brian (1992). Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies (İngilizce). Oxford University Press. s. 245. ISBN 0-226-31633-5.
  43. Aydın 2001, s. 15
  44. Leeb, Josef (2013). Der Reichstag zu Regensburg 1556/57 (Almanca). Oldenbourg Verlag. s. 310. ISBN 3486717081.
  45. Setton 1984, s. 567
  46. Aydın 2001, s. 34
  47. Uzunçarşılı 1983, s. 495
Genel
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.