Şapsığlar

Şapsığlar (Rusça: шапсуги; Şapsığca: адыгэ, шапсыгъ), Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

Şapsığlar
шапсыгъэхэр
Şapsığ Prensliği sancağı
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya 3.900[1][2]
Diller
Şapsığca, Çerkesçe, Türkçe, Rusça, Arapça, İbranice
Din
İslam (Hanefi Sünni)

Şapsığ Çerkeslerinden olan Ahlat Çerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan köy sayısı günümüzde bire (Adilcevaz'da) düşmüş olup çoğu Ahlat merkezde yaşamaktadır.[3]

Çerkes atlı savaşçısı.

Tarihsel topraklar

Yerli Kafkas halklarından biri olan Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'da Karadeniz kıyısındaki en büyük topluluklardan biridir ve Çerkeslerin en büyük topluluklarından biri idi. 1864 yılı öncesinde kuzeyde Kuban nehrinden güneyde Şahe nehrine kadar uzanan geniş bir alanda yaşarlardı. Kuzeyde Kuban Irmağı boylarında, şimdiki Krasnodar kentine değin uzanan yöreye Büyük Şapsığ, Karadeniz kıyısındaki kesime de Küçük Şapsığ denirdi. Günümüzde Şapsığ etnik kimliği taşıyan insanlar, Karadeniz kıyısında kuzeyde Cubga, güneyde de Şahe nehirleri arasında bulunan bölgede yaşarlar. 1922'de Şapsığ halk temsilcilerinin kararıyla Rusya Sovyet Cumhuriyeti'ne bağlı Şapsığ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.Cumhuriyetin nüfusu 50 bin idi ve 1864'te Türkiye'ye sürülmüş olan Çerkes-Şapsığların geri getirilmesini programına koymuştu.Cumhuriyet'in sınırları güneyde,Soçi'de dahil Abhazya'ya değin uzanan geniş bir alanı kapsıyordu.Ancak 1924'te Şapsığ Cumhuriyeti Moskova'dan onay alamadı,onun yerine toprakları daraltılmış bir Şapsığ Ulusal Rayonu oluşturuldu,rayon 1945'te kaldırıldı.Birçok Şapsığ ileri geleni cezalandırıldığı gibi,birçok Şapsığ da Sibirya'ya sürülerek telef edildi. Kafkas dağlarının kuzey eteklerinde Anthir, Abin, Afips, Bakan, Şips ve diğer akarsuların bulunduğu bölgeye ise Büyük Şapsığ denir. Büyük Şapsığ’dan arta kalmış olan dört köy (Afıpsıpe, Penehes, Haştuk ve Pseytuk) ile bir de Natuhay köyü Adıge Cumhuriyeti’nin Tahtamukay Rayonu’nda bulunuyor.Adıgey'deki Adıge olarak tanınıyor.Şapsığlar 1945-1999 yılları arasında etnik haklar tanınmamıştı.

Nüfus

Bazı verilere göre 1926’da Rusya’da 4 binin üzerinde Şapsığ yaşıyordu. 2010 yılı nüfus sayımına göre dağınık biçimde, Soçi ve Tuapse yörelerinde yaşayan Şapsığların toplam nüfusu 3882’dir.Ancak Şapsığların büyük bölümü,örneğin Tuapse Şapsığları, 2002 yılı nüfus sayımı sırasında, Şapsığ etnik kimliği ile kayda geçirilmemiştir. Karadeniz kıyılarında 2002'de 8376 (Soçi- 4854, Tuapse- 3522) Şapsığ-Çerkes nüfusu (aslında hepsi Şapsığ) kayda geçirilmişti. Şapsığların kendi ifadelerine göre Karadeniz kıyısındaki (Soçi ve Tuapse rayonundaki) Şapsığ nüfusu 2 bin kadardır.

Bu madde Çerkesler ile ilgilidir.
Çerkesler (Adığeler)

Çerkes Kabileleri
Abzehler · Ademıylar · Barakaylar · Bjeduğlar · Besleneyler
Çemguylar · Hatukaylar · Janeler · Mahoşlar · Mamhığlar
Natuhaylar · Şapsığlar · Ubıhlar · Yecerukaylar · Kabardeyler

Dil ve lehçeleri
Çerkes dilleri → Adigece (Abzah · Bjeduğ · Şapsığ) ·
Kabardeyce (Besleney lehçesi) · Ubıhça

Kimlik ve millî semboller
Adige Habze · Çerkesya · Hase
Çerkesçe Çerkes Bayrağı

Çerkes kültürü
Mutfak · Müzik · Mitoloji

Tarih
Çerkesya
Sindika
Adige Cumhuriyeti
Karaçay-Çerkesya
Kabardey-Balkarya
Rus-Çerkes Savaşı
Soykırım
Kanjal Savaşı

Bazı Çerkesler
Çerkesler listesi

Yerleşimler
Çerkesçe Transkripsiyon Rusça
ЖьыубгъуJıwubĝДжубга
Ныджэ псыхъуNıce psıȟНовомихайловский
ПсыбэPsıbeПсебе
Агуй ШапсыгъAguy ŞapsığАгуй Шапсуг
АгуяпAguyapАгой
ТIуапсэṪuapseТуапсе
ЦIэпсŠepsЦыпка
ГъуакъуĜuaɋГеоргиевское
КодэшъхьапIKodeṩhaṕМалое Псеушхо
ШIоикъуŞ'oyiɋБольшое Псеушхо
НэжъыгъуNeĵıĝНаджиго
МэкъупсMequpsМакопсе
АшапAşapАше
ПчэныякъуPçenıyaɋТихоновка
ШъхьафитṨhafitШхафит
ХьаджыкъуHacıɋХаджико
КъэлэжъQeleĵКалеж
ШъоджэикъуṨoceyiɋЛыготх
ЖэмсиJemsiМарьино
ПсышIуапPsış'uapЛазаревское
ТхьагъапшъThağapṩТхагапш
ШэхапŞexapГоловинка
ШэхэкIэйŞexeḉeyБольшой Кичмай
ШэхэкIэй цIыкIуŞexeḉey šıɋМалый Кичмай
ТыгъэмыпсTığemıpsДагомыс
ШъачэṨaçeСочи

Dil

Şapsığların dili,Çerkesce’nin Batı kolu kıyı grubu ağızlarından biridir. Çerkesce ise, Kafkas dillerinin Kuzeybatı Kafkas dilleri öbeğine bağlı bir dildir.

Din

Şapsığlar Sünni Müslüman'dır

Tarih

Şapsığlar, Kırım Hanlığı’na karşı savaşan diğer Çerkesleri desteklediler. Kafkas Savaşı’nda Çarlık Rusya’sının en radikal düşmanları arasında yer aldılar ve bu savaşta 1859 yılında Şeyh Şamil’e katıldılar. 1860 yılının hemen başında Meclis Şapsığların, Ubıhların ve Natuhayların birleşmesi kararını aldı. Savaştan yenilgiyle çıkılması ve Rus güçlerinin topraklarına girmesi üzerine, 1864’te Şapsığların ve Ubıhların çoğunluğu Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kaldı.Bu göçten sonra Kafkasya’da 2000 kadar Şapsığ kaldı.

1924 yılında Sovyet yönetimi Şapsığ Ulusal Bölgesi’ni kurdu. Tuapse Bölge'nin ilk yönetim merkeziydi.24 Mayıs 1945'te Şapsığ Ulusal Bölgesi Lazarevsk rayonuna dönüştürüldü. 1990 yılında Şapsığlar, Şapsığ Ulusal Bölgesi'nin kuruluşunu yeniden ilan ettiler, ancak bu bölge iki yıl sonra Rusya yönetimi tarafından lağvedildi.

Kültür

Geleneksel Şapsığ kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Şapsığlar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlar. İslam öncesinde Şapsığlar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Şapsığ sülaleler

19. yüzyılın ortasında Şapsığlar 8 esas soya ayrılıyorlardı: Natho, Nataho, Goago, Yemu, Koble, Shopete, Sootoh ve Goaye. Bu soylar da büyük küçük birçok alt kola ayrılıyordu. Örneğin, Natho soyu 28 alt soya ayrılıyordu; Koble 50'den fazla koldan oluşuyordu, Psezuapse'deki Goayelerin 17 alt soyu vardı.[4]

Eski kabile isimleri ve boyları aşağıda görüldüğü gibidir:

Çerkesçe Transkripsiyon Çerkesçe Transkr. Çerkesçe Transkr. Çerkesçe Transkr. Çerkesçe Transkr. Çerkesçe Transkr.
Натхъомэ ялIакъохэрNatĥome yałaqoxerНэтIахъомэ ялIакъохэрNeṫaĥome yałaqoxerКоблы ялIакъохэрKoblı yałaqoxerШъхьаптэхэ ялIакъохэрṨhantexe yałaqoxerГъуагъо-Шъэотэхмэ ялIакъохэрĜağo-Ṩewotexeme yałaqoxerГуаемэ ялIакъохэрĠayeme yałaqoxer
АкIэжъAḉeĵ (Aḱeĵ)Абир (Абыр)AbirАцумыжъAçumıĵАбрэгьAbregБжьашIоBjaş'oБжыхьалIBjıhał
АцокъуAçoɋАлащэAlaşeБастэBasteЕгъумYeğumБорэкъоBoreqoГунайGunay
БагьэBageБэусBewusБатэBateНэгъуцуNeğuçГусэрGuserДачъэDaçe
БзыщBzışГъурыжъĞurıĵБгъанэBğaneОгъулIWoğułДжадэCadeЕкIуашъYeḱuaṩ
БыркIэBırḉe (Bırḱe)ДыжьыDıjıДжарымCarımПцашэPšaşeИныхъуYinıȟКIэсэбэжъḈesebeĵ
БэгъэгушIуBeğeguş'uДэджэраджэDeceraceДэбэхьуDebeĥuТыркуаоTırķawoКъанщэжьQanşejКъэрэджанQerecan
ДжарымCarımЕшъуталъэYeṩutaĺeДэгуфDegufХъудĤudКъуаджэɊaceЛIыхъужъŁıĥuĵ
ЕмызагъYemızağКIакIыхъуḈaḉıĥuЛIыфŁıfХыдзэлIXıźełЛIыхъужъыкъуŁıĥuĵıɋЛъэцэрыкъуĹešerıɋ
ЕргъужъYerğuĵМэзакIуMezaǩЛIыхъужъŁıĥuĵХьагъурHağurЛъэпшъыкъуĹepṩıɋМэджаджэкъуMecaceɋ
КIуфḰufПэхъуPeĥuНагоNagoХьахъуHaȟМышъэMıṩeМэмэтMemet
КIэхъуÇeĥu (Ḱeĥu)ТхыжъTxıĵНащэNaşeХьэлъакъуHeĺaɋМэтMetМэтMet
ЛIыкIасŁıḉas (Łıḱas)ХьазыкъуHazıɋНэгъужъNeğuĵШъауṨawПсэкIэкIPseḉeḉНэукъNewuq
МэлыщMelışХьахъуратэHaĥurateНэпсэуNepsewШъхьэлахъоṨhelaĥoТымTımПщыукIPşıwuḉ
МэфэудMefewudХьурымHurımПсэукъоPsewqoУшъыйYuṩıyСабын (Сабыныкъу)Sabın (Sabınıɋ)
НатхъоNatĥoШIужъэкъуŞ'uĵeɋПэкожъPekoĵХъунĤunТхьалIThał
НэмылIэкъуNemıłeɋШъуагьэṨuageРатIэкъуPaṫeɋХьатыщHatışХьагъунHağun
ОтэхьWotehШъхьабэṨhabeТIэшъуṪeṩuЦушъхьэÇuṩheХьамтIэхъуHamṫeȟ
СэхъутSeĥutШъхьакIумыдэṨhaḱumıdeТамухъTamuĥШIуцIэŞ'uše
Тхьаукъо Тhawko
ТхьэкъуахъоTheɋaĥoТхьакъуахъоThaɋaĥoШъэгьашъṨegaṩ
ТыкъоTıqoТыуTıwШъэотэхьуṨewoteȟ
ТыуTıwХъупщĤupşШыуŞıw
ХьапыйHapıyХъутIыжъĤuṫıĵШэкIолIŞeḱoł
ХьатхHatxХьамтIыжъ (ХьамтIэ)Hamṫıĵ (Hamṫe)
ХьатыуHatıwХьантыуHantıw
ШыумыжъŞıwmıĵХьаратэHarate
ШэхэлIŞexełХьэтаужъHetawuĵ
ШъэIужъуṨeuǰ
ШъэумэнṨewmen
ШэрэлIŞereł
ШэуджэнŞewcen

Dış bağlantılar

Kaynakça
  • Leonti Lyulye, Çeviren: asil bir çerkes. Çerkesya, Tarihi Etnografik Makaleler 1857 - 1862 - 1866 Çiviyazıları S.52.53.54.
  1. "Всероссийская перепись населения 2002 года". 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2009. (Rusça)
  2. Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 24 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
  3. Selçuk Balkar. Ahlat Çerkesleri - Kafkas Diasporası 10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. V.L. ksenofontov 8yazan), Murat Papşu (çeviren). Şapsığlar. Nart dergisi
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.