Şor alfabeleri
Şor alfabeleri — Şor Türkçesinde yazı için kullanılan damgalar sistemleri. XX. yüzyıldan beri kullanılan Şor alfabesini 3 etapta ayırabiliriz
- 1929 yılına kadar — Kiril alfabesi
- 1929—1938 — Latin alfabesi
- 1938 sonrası — Kiril alfabesi
Şor alfabeleri | |
---|---|
Bölge | Sibirya |
Etnisite | Şorlar |
Dil ailesi |
Altay dilleri
|
Yazı sistemi | Kiril alfabesi, Latin alfabesi |
Dil kodları | |
ISO 639-3 | – |
Şorca'nın alfabeleri
I. Türk Alfabesi: Orhun Alfabesi
Şor Türklerinin bilinen ilk alfabesi Orhun yazıtları'nda da kullanılan ve yaygın adıyla Göktürk Alfabesi olarak bilinen abecedir (Köktürk işaretleri, Runik alfabe vb.). Bu alfabe doğu ve batıdaki Hun Kağanlığı’nın devrinden, 1. yüzyıldan beri Göktürkler devrine ve kullanım sıklığı düşse de, Uygur devleti devrine dek (MS. 10. yüzyıl) kullanılmıştır. Örnek:
II. Türk Alfabesi: Uygur Alfabesi
Türkçenin bütün yazı çeşitleri içinde en çok kullanılmış olanıdır. Soğut yazısının yakın akrabası olan ve Uygur Türkleri tarafından Türkçeye uyarlanıp yüzyıllarca kullanılan bir alfabedir. Divanü Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Uygur alfabesini, “Türk alfabesi” adıyla anmaktadır.[1]
Kiril asıllı Şor alfabesi
Misyoner alfabesi
Şor dilinde birinci kitap 1885 yılında bastırıldı. Bu kitapta Rus alfabesi harfleri (Ё ё, Ф ф, Щ щ, Ѣ ѣ harflerinden başka ) şu Ј ј, Ҥ ҥ, Ӧ ӧ, Ӱ ӱ ekleme harfleri de kullanılmıştır. 1927 yılında yeni alfabe kabul edildi. Bu yeni alfabede Rus harfleri (Ё ё, ъharflerinden başka) ve ekleme şu Ө ө, Ҥ ҥ, Ӱ ӱ harfleri de kullanılmaya başlandı.
Latin alfabesi
Bütün Türk Dünyasında olduğu gibi 1928—1938 yıllarında Şor dili için Latin alfabesinin kullanımına geçildi[2][3].
A a | B в | C c | D d | Ə ə | F f | G g | Ƣ ƣ |
I i | J j | K k | Q q | M m | N n | N̡ n̡ | O o |
Ө ө | P p | R r | S s | T t | U u | V v | Ş ş |
Z z | Ƶƶ | L l | Ь ь | Y y | Į į |
Şimdiki alfabe
Günümüzde Şor dili yazı sistemi için Kiril alfabesi kullanılmaktadır[4]. Bu alfabe bütün Rus alfabesi harflerini içine almakta[5] ayrıca ekleme olarak Ӧ ӧ, Ӱ ӱ Нъ нъ harfleri de bulunmaktadır[6][7].
alfabe :
А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё |
Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Қ қ | Л л | М м |
Н н | Ң ң | О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т |
У у | Ӱ ӱ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ |
Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
XX. ve XXI. yüzyılda Şorların kullandığı alfabelerin karşılaştırmalı tablosu
Алфавиттәр таблицаһы | ||||
---|---|---|---|---|
Kiril | Kiril | Latin | Kiril | Şimdiki alfabe |
1885 | 1927-1930 | 1930—1938 | 1938-1980- | 1980-den beri |
А а | A a | A a | А а | А а |
Б б | Б б | B в | Б б | Б б |
В в | В в | V v | В в | В в |
Г г | Г г | G g | Г г | Г г |
Г г | Г г | Ƣ ƣ | Г г | Ғ ғ |
Д д | Д д | D d | Д д | Д д |
Е е | Е е | Е е | Е е | |
Ё ё | ||||
Ж ж | Ж ж | Ƶ ƶ | Ж ж | Ж ж |
З з | З з | Z z | З з | З з |
И и, I i, Ѵ ѵ | И и | I i, Į į | И и | И и |
Й й | Й й | J j | Й й | Й й |
К к | К к | K k | К к | К к |
К к | К к | Q q | К к | Қ қ |
Л л | Л л | L l | Л л | Л л |
М м | М м | M m | М м | М м |
Н н | Н н | N n | Н н | Н н |
Ҥ ҥ | Ҥ ҥ | N̡ n̡ | Нъ нъ | Ң ң |
О о | О о | О о | О о | О о |
Ӧ ӧ | Ө ө | Ө ө | Ӧ ӧ | Ӧ ӧ |
П п | П п | P p | П п | П п |
Р р | Р р | R r | Р р | Р р |
С с | С с | S s | C c | C c |
Т т | Т т | T t | Т т | Т т |
У у | У у | U u | У у | У у |
Ӱ ӱ | Ӱ ӱ | Y y | Ӱ ӱ | Ӱ ӱ |
Ѳ ѳ | Ф ф | F f | Ф ф | Ф ф |
Х х | Х х | Х х | Х х | |
Ц ц | Ц ц | Ц ц | Ц ц | |
Ч ч, J j | Ч ч | C c | Ч ч | Ч ч |
Ш ш | Ш ш | Ş ş | Ш ш | Ш ш |
Щ щ | Щ щ | Щ щ | ||
ъ | ъ | ъ | ||
Ы ы | Ы ы | Ь ь | Ы ы | Ы ы |
ь | ь | ь | ь | |
Э э | Э э | Ə ə, Е е | Э э | Э э |
Ю ю | Ю ю | Ю ю | Ю ю | |
Я я | Я я | Я я | Я я | |
Faydalı edebiyat
- Шорскій Букварь. Шор кіжілері балаларын мічіке ӱгретче. Для инородцевъ восточной половины Кузнецкаго округа. Kazan, 1885
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Besim Atalay, Divanü Lügati't-Türk. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006: ISBN 975-16-0405-2
- Н. П. Дыренкова. Грамматика шорского языка. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1941. — С. 3-6. — 307 с. — 500 экз. http://nauka1941-1945.ru/files/pdf/EB_1941_AKS_00000138.pdf
- Н. П. Дыренкова. Шорский фольклор. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1940. — С. VI-IX. — 800 экз. http://www.kunstkamera.ru:8081/siberia/Texts/Dyrenkova-ShorFolk.pdf
- Н. Н. Курпешко-Таннагашева, Ф. Я. Апонькин. Шорско-русский и русско-шорский словарь = Шор-қазақ пазок қазақ-шор ӱргедиг сӧстӱк. — Кемерово: Кемеровское кн. изд-во, 1993. — С. 5. — 149 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7550-0385-8.
- Н. Н. Широбокова, Н. Н. Курпешко Шорская письменность и образование // Тувинская письменность и вопросы исследования письменностей и письменных памятников России и Центрально-Азиатского региона. — Кызыл - Абакан, 2010. — Т. I. — С. 39-45. — ISBN 978-5-7091-0441-9.
- Э. Ф. Чиспияков. Учебник шорского языка. — Кемерово: Кемеровское кн. изд-во, 1992. — С. 7. — 318 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7550-0338-6.
- Г. И. Донидзе Шорский алфавит // Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР. — М.: «Наука», 1972. — С. 202-207.
Dış bağlantılar
Vikisözlük'te Kategori:Türkçe sözcükler ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
Wikimedia Commons'ta Turkey ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Türk Dil Kurumu 21 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük
- Türk Dil Kurumu - Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
- Türk Dil Kurumu - Kişi Adları Sözlüğü
- Türk Dil Kurumu - Türk Lehçeleri Sözlüğü
- Türk Dil Kurumu - Türkçede Batı Kökenli Sözcükler Sözlüğü