76-mm tümen topu M1936 (F-22)
76-mm tümen topu model 1936 (F-22) SSCB tarafından geliştirilen II. Dünya Savaşı sırasında Kızıl Ordu tarafından 1936 yılından itibaren kullanılan bir top türüydü. Bu top SSCB ile Japonya arasındaki Uzak Doğu cephesinde, Kış Savaşında ve Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında kullanılmıştır. Birçok F-22 topu Nazi Almanyası ordusu Wehrmacht tarafından savaşın ilk yıllarında ganimet olarak alınmış geliştirilerek Sovyet kuvvetlerine karşı kullanılmıştır.
| 122-mm obüs M1910/30 | |
|---|---|
 | |
| Çeşidi | Tümen topu |
| Uyruğu | .svg.png.webp){kind=small} SSCB |
| Hizmet geçmişi | |
| Kullanıldığı savaşlar | II. Dünya Savaşı |
| Üretim tarihi | |
| Üretildiği tarih | 1937-1939 |
| Üretim adedi | 2,932 |
| Özellikler | |
| Ağırlık | 1,620 kg taşınma: 2,820 kg |
| Uzunluk | 3,680 mm / 48.4 kalibre tümü: 3,895 mm / 51.2 kalibre |
| uzunluğu | 7.12 m |
| Genişlik | 1.93 m |
| Yükseklik | 1.71 m |
| Namlu Çapı | 76.2 mm |
| Yükseklik | 1.71 m |
| Atış hızı | 15 mermi/dakika |
| Azami menzil | 14 km |
Tanımı
F-22 yarı-yivli tümen ve tanksavar topudur. Topun süspansiyonlu ve çatal ayaklı taşıma sehpasının lastikle kaplı çelik tekerlekleri bulunuyordu. Topun yarı otomatik doldurmalı kundağı , hidrolik geri tepme sistemi ve hidropnömatik geri getirme sistemi bulunuyordu. Dürbün ve yükselme açı sistemi namlunun farklı taraflarında bulunuyordu. Mermi kundağı standart model 1900 olarak sabitlenen top bu sayede eski model 76.2-mmlik tümen ve alay toplarına ait mermileri kullanabiliyordu.
Geliştirilmesi ve üretim tarihi
1931 yılında Kızıl Ordu (RKKA) yönetimi ABD ve Birleşik Krallık basınıdan çıkan haberlerden bu iki ülkenin hem sahra hem de uçaksavar amaçlı bir top üzerinde çalışmalar yapmakta olduğu sonucunu çıkarttı. Bunda Sovyetlerin İngiliz yapımı Ordnance QF 2 pounder ve Ordnance QF 25 pounder toplarının yapılış amaçlarını yanlış anlaması yatıyordu. Uçaksavar kapasitelerinin aksine bu iki top sahip oldukları 360° yanal atış açıları ile standart tanksavar silahıydı. Sonuçta ordonat fabrikasının şef tasarımcısı Mikhail Tukhachevsky yarı-çok amaçlı bir top üzerinde çalışma emri verdi. Onların dışında Krasniy Putilovets (L-1 ve L-2 çok amaçlı top), No. 8 (yarı-çok amaçlı 25K, 31K ve 32K) ve GKB-38 (çok amaçlı A-52 ve yarı-çok maçlı A-51) fabrikaları bünyesindeki tasarım ekipleride çalışmaya başladı. GKB-38 1933 yılında kapanınca V. G. Grabin ve ekibi Gorky bulunan yeni kurulan Novoe Sormov (no. 92) farikasında A-51 projesi üzerinde çalışmaya başladı. 1934 yılında A-51 (resmi adı F-20) tasarımı bitirildi. Ancak sonuçtan memnun olmayan Grabin yeni bir top üzerinde çalışmaya devam etti ve ortaya F-22 çıktı.
Nisan 1935 tarihinde üç adet F-22 prototipi hazırlandı. Bunlardan ikisinin çatal ayaklı taşıma sehpası bulunuyordu. Bütün prototiplerin namlu ağzında gaz susturucusu vardı. Uzatılmış yeni deneysel mermiler kullanıyordu (7.1 kg, namlu ağzı ilk çıkış hızı 710 m/sn, azami menzili 14,060 m). Fabrika denemelere 8 Mayıs tarihinde başladı ve 9 Haziranda bütün prototipler Moskova yakınlarındaki Sofrinsky bulunan atış alanına getirildi. 14 Haziran tarihinde diğer top sistemleri ile birlikte Josef Stalinin de içerisinde bulunduğu ülke liderlerinin gösterimine sunuldu. F-22 bıraktığı ile izlenimden ötürü atış teslerine gönderildi ve 16 Aralık ta atış tesleri sonuçlandı. Haziran 1935 tarihinde fabrikaya 10 adet top üretmesi emri verildi. Mart 1936 tarihinde 4 adedi Kızıl Orduya deneme amaçlı teslim edildi. 11 Mayıs 1936 tarihinde topa resmi olarak 76.2-mm tümen topu model 1936 (F-22) (Rusça 76-мм дивизионная пушка образца 1936 года (Ф-22)) adı verildi Ordu tarafından gaz susturucusu çıkartılması istendi.Bunun sebebi susturucunun yerden çok fazla toz kaldırması ve topun yerinin kolayca tespit edilmesiydi.
F-22 no. 92 ve "Kirovskiy Plant" fabrikalarında üretildi. Bunların dışında "UZTM" (Ural Heavy Machinery Building Plant Türkçe: Ural Ağır Makina Üretim Fabrikası) işletmesindede üretilmiş olabilir. Üretimi çok yavaş seyretmesinde topun yapısının çok karmaşık olması ve tasarım hatalarının düzeltilmeye çalışılmasıydı. 1936 yılında sadece 10 adet üretilebilen toptan yıllara göre 1937 - 417, 1938 - 1,002, ve 1939 - 1,503 adet üretildi. Topun üretimi yeni geliştirilen 76.2-mm tümen topu model 1939 (USV) model topun geliştirilmesi ile sona erdi.
Organizyon ve kullanımı
Kızıl Ordu (RKKA)
1939 yılında her topçu tümeni iki topçu alayı ve bir obüs alayından oluşuyordu Toplamda her tümende 20 adet 76 mm lik top bulunuyordu. Haziran 1940 tarihinde 76 mm lik toplar çıkartıldığında taburda geriye 8 adet top kaldı. Mart 1942 tarihinde üçüncü karışık tabura (76 ve 122 mmlik bataryalar) eklendi ve toplam 76 mm top sayısı 12 ye yükseldi.
Motorize alaylar iki karışık taburdan ( bir adet 76 mmlik ve iki adet 122 mmlik obüs bataryasından) toplamda 8 76 mm adet top bulunuyordu. Ağustos 1941 tarihine kadar süvari tümenleri 8 adet 76 mmlik toptan oluşuyordu. Daha sonra tümen topları çıkartıldı.
F-22 ler tanksavar olarak her biri 24 adet toptan oluşan topçu tugaylarında kullanıldı. 1942 yılında bu birlikler 16 şar toptan oluşuyordu. Hafif topçu alayları ise 60 ila 72 adet toptan oluşuyordu.
F-22 ler ilk olarak 1938 yılında Khasan Gölü Savaşı sırasında kullanıldı. Top ayrıca Kış Savaşı sırasında kullanıldı. 1 Temmuz 1941 tarihinde Kızıl Ordu (RKKA) elinde 2,844 adet F-22 bulunuyordu. Ancak savaş sırasında birçoğu kaybedildi ve az sayıdaki top savaş sonuna kadar ordu servisinde kaldı. Örneğin bir tanesinde 40 adet toptan oluşan iki topçu alayı Kursk Savaşında görev aldı. Çoğu kez arazi topu olarak kullanılan silah az da olsa tanksavar topu olarak hizmet verdi. Ama hiçbir zaman uçaksavar topu olarak kullanılmadı.
Diğer kullanımları
1941-42 yıllarında Wehrmacht 1.300 adete yakın F-22 model topu ganimet olarak ele geçirdi. Daha sonra bu toplara FK 296(r) adını vererek ordu servisine soktular. 1941 sonlarına doğru bu top tanksavar amaçlı yeniden tasarlanarak 7.62 cm PaK 36(r) adıyla kullanılmaya başlandı. Geliştirilmesi sırasında top kundağı büyütüldü, geri tepme sistemi geliştirildi, yükselme açısı ayarları namlunun sol tarafına alındı ve birçok silaha gaz susturucusu takıldı. Top için yeni mühimmat üretildi. PaK 36(r)1942 yılının baharında cepheye ulaştı. Toplamda 560 adet top dönüştürüldü. Bazıları Marder II ve Marder III model tank imha edicilerde kullanıldı. Dokuz adet F-22 SdKfz 6 yarı paletli araca takılarak SdKfz 6 mit 7.62 cm FK 36(r) model araç elde edildi.
Romanya tarafından ele geçirilen F-22'ler T-60 hafif tank üzerine monte edilerek TACAM model KMO geliştirildi ve bu araçtan 30 adet üretildi.
Finlandiya Ordusu ele geçirdiği 29 topun yanında Nazi Almanyasından da 47 adet F-22 satın alındı. Bu silahlar 76 K 36 adıyla Fin Ordusuna hizmet etti. Bu toplar 1960'lara kadar ordu servisinde ve 1990 lı yıllara kadar da depolarda saklandı.
Özetle
76 mm tümen topunu uçaksavar topu olarak kullanma fikri aşağıdaki sebeplerden ötürü başarısıylığa uğradı :
- Uçaksavar topları güçlü bir balistik yapıya ve 360° lik yanal dönüş açısına ihtiyaç duyuyordu.Bu özelliklrde istenilen sahra topu ise gereksiz büyüklükte ve masraflı olacaktı.
- Ön cephede düşman pike bombardıman ve alçak irtifa uçaklarına karşı kullanılması düşünülen sahra topunun yerine daha küçük kalibreli otomatik topllar daha etkili oluyordu.
F-22 model top hava savunmasında zayıf ve arazide ise vasat bir görüntü sergilemiştir. 360° lik yanal dönüş açısına sahip olmaması ve eski model 76 mm uçaksavar topu model 1915/1928 ile aynı namlu çıkış hızına sahip yapısı vardı. (730 m/s). Otomatik mermi doldurma sistemi 60° üzerindeki yükselme açısında çalışmıyordu. RKKA tarafından yapılan araştırma sonucunda bu silahın uçaksavar silahı kullanılması fikrinden vazgeçildi. Silahın uçaklara karşı kullanıldığına dair herhangi bir kayıt yoktur. Sahra topu olarak kullanımında ise F-22'lerin bazı kusurları ortaya çıktı. Top gerçekten büyük ve ağırdı ve sınırlı hareket kabiliyeti vardı. Topun yanal dönüş sistemi ve menzil dürbününü namlunun farklı taraflarında olmasından ötürü hareket halindeki tanklara karşı kullanımı çok zordu. Üretimi çok zor ve güvenilmezdi. Top 76-mm tümen topu M1902/30 göre daha iyi menzil ve zırh delme özlliği olmasına rağmen çok da büyük bir farkı yoktu.
1937 yılında gelen istekler sonucunda F-22USV model top geliştirildi.
Almanlar tarafından geliştirilen 7.62 cm PaK 36(r) tanksavar silahı olarak cephede çok başarılı olmuştur.
Mühimmat
| Kullanılan mühimmat | |||||
| Türü | Modeli | Ağırlığı, kg | Patlayıcı ağırlığı, g | Namlu çıkış hızı, m/dk | Menzili , m |
| Zırh delici mermiler | |||||
| APHE-T | BR-350A | 6,3 | 155 | 690 | 7,000 |
| APHE-T | BR-350B | 6,5 | 119 | 690 | 7,000 |
| AP-T | BR-350BSP | 6,5 | - | 690 | 7,000 |
| Yeni kalibreli (Nisan 1943) | BR-354P | 3,02 | - | 500 | |
| HEAT, demir çelik (Mayıs 1943) | BP-350A | 5,28 | 623 | ||
| Yüksek patlayıcılı ve parçalı | |||||
| Parçalı yüksek patlayıcılı | OF-350 | 6,2 | 710 | 706 | 13,630 |
| Parçalı demir çelik | O-350A | 6,21 | 540 | 706 | 13,630 |
| Parçalı yüksek patlayıcılı | OF-350V | 6,2 | |||
| Parçalı YP (az sayıda üretildi) | OF-363 | 7,1 | 710 | 14,000 | |
| YP, çelik, Rus eski | F-354 | 6,41 | 785 | 706 | 13,200 |
| YP, çelik, Rus eski | F-354M | 6,1 | 815 | ||
| YP, çelik, Fransız eski | F-354F | 6,41 | 785 | ||
| Şarapnel parçacıklı | |||||
| Şarapnel 22 sn / D tuplü | Sh-354 | 6,5 | 85 (260 bullets) | 652 | 6,000 |
| Şarapnel T-6 tuplü | Sh-354T | 6,66 | 85 (250 parçacıklı) | 645 | 9,000 |
| Şarapnel | Sh-354G | 6,58 | 85 | ||
| Şarapnel | Sh-361 | 6,61 | - | 692 | 8,600 |
| Metal kutulu | |||||
| Metal kutulu | Sh-350 | 549 parçacıklı | 200 | ||
| Sis mermileri | |||||
| Sis | D-350 | 6,45 | 80 TNT + 505 sarı forforlu | ||
| Sis, demir çelik | D-350S | 6,45 | 66 TNT + 380 sarı forforlu | ||
| Aydınlatma | |||||
| Aydınlatma, çelik | Z-350 | 6,24 | 240 | 705 | 9,600 |
| Aydınlatma | Z-354 (project 3890) | 6,5 (6,66) | 240 | ||
| Aydınlatma | Z-354 | 4,65 | 240 | ||
| Diğer mermiler | |||||
| Parçalı-kimyasal | OH-350 | 6,25 | 706 | 13,630 | |
| Zırh delme tablosu | ||
| Zırh delici BR-350A mermisi | ||
| Mesafe, m | Çarpışma açısı 60°, mm | Çarpışma açısı 90°, mm |
| 100 | 67 | 82 |
| 500 | 61 | 75 |
| 1000 | 55 | 67 |
| 1500 | 49 | 60 |
| Bu bilgiler Sovyet yöntemleri ile elde edilmiştir. (zırh geçebilme özelikleri 75% eşdeğerdir). Aynı tür başka mühimmatlar ile kıyaslanamaz. | ||
Kaynakça
 |
Wikimedia Commons'ta F-22 76 mm gun ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Shirokorad A. B. - The genius of the Soviet Artillery: The triumph and the tragedy of V. Grabin, M. AST, 2002 (А.Б.Широкорад. Гений советской артиллерии: триумф и трагедия В.Грабина. - М.,ООО Издательство АСТ, 2002., ISBN 5-17-013066-X)
- Shirokorad A. B. - The God of War of the Third Reich - M. AST, 2002 (Широкорад А. Б. Бог войны Третьего рейха. - М.,ООО Издательство АСТ, 2002., ISBN 5-17-015302-3)
- Ivanov A. - Artillery of the USSR in Second World War - SPb Neva, 2003 (Иванов А. Артиллерия СССР во Второй Мировой войне. - СПб., Издательский дом «Нева», 2003., ISBN 5-7654-2731-6)
- Shunkov V. N. - The Weapons of the Red Army, Mn. Harvest, 1999 (Шунков В. Н. - Оружие Красной Армии. - Мн.: Харвест, 1999., ISBN 985-433-469-4)
- Artillery - M. Voenizdat MoD USSR, 1953 (Артиллерия \ под общ. ред. маршала артиллерии Чистякова М. Н.- М.:Воениздат МО СССР, 1953.)
- Yefimov M.G. - A Course of Artillery Shells - M.-L. Oborongiz PCoD USSR, 1939 (Ефимов М. Г. Курс артиллерийских снарядов. - М.-Л.: Оборонгиз НКО СССР, 1939)
- Kozlovskiy D.E. - Artillery Equipment - M. Oborongiz PCoD USSR, 1939 (Козловский Д. Е. Материальная часть артиллерии. - М.: Оборонгиз НКО СССР, 1939)
- Collection of the Artillery Museum Materials, No. IV - P.-L. AIM, 1959 (Сборник исследований и материалов Артиллерийского исторического музея. Выпуск IV. \ под ред. полк. Ермошина И. П.-Л.: АИМ, 1959)
- Nikolaev A. B. - Battalion Artillery - M. Oborongiz PCoD USSR, 1937 (Николаев А. Б. Батальонная артиллерия. - М..: Оборонгиз НКО СССР, 1937)
- 76-mm gun model 1942 Service Manual (Руководство службы 76-мм пушки обр. 1942 г.)
| SSCB ait Büyük Vatanseverlik Savaşı topları |
|---|
| Tanksavar topları |
| 37-mm top1-K | 45-mm top M1937 | 45-mm top M-42 | 57-mm top ZiS-2 | 100-mm top BS-3 |
| Dağ topları |
| 76-mm dağ topu M1938 |
| Alay topları |
| 76-mm top M1927 | 76-mm top M1943 |
| Tümen topları |
| 76-mm top M1902/30 | 76-mm top F-22 | 76-mm top USV | 76-mm top ZiS-3 122-mm obüs M1909/37 | 122-mm obüs M1910/30 | 122-mm obüs M-30 |
| Kolordu ve Ordu topları |
| 122-mm top A-19 | M-1909 | 152-mm obüs M1910/37 152-mm obüs M-10 | 152-mm obüs D-1 | 152-mm top M1910/30 152-mm topM1910/34 | 152-mm top-obüs ML-20 |
| Ağır toplar |
| 152-mm top M1935 | 203-mm obüs B-4 | 210-mm top M1939 280-mm havan topu M1939 | 305-mm obüs M1939 |
| Hava savunma savaşı topları |
| 25-mm top 72-K | 37-mm top61-K | 76-mm top M1938 | 85-mm top 52-K |