Gölbelen, Çıldır

Gölbelen, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Gölbelen
Köy

Ardahan'ın konumu
Gölbelen
Gölbelen'in Ardahan'daki konumu
Ülke Türkiye
İl Ardahan
İlçe Çıldır
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım 2.044 m (6.706 ft)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 439
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0478
İl plaka kodu 75
Posta kodu 75110
Resmî site
-

Köyün eski adı

Köyün bilinen en eski adı Urta’dır (Gürcüce: ურთა). Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Urta’nın iki dağın arasında yer aldığını, bu adın Ormta’nın (ორმთა; ”iki dağ”) bozulmuş biçimi olabileceğini yazar.[1] Bununla birlikte Gürcistan’da bugün de Urta adını taşıyan dağ ve köyler vardır. Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında bölgeyi ele geçirdiklerinde de köy Urta adını taşıyordu. Nitekim Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların en erken tahrirlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan ile daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da köyün adı Urta (اورته) olarak kaydedilmiştir.[2][3] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köyün adı Urta (اورطه) biçiminde yazılmıştır.[4] Urta’nın adı bir süre önce değiştirildiği için 1968 yılında basılan Köylerimiz adlı devlet yanında köyün eski adı olarak Urta, yeni adı olarak da Gölbelen yer alır.[5]

Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili, Tao-Klarceti bölgesinde yer alan Urta ile Ur'un adlarının Urartularla ilişkili olabileceğini yazar.[6]

Tarihçe

Urta, Tao-Klarceti’nin bir parçası olan tarihsel Çrdili (Çıldır) bölgesinin sınırları içinde yer alır. Burada yer alan kale kalıntıları ve 10. yüzyıldan kalma kilise kalıntısı, Urta’nın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[7] Urta erken ortaçağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer aldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılar, Gürcü atabeglerini yenilgiye uğratıp Urta’nın da içinde yer aldığı Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçirdiler. Gürcilerden ele geçirilmiş toprakların en erken tahrirlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan’a göre Urta, Çıldır livasına bağlı Canbaz nahiyesinde bir köydü.[2] Çıldır Gölü’nün batısında ve göl kıyısında yer alan Urta, o dönem için büyükçe bir köydü ve köyde 45 hane yaşıyordu.[8] 1694-1732 Osmanlı tahriri Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da da Urta olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari statüye sahipti. Osmanlı döneminde Urta, Çıldır Eyaleti sınırları içinde keten tarımı yapılan yerlerden biriydi.[9]

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Urta, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus kayıtlarına göre Urta’nın nüfusu 1878’de 366, 1886’da 247 kişiden oluşuyordu.[8][10] Rus kayıtlarında 247 kişinin 16’sı Türk, 231’i Karapapak olarak geçmektedir. Urta’nın nüfusunun 1878-1886 arasında azalması 93 Harbi’nin ardından gerçekleşen göçle ilişkili olabilir.

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Urta bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.[11] Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’yla Urta’nın da içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı. Urta adı "yabancı kökten geldiği" gerekçesiyle Gölbelen olarak değiştirilmiştir.[5]

Tarihsel yapılar

Gölbelen’deki en önemli kalıntı 10. yüzyılda inşa edilmiş olan üç nefli bazilikadır. Köy kilisesi olarak inşa edilmiş olan Urta Kilisesi, bugün cami olarak kullanılmaktadır. Bundan dolayı büyük ölçüde korunmuş olan kilisenin dışarıdan cami görünümü verilmiş ve içi boyanmıştır.[12] Düzgün kesme taşlardan inşa edilen kilise camiye çevrilirken batı yönündeki giriş kapısı kapatılmış ve kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Özgün biçimi bozulmuş olan bazilikanın güney duvarına mihrap, batı tarafına da ahşap bir minber eklenmiştir.

Gölbelen'de kilise dışında iki kale kalıntısı vardır. Bunlardan biri köyün merkezinin 1 km güneydoğusunda yer alır ve harç kullanılmadan inşa edilmiş olan kale 50 × 30 m ebatlarındadır. 2.020 metre yükseklikte yer alan kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Diğer kale (51 × 40 m) ise, köyün merkezinin 1,2 km güneybatısında yer alır. 2.260 metre yükseklikte kayalık bir tepede bulunan bu ikinci kale de harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan kale günümüzde ahır olarak kullanılmaktadır.[13]

Coğrafya

Köy, Ardahan il merkezine 50 km, Çıldır ilçe merkezine 8 km uzaklıktadır.[14]

Nüfus
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 439[15]
2018 441[15]
2017 447[15]
2016 446[15]
2015 453[15]
2014 481[15]
2013 512[15]
2012 521[15]
2011 525[15]
2010 541[15]
2009 543[15]
2008 566[15]
2007 553[15]
2000 560[14]
1990 712[16]
1985 848[17]

Kaynakça
  1. Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 4 Ekim 1917, sayı. 217.
  2. Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947, 1. cilt, s. 263.
  3. Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 316.
  4. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763.
  5. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 774.
  6. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. Cilt, s. 534.
  7. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 215, 393, ISBN 9789941478178.
  8. Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941, 2. cilt, s. 381.
  9. "XVI. Yüzyılda Çıldır, Posof ve Büyük Ardahan Sancaklarında Zeyrek Tarımı” Yazar: Doğukan Özcan
  10. "Çıldır kazası” (Rusça)
  11. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  12. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 215, ISBN 9789941478178.
  13. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 393, ISBN 9789941478178.
  14. "Gölbelen Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
  16. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
  17. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.