Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı

Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı (İngilizce: Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull), 22 Mayıs 2008'de vizyona giren, Indiana Jones macera serisinin dördüncü filmidir. George Lucas yapımcı olarak, Steven Spielberg yönetmen olarak bu yapımda yer aldı. 1950'li yıllarda çevrilen bilim-kurgu filmlerinden esinlenerek çekilen filmin konusu 1957 senesinde geçmektedir. Harrison Ford maceraperest arkeolog Indiana Jones rolünü burada da tekrarladı. Aktöre Karen Allen, Cate Blanchett, Ray Winstone, John Hurt, Jim Broadbent ve Shia LaBeouf gibi isimler eşlik etti.

Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı
Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull
Yönetmen Steven Spielberg
Yapımcı Frank Marshall
Denis L. Stewart
George Lucas
Kathleen Kennedy
Senarist Senaryo:
David Koepp
Hikâye:
George Lucas
Jeff Nathanson
Oyuncular Harrison Ford
Cate Blanchett
Karen Allen
Ray Winstone
John Hurt
Jim Broadbent
Shia LaBeouf
Müzik John Williams
Görüntü yönetmeni Janusz Kamiński
Kurgu Michael Kahn
Stüdyo Lucasfilm
Dağıtıcı Paramount Pictures
Cinsi Sinema filmi
Türü Macera
Aksiyon
Komedi
Yapım yılı 2008, ABD
Süre 122 dk.
Dil İngilizce
Bütçe 185.000.000 $
Hasılat 783.636.033 $
Önceki film Indiana Jones: Son Macera

Filmin senaryo aşaması çok uzun sürdü, çünkü Lucas ve Spielberg, serinin ruhundan uzaklaşmak istemiyordu. Filmin senaristliğini David Koepp yaptı. Filmin çekimlerine 18 Haziran 2007'de New Mexico'da başlandı. Serinin önceki üç filminde görüntü yönetmenliği yapan Douglas Slocombe'nin görevini burada Janusz Kaminski aldı.

Film 22 Mayıs 2008 tarihinde vizyona girdi. 784 milyon dolar hasılat yapan film, Kara Şövalye'nin ardından 2008 yılının en çok gişe hasılatı kazanan filmi oldu.[1]

Özet

Rus askerleri Amerikan askerlerinin üniformalarını giyerek gizli bir hava üssüne gelirler. Indiana Jones ve yakın dostu Mac, Nevada'da bulunan bir hava meydanına Sovyet ajanları tarafından kaçırılarak zorla getirilmiştir çünkü Rus ajan Irina Spalko'nun istediği bilgi Indy'de vardır. Indy Ruslardan silahlarındaki barutları ona vermesini ister, çünkü aradıkları kutunun manyetik özelliği vardır. Ruslar, Indy'nin bu isteğine ilk başta gülerler fakat Irina Spalko'nun emri üzerine Jones'un isteği yerine getirilir. Jones'tan yardım alarak istediği kutuyu bulan Spalko amacına ulaşır. İstediği kutunun içinde bir uzaylı cesedi vardır. Şaşkınlık içerisinde bulunan askerlerin bu durumundan faydalanmak isteyen Indiana Jones kamçısını kullanarak kendine ve Mac'e silah edinir. Rusları, Spalko'yu öldürmek ile tehdit eden Jones arkadaşı Mac'in bir hain olduğunu öğrenir. Buradan kaçarak nükleer bir tesise giren Indy yanlışlıkla bir bombayı çalıştırır. Bir buzdolabının içine saklanarak ölümden kurtulan Indy, evine döndüğünde Mac ile olan arkadaşlığı yüzünden FBI ajanlarının dikkatini çeker. Ayrıca Irina Spalko'nun istediği kutunun, yıllar önce kendisi ve birkaç arkeoloğun camları siyaha boyanmış bir otobüs ile araştırmaya gittikleri kutu olduğunu öğrenir. Ölen Marcus Brody'nin yerine gelen Indy'nin arkadaşı Dean Stanforth, ona üniversiteden kovulması için hükûmetin baskı yaptığını söyler. Üniversite tarafından tatile çıkması istenen Jones bir trene bindiğinde asi ruhlu genç Mutt ile tanışır. Kişisel sorunlarını çözmesi için Mutt'a yardım ettiği takdirde insanlık tarihinin en görkemli arkeolojik keşiflerinden birisini yapabilecek; büyünün, batıl inançların ve korkunun efsanevi objesi olarak tanınan Akator'un Kristal Kafatası’nı ele geçirebilecektir. Bu genç Jones'a, kendi annesi tarafından gönderilmiştir.

Antik mezarlar, unutulmuş kâşifler ve efsanevi altın kentinin ülkesi olarak bilinen Peru'nun en ücra köşelerine giden Indy ile Mutt, Harold Oxley'nin yattığı akıl hastanesine varırlar. Oxley'in bıraktığı ipuçları ile küçük bir antik şehire giderler. Burada Francisco de Orellana'nın bulunamayan cesedini keşfeden ikili bu dünyadan olmayan canlılar ile ilgili ipuçları bulurlar. Oranın yerli halkı ile savaşan ikilinin yalnız olmadıklarını fark etmesi uzun sürmez. Sovyet ajanları da Kristal Kafatası'nın peşinde sıcak takiptedir. Sovyet ekibinin şefi, buz gibi soğuk ve acımasız güzel ajan Irina Spalko'dur. Yönettiği seçkin askeri ekiple birlikte, ele geçirip sırlarını çözebildikleri takdirde Sovyetler'in dünyaya hükmedeceğine inandıkları Kristal Kafatası'nı bulmak için buralara gelmiştir.

Acımasız Sovyet ajanlarını saf dışı etmenin bir yolunu bulmak zorunda olan Indy ile Mutt, akıl sır ermez gizemin peşinde koşarken rakipleriyle ve hareketleriyle kuşku uyandıran dostlarıyla mücadele ederler. Fakat Ruslar tarafından yine kaçırılan Jones, Mutt'ın annesinin eski sevgilisi olan Marion Ravenwood olduğunu öğrenir. Indy, Mutt, kafatası yüzünden aklını kaçırmış olan Oxley ve Marion dörtlüsü kamptan kaçarlar. Fakat Marion ve Indy bataklığa saplanırlar. Mutt'ın yardım getirmesini bekleyen Jones burada Marion'dan çok önemli bir gerçeği öğrenir. Mutt, Indiana Jones'un oğludur! Mutt tarafından kurtarılan Marion ve Indy, Oxley yüzünden yakalanırlar. Bindirildikleri kamyondan da kaçan Indy, Marion ve Mutt Oxley'i ve FBI için çalıştığını söyleyen Mac'i Irina Spalko'dan kaçırarak bir harabeye gelirler. Burada yıllardır bahsedilen hazineyi ve kafataslarını bulan Indy, Mutt, Marion ve Oxley, yıkılmaya başlayan bu yerden kurtulurlar. Fakat hazineyi toplamaya çalışan ve Indy'nin tüm çabasına rağmen kurtulamayan Mac ile büyük sırrı keşfetmek isteyen Spalko burada ölürler.

Babasının Indy olduğunu ilk başta reddeden Mutt bu duruma alışır. Indiana Jones ve Marion Ravenwood da bir kilise de evlenirler. Dostları, Indy ve Marion'ı kutlarlarken kilisenin kapısı açılır ve Indiana Jones'un şapkası yere düşer. Mutt şapkayı yerden alıp tam da başına takacakken Indy şapkasını geri alır ve eşi ile dışarı çıkar. Ayrıca Indiana Jones, Marshall Koleji'nde öğretmenlik yapmaya devam eder.

Oyuncular

Indiana Jones rolüyle Harrison Ford: Arkadaşının hain olduğunu öğrenen ve FBI'ın dikkatini üstüne çeken Indiana Jones ve ekibi kristal kafatasının Rusların ellerine düşmesini engellemek ve Oxley'i bulmak zorundadır. Asi genç Mutt ile yollara düşen Ford, birçok sürpriz ile de karşılaşacaktır.

1980 yılından itibaren 5 filmlik bir seri olması beklenen Indiana Jones'un dördüncü filmi için 64 yaşında çekimlere başlayan oyuncu her gün üç saat egzersiz ve yüksek proteinli bir beslenme ile forma girdi.[2] Harrison Ford, Spielberg ve Lucas'a film için kesin bir tarih verince senaryo çalışmaları hızlandırıldı.

Mutt Williams rolüyle Shia LaBeouf: Annesi tarafından Indiana Jones'a gönderilen Mutt, Jones'un kristal kafatasını bulmasına yardım eden asi ruhlu bir gençtir. Mutt bir süre sonra Indy'nin oğlu olduğunu öğreniyor. LaBeouf karakterini yaratırken The Wild One, Blackboard Jungle, Rebel Without a Cause gibi filmlerden esinlenmiştir.[3] Aslında Frank Darabont'un senaryosunda Indy'nin 13 yaşında küçük bir kızı oluyordu. Her ne kadar bu proje gerçekleşemese de Spielberg bu fikri Kayıp Dünya: Jurassic Park filminde kullandı.[4] Koepp ve Nathanson da Indy'ye bir oğul verdiler.

LaBeouf rol için Spielberg'in tek adayıydı.[5]

Irina Spalko rolüyle Cate Blanchett: David Koepp'in yarattığı bir karakterdir. Stalin'in gözdelerinden olan Irina Spalko uzaylılar ile ilgili sırrı çözmek isteyen bir Sovyet ajanıdır.[6] Blanchett, karakterin giyim tarzını, saç şeklini ve makyajını kendi tasarladı. Karakter yaratılırken Rusya'dan Sevgilerle filmindeki Rosa Klebb'ten esinlenildi.[6]

Marion Ravenwood rolüyle Karen Allen: Oğlu Mutt'ı Indy'e gönderen ve onlardan kristal kafatasını bulmalarını isteyen Marion, Ruslar tarafından kaçırılır ve Indy ile buluşur. Mutt'ın Jones'un oğlu olduğunu söyleyen Ravenwood, Indy ile girdikleri harabeden kurtulur. Sonunda da bir kilisede Indiana Jones ile evlenir.

İlk olarak Kutsal Hazine Avcıları filminde gözüken Marion karakteri sonraki iki filmde yer almadı. Fakat Ocak 2008 tarihinde, filmin çekileceği ilan edildikten sonra Allen'dan Marion Ravenwood rolünü tekrarlanması istendi.[7]

George "Mac" McHale rolüyle Ray Winstone: Indiana Jones ile II. Dünya Savaşı'nda birlikte savaşmıştır. Para için iki taraflı oynayan Mac girdiği, yıkılmaya başlayan harabedeki hazineyi toplamayı bırakmaz ve ölür. Bu karakter ilk filmlerdeki Belloq ve Sallah karakterlerinin bir karışımıdır.[8] Ayrıca US dergisi film vizyona girmeden önce Ray Winstone'un Indy'nin yardımcısı rolünde gözükeceğini iddia etmişti.[9]

Harol "Ox" Oxley rolüyle John Hurt: Kristal kafatasını ararken aklını kaçıran ve sonunda toparlanarak harabede iyileşen Oxley, Frank Darabont'un senaryosundan kalma bir karakterdir.[10][11]

Dean Standforth rolüyle Jim Broadbent: Serinin ilk üç filminde müze müdürü Marcus Brody'yi oynayan Denholm Elliot'ın 1992 yılındaki ölümü nedeniyle[12] bu filmde yeni müze müdürü Dean Standforth yer alıyor.

Colonel Dovchenko rolüyle Igor Jijikine: Rus asker Dovchenko Irina Spalko'nun sadık bir eridir.

General Ross rolüyle Alan Dale: Indiana Jones'un arkadaşı General Ross, birçok Amerikan sit-com dizisinde rol alan Alan Dale tarafından canlandırıldı.

Diğer oyuncular
  • Ilia Volok (Rus Albay #2)
  • Emmanuel Todorov (Russ Asker #1)
  • Pavel Lychnikoff (Rus Asker #2) (Pasha D. Lychnikoff ile)
  • Andrew Divoff (Rus Asker #3)
  • Venya Manzyuk (Russ Asker #4) (Veniamin Manzyuk ile)
  • Alan Dale (General Ross)
  • Joel Stoffer (Taylor)
  • Neil Flynn (Smith)
  • V.J. Foster (Minister) (VJ Foster ile)
  • Chet Hanks (Kütüphanedeki öğrenci)
  • Brian Knutson (Letterman #1)
  • Dean Grimes (Letterman #2) (Dean L. Grimes ile)
  • Sasha Spielberg (Slugger)[13]

Bütün Indy filmlerinde yer alan Harrison Ford rolünü burada da tekrarlamıştır. Serinin ilk filminde yer alan Karen Allen da yapımda yer almıştır. Shia LaBeouf, Nathanson ve Lucas'ın yarattıkları bir karakter olan Mutt Wiliams rolüyle ilk kez bir Indiana Jones filminde oynadı. Jim Broadbent, Ray Winstone ve John Hurt da seriye yeni eklenenen karakterleri canlandırdılar.

Joel Stoffer ve Neil Flynn bu filmde FBI ajanları rolüyle cameo yaptılar. Ayrıca Alan Dale, General Ross'u canlandırarak burada yer alıyor. Filmde küçük bir rolü olan Tyler Nelson, Oklohama'daki Edmund Sun adlı yerel gazeteye hikâyeyi ayrıntıları ile anlatınca yapımcılar tarafından dava edildi.[14]

Filmin senaryosu yazılırken Jones'un bir kızı da olması düşünülüyordu. Sandra Bullock, Michelle Yeoh, Calista Flockhart ve Virginia Madsen isimleri basında yer almasına rağmen rol için ilk düşünülen Natalie Portman'ın Indiana Jones'un kızı olarak yapımda yer alması bekleniyordu. Ancak Portman rolü reddedince bu karakter senaryodan çıkarıldı. Ayrıca Indiana Jones: Son Macera filminde Indy'nin babası "Henry Jones"'u canlandıran Sean Connery de bu filmde oynamak yerine emekliliğine devam etmeyi tercih etti. Indiana Jones'un babasını canlandırmaları için Jack Nicholson ve Clint Eastwood'un adları geçse de bu rol de senaryodan kaldırıldı.[15]

Yapım aşaması

Yapımı

Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı filminin çekimleri 18 Haziran 2007 tarihinde başladı. Filmin yönetmenlik koltuğunda serinin önceki filmlerinde olduğu gibi Steven Spielberg oturdu. Filmi bir ara M. Night Shyamalan'ın yönetmesi gündeme gelse de o sıralar başka bir yapım ile uğraşan yönetmen projeyi reddetti.[16]

Filmin senaryosunun kimin yazacağı uzun süre belli olmadı. 1996 yılında Jeffrey Boam senaryo için taslak yazmaya başladı. Bu taslakta uzaylılar dünyayı işgal ediyordu. Ancak üç ay sonra gösterime giren Kurtuluş Günü filminde de benzer bir konu olması Lucas ve Spielberg'in bu senaryodan vazgeçmesine neden oldu.[4][17] Lucas da Yıldız Savaşları'nın yeni filmleri ile ilgilenmeye başladı. 2002 yılında filmi yönetmesi ve yazması gündeme gelen M. Night Shyamalan iki proje ile ilgilenemeyeceği için gelen tekilifi kabul etmedi.[18] Tom Stoppard ve Stephen Gaghan'ın da senaryoyu yazmaları düşünülmüştü.[19] Young Indiana Jones dizisinin yazarlarından Frank Darabont 2002 yılının Mayıs ayında senaryoyu yazmaya başladı.[20] Adı Indiana Jones and City of Gods (Indiana Jones ve Tanrıkent) olacak filmde Indy yine Naziler ile mücadele edecekti. Spielberg ve Ford'un çok sevdiği hikâyeyi George Lucas beğenmeyince proje rafa kaldırıldı.[21] Nathanson 2004 Ağustos'unda Lucas ve Spielberg ile senaryoyu yazmaya başladı. Yazılan senaryo en sonunda Spielberg ile Jurassic Park ve Dünyalar Savaşı'ında çalışan David Koepp'e gönderildi. Koepp şöyle diyor:

“ İlk Indy filmi senarist olma nedenimdi. Üzerimde baskı hissettim. Ama sonra elimden gelenin en iyisini yapmaya odaklandım. Bazılarının hayal kırıklığına uğrayacağını biliyorum. Ama bir izleyici olarak ne görmek isteyeceğimi hesaba katmaya çalıştım. Umarım, bu düşünce şekliyle, diğerlerinin de beğeneceğini bir şey ortaya çıkmıştır.[22] „

Filmin çekileceği setleri Guy Hendrix-Dyas hazırladı. Indiana Jones'un eviyle ilgili setler ise Universal'a ait stüdyo Stage 29'da inşa edildi. Prodüksiyon tasarımcısı Dyas, bu setle ilgili yaklaşımını şu sözlerle belirtti: Indiana Jones'un yaşadığı eviyle ilgili set, ana karakterimizin hayatının daha özel kesitlerini göstermemize izin veren örnek setlerden birisidir. Evin replikalarını yaparken çok sıkı çalıştık. Daha önceki filmlerden görüntüler üzerinde dikkatle odaklandık. Ancak Indiana Jones'un 1930'lu yıllardaki evinin iç mekânlarının rekreasyonunu yaparken artık 1957 yılında olduğumuz gerçeğini aklımızın bir köşesinde tutmaya özen gösterdik.”

Filmin müzikleri önceki üç filmde olduğu gibi John Williams tarafından bestelendi. Filmin kurgusunu Akademi Ödülü kazanmış Michael Kahn, Steven Spielberg ile birlikte düzenledi. Görüntü yönetmenliğini bu sefer Douglas Slocombe değil, Janusz Kaminski üstlendi. Kostüm tasarımı Mary Zophres ve Bernie Pollack, yardımcı yapımcı görevi Denis L. Stewart'a ait. Yapımın görsel efektlerini, George Lucas'ın Industrial Light and Magic şirketi hazırladı. Aksiyon sahnelerini hazırlanma misyonu serideki üç filmde bu görevi üstlenen Michael Moore'dan Dan Bradley'e verildi. Guy Hendrix-Dyas set tasarımı ile bu yapımda yer aldı. Özel Efektler Koordinatörü ise Dan Sudick'dir.

Önceki üç filmde de maceraperest arkeologu canlandıran Harrison Ford bu film için günde üç saatlik egzersiz programları yaptı. Shia Labeouf'un Indiana Jones karakteri için yorumu şöyledir:

“ Harrison Ford olağanüstü bir karakter yaratmış. Çaresiz ve kırılgan kaldığı koşulların tam ortasına bırakıldığında müthiş tablolar ortaya çıkar. Indy'nin her kırılganlığı -ki bunlar bol miktarda vardır- birbirinden eğlencelidir. Indiana Jones oldukça sert bir adamdır ama aslında gerçekten iyi bir insandır. Harrison'un çizdiği portre tam olarak buydu. Bence Harrison tam bir aksiyon adamıdır ve aksiyonu sanat formatına dönüştürmüştür. Ondan başka hiç kimse Indiana Jones olamaz. „

[23]

Indiana Jones serisinin bu filminde Harrison Ford'un yanı sıra Karen Allen, Cate Blanchett, Shia LaBeouf, Ray Winstone, John Hurt ve Jim Broadbent gibi tecrübeli ve yetenekli oyucular da filmin diğer rollerinde yer almaktadır.

Dağıtımcılığını Paramount Pictures şirketinin yaptığı film, 24 Mayıs 2008'de sinema salonlarında gösterilmeye başlandı. Filmin bütçesinin 185 milyon dolar olduğu belirtilmiştir.[24]

Film için düşünülen ilk isimler
  • Indiana Jones and the Saucer Men From Mars (Indiana Jones ve Mars'tan Gelenler)
  • Indiana Jones and the Destroyer of Worlds (Indiana Jones ve Dünyalar Yokedicisi)
  • Indiana Jones and the Fourth Corner of the Earth (Indiana Jones ve Dünyanın Dördüncü Köşesi)
  • Indiana Jones and the Lost City of Gold (Indiana Jones ve Kayıp Altın Şehir)
  • Indiana Jones and the Quest for the Covenant

Çekimler

Steven Spielberg bu filmin çekimlerine her zaman olduğu gibi şampanya patlatarak başladı. İlk çekimler New Mexico'daki Hayalet Çiftliği'nde yapıldı.[25] Burada işlerini tamamlayan ekip Deming'e geçerek açılış sahnesini çekmeye başladı.[25] Bu sahne için figüranlara üniforma giydirildi ve ordudan kalan cipler kullanıldı. New Mexico'dan sonra New Haven şehrine geçildi. Bu şehirde Marshall Üniversitesi sahneleri çekildi. Yapımcı Frank Marshall, karşılarını çıkan zorluklardan birinin de serinin ilk üç filmindeki setlerine benzemesi olduğunu söylüyor. Kutsal Hazine Avcıları filminde üniversitedeki sınıfın iç çekimleri Londra'da, dış çekimleri ise Kuzey California'da yapılmıştı. Bu filmdeki iç mekân sahneleri ise New Haven'daki Ivy League okulunda, dış mekân sahneleri de Yale Üniversitesi'nde çekildi.[26]

New Haven, Connecticut'taki set hazırlanıyor.

Filmin en zorlu sahnelerinden bazıları Peru'da çekildi. Senarist David Koepp, vahşi yaşam ile medeni dünyanın buluştuğu Iquitos şehrinin Indiana Jones serisinin ruhuna uyması nedeni ile burayı seçtiklerini söylüyor. Kentin dış mekânlarındaki çekimler Universal Stüdyoları'nda gerçekleştirildi. Zorlu bir orman bulma arayışının ardından (ilk bakılan yerler Porto Riko, Meksika ve Guatemala'ydı) Hawaii'ye bağlı olan Big Island'da karar kılındı. Burada filmin en zorlu sahneleri çekildi. Bunlara hareket eden arabaların üstünde yapılan kılıç dövüşü sahneleri de dahildi.[27]

Hawaii'den California'ya dönülerek Guy Hendrix-Dyas ve ekibinin hazırladığı büyük ölçekli setlerde çekimler yapıldı. Indiana Jones'un evi ise Universal Stüdyolarına ait olan Stage 29'da inşa edildi.[28] Hendrix-Dyas ve Larry Dias birlikte çalışarak Indy'nin ruhunu yansıtmaya çalıştılar. Bunun için oturma ve çalışma odalarını Jones'un dünyanın çeşitli yerlerinde yaşadığı maceralar ile topladığı güzel ve ilgi çekici arkeolojik sanat eserleri ve nesnelerle dolduruldu.[29]

Dyas ve ekibi stüdyolarda çeşitli dış mekân setleri de hazırladılar. Bunlar arasında Indiana'nın ve Mutt'ın gittiği tehlikeli kasaba da dahildi. 11 metre yükseklikteki silindire yerleştirilen taş merdiven ise Los Angeles'deki Sony Stüdyoları'nda hazırlandı. Filmdeki karakterler koşarken geri çekilen merdiveni Özel Efektler Koordinatörü Dan Sudick tasarladı. Dan Sudick, Spielberg ile ilk olarak Yakala Yakalayabilirsen filminde çalışmıştı. Spielberg, Sudick'in hazırladığı set ile ilgili olarak Joe Alves'in Üçüncü Türden Yakınlaşmalar için yaptığı setten bu yana en heyecan verici setle karşılaştığını söylemiştir.[30]

Kostüm tasarımı

Spielberg ile Sıkıysa Yakala filmindeki ortaklığı ile BAFTA adaylığı kazanan Mary Zophres yeni Indiana Jones filminde de ünlü yönetmen ile çalıştı. Kostüm tasarımcısı Mary Zophres ve Jenny Eagen bütün süreç içinde Harrison Ford'un kostüm tasarımcısı Bernie Pollack ile ortaklık yaptılar. Mary Zophres işe ilk olarak 1950'li yılların Life dergisini, üniversite günlüklerini, haraba fotoğraflarını ve Rus ordusunun el kitaplarını inceleyerek başlamıştır. Filmdeki Rus ajanı Irina Spalko karakteri için Alman oyuncu Marlene Dietrich'ten esinlenen Zophres, Shia LaBeouf'un canlandırdığı Mutt Williams içinse "The Wild One" filmindeki Marlon Brando'nun karakterinden kaynak aldı. Harrison Ford ile 15 yıldır çalışan Bernie Pollack da Indiana Jones'un kıyafetlerini hazırladı. Pollack'ın hazırladığı elbiseleri çok rahat bulan Ford için aynı stilde 60 adet pantolon ve 72 tane gömlek hazırlandı. Indiana Jones'un fötr şapkasını bulmak için üretici firmalar ile temasa geçen Pollack aradığı şapkayı Almanya'dan buldu.

Görevi kamçılar, mumyalar, motosikletler, lamalar vb. şeyleri bulmak ve satın almak olan sahne donanımcısı Doug Harlocker ve ekibi film için hazine değerinde olan gereçleri bir araya getirdi. Bunlar arasında serinin en önemli unsurlarından olan yılanlar da dahildir. Harlocker, Harrison Ford için özel kırbaçlar hazırladı. Ford kırbaç sallama kabiliyetini zaman içinde biraz yitirmiş olduğu için özel bir eğitmen ile çalıştı. Steven Spielberg bu konuda şöyle diyor:

“ Harrison'un sete gelip de kamçıyı eline almasını, havada şöyle bir çevirdikten sonra kötü adamların üzerinde şaklatmasını seyretmek inanılmaz keyifliydi. Harrison'un kamçı kullanmakta ne kadar hızlı olduğunu görmek büyüleyiciydi. Bu sadece bir nostaljiden çok daha öte bir duyguydu diyebilirim. Bu filmi yaparken Indiana Jones karakteriyle büyümüş insanlara sevdikleri kahramanı geri getirmekle ne kadar büyük iş yaptığımızın işte o zaman farkına vardım. „
Hawaii'de çekilen sahnelerden biri

Efektler

Filmin görsel efekt süpervizörlüğünü, Lucas ile Yıldız Savaşları: Bölüm I - Gizli Tehlike ve Spielberg ile Dünyalar Savaşı ve Münih filmlerinde çalışan Pablo Helman yaptı. Steven Spielberg katkının çok az olacağı yerlere CGI desteği istemedi. Önceki filmlerdeki gibi B film tadını yakalamak isteyen yönetmen daha pratik olmayı denedi. George Lucas'ın şirketi ILM (Industrial Light&Magic), Amazonlar'da geçen sahne için farklı coğrafyalarda etkinliklerde bulunmuştur.[31] Uzaylılar için bir renk arayan Steven Spielberg, gri renginde karar kılmıştır. Resim yönetmeni Christian Alzmann uzaylıyı eski B tipi filmlerdeki gibi tasarlamaya özen göstermiştir.[32]

Müzik
Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı Soundtrack
John Williams soundtrack'i
Yayımlanma CD 15 Temmuz 2008
LP 12 Ağustos 2008
Kaydedilme Ocak 2008
Süre 73:33
Şirket Concord Records / Concord Music Group
Yapımcı Paramount Pictures
John Williams kronolojisi
Indiana Jones: Son Macera Soundtrack
(1989)		 Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı Soundtrack
(2008)

Serinin geleneksel bestecisi John Williams bu filmin müziklerini 2007 yılının Ocak ayından itibaren bestelemeye başladı.[33] Williams müzikleri 6 Mart 2008 tarihinde Sony Pictures Stüdyoları'nda sekiz günde kaydetti.[34] The Concord Music Group da filmin soundtrack albümünü 20 Mayıs 2008'de satışa çıkardı.[35]

Soundtrack albümü

John Williams tarafından hazırlanan soundtrack albümünde serinin önceki filmleri için bestelenmiş müzikler de bulunmaktadır. Williams bu film için bazı müzikleri yeniden besteledi.[35] Aşağıda albümün müzik listesi listelenmektedir.

  1. "Raiders March" - 5:05
  2. "Call of the Crystal" - 3:49
  3. "The Adventures of Mutt" - 3:12
  4. "Irina's Theme" - 2:26
  5. "The Snake Pit" - 3:15
  6. "The Spell of the Skull" - 4:24
  7. "The Journey to Akator" - 3:07
  8. "A Whirl Through Academe" - 3:33
  9. "Return" - 3:11
  10. "The Jungle Chase" - 4:22
  11. "Orellana's Cradle" - 4:22
  12. "Grave Robbers" - 2:28
  13. "Hidden Treasure and the City of Gold" - 5:13
  14. "Secret Doors and Scorpions" - 2:17
  15. "Oxley's Dilemma" - 4:46
  16. "Ants!" - 4:14
  17. "Temple Ruins and the Secret Revealed" - 5:51
  18. "The Departure" - 2:26
  19. "Finale" - 9:19

Indiana Jones

Bundan 27 yıl önce çıkışında en sevilen kahramanlardan olan Indiana Jones, 18 yıl sonra bu film ile geri döndü. Serinin üçüncü filminin üstünden 20 yıl geçmiş olmasına rağmen dünyanın dört bir tarafındaki hayranlar yeni bir film istediklerini hep dile getirdiler. Oynadığı karakter ile özdeşleşen oyunculardan biri olan Harrison Ford dördüncü kez Indy olmaktan dolayı memnuniyetini şu sözlerle belirtti:

“ Serinin diğer üç filmini yapmak için dünyayı dolaşmış bir aktör olarak yeni bir Indiana Jones filmi daha yapmaktan çok mutlu oldum. Indiana Jones serilerinin kaderinde eğlendirici ve keyifli filmler olmak vardır. Steven Spielberg ve George Lucas ile bir kez daha iş yapmaktan sevinç duydum. Önceki filmlerde olduğu gibi dördüncü Indiana Jones'u yaparken de harika zaman geçirdik. „

[36]

Projenin senaryo arayışı yüzünden sürekli gecikmesi Ford'un artık yavaş yavaş yılmasına neden oldu. Steven Spielberg'e göre Ford'un Indiana Jones'u oynaması, kendisinin yönetmen olarak yer almasından daha önemliydi. Steven Spielberg bu meselenin önemi ile ilgili olarak:

“ Bu konu, filmi benim yönetmemden, senaryo yazarlarının tercihinden çok daha önemliydi. Indiana Jones rolünde Harrison Ford oynamasaydı, bu seri bu kadar başarılı olmayacaktı. Başka bir deyişle Harrison Ford ile Indiana Jones bir bütünün ayrılmaz parçası haline geldiler. „

diyor.

Harrison Ford, George Lucas ve Steven Spielberg'in filme başlamadan önceki ilk kuralları, Indy'nin yaşamından da 19 yıl geçmesi gerektiğiydi. Ayrıca bu filmin seviyesi önceki üç yapımı da geçmeliydi.

1930'lardan 1957'ye

Serinin üçüncü filminin konusu 1938 yılında geçiyordu. Artık aradan 19 yıl geçmiştir. Çoğu şey değişmiştir. ABD artık Almanya ile değil Rusya'yla savaş içerisindedir.

Kutsal Hazine Avcıları'nın çıkış noktasının 1930'lu yıllardaki bilim-kurgu filmleri olduğunu söyleyen Spielberg ve Lucas konunun temeline Rusya ile ABD arasındaki savaşı yerleştirdiler. Filmin tonlamasının değiştiğini söyleyen Spielberg:

“ Filmin öyküsü 1957 yılında geçince kendimizi bir anda nükleer yok oluş korkusunun hüküm sürdüğü Soğuk Savaş'ın göbeğinde bulduk. Buna eşlik eden bir de Kızıl Tehdit vardı. O yıllarda Amerika'da komünizm dendiğinde akla hemen Kızıl Tehdit sözü gelirdi. Gündelik yaşamda öylesine yer etmişti ki, kötü adam sözü geçtiği anda herkesin aklına direkt olarak Ruslar gelirdi. Indiana Jones geleneğinin tüm unsurları geri döndü. Harita yine var, uçak yine var. Ayrıca dünyanın neresinde olduğunuzu gösteren küçük kırmızı çizgili araçları da göreceksiniz. Bunların hepsi yıllar içerisinde oluşturduğumuz ortamın vazgeçilmez parçalarıydı. „

diyerek film hakkında bilgi veriyor.[37]

Kristal kafatası gerçeği
Londra'daki kristal kafatası

1924 yılında F.A. Mitchell-Hedges, İngiliz Honduras'ındaki Orta Amerika ormanlarına bir keşif gezisi düzenlendi. Kayıp kıta Atlantis'i bulmak için kazı çalışmaları yapan Mitchell-Hedges, kızının 17. yaşgününde Lubaantun'daki Maya tapınağında çalışmalarına devam etti. Hedges'in kızının dikkatini gözüne ışığı çarpan bir şey çekmiştir. Bu nesne kristal bir kafatasıdır. Bu buluntuya ilk dokunduğunda bazı garip şeyler hisseden Anna geceleri rüyasında gördüğü Mayaların dinsel törenlerini çok net bir biçimde hatırlıyordu. Kazı bölgesinde yaşayan kızılderililere göre kafatası o kültürü yok etmeye çalışan bir rahip tarafından kullanılmıştı. Bay Mitchell-Hedges, bu kafatasının 3.600 yıllık olduğunu belirtiyordu.[38]

Bu durum bir süre sonra bilim dünyasında heyecan yarattı. Birçok kristal kafatası daha bulundu. Mitchell-Hedges ailesi 1970 yılına gelindiğinde kafatasının test edilmesi için California, Santa Clara'da bulunan ve kristal araştırmalar alanında ilerlemiş tesisler arasında bulunan Hewlett-Packard Laboratuvarları'na gönderdiler. Testleri yöneten Frank Dorland'a göre, test sırasında bazı çarpıcı bilgilere ulaşıldı. Araştırmacılarına verdiği raporda, bu kafatasının, kristalin doğal eksenine oldukça uygun bir şekilde oyulmuş olduğunu aktardı. Ancak kafatasının geçmişini doğrulayacak düzgün bir kanıt bulunamadı. Bazı araştırmalara göre Mitchell-Hedges bu kafatasını bir müzayeden aldığını belirttiler. Bu tezi doğrulayan belgeler British Museum'da bulunmaktadır. HP Laboratuvarı'ndaki testin yapıdığı konusunda da herhangi bir kanıt yoktur. Sonraki araştırmalar da kafatasının 19. yüzyılda mücevher oymak için kullanılan araçlar ile şekillendirildiğini ortaya koydu.

British Museum'daki kristal kafatası ilk önce Aztek manşeli olarak tahmin edilmişti. Ama 100 yıl kadar önce Avrupalı zanaatkarlarca yapılması da muhtemel.

-British Museum'dan James Hamill[39]

Kristal kafatasının insanları iyileştirme gücüne sahip olduklarını ve gelecekten haber verdiğini belirten kişiler iddialarını hiçbir zaman kanıtlayamadı.

2007 yılında, 100 yaşındayken ölen Anna Mitchell-Hedges kristal kafatasının hep arkasında durdu. Kristal kafataslarının bazı gizemli kavramalara sahip olduğuna inananlara da hep destek oldu.[40]

Dağıtım
Filmin ilk çıkan posteri

Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı ilk olarak Cannes Film Festivali'nde 18 Mayıs 2008 tarihinde gösterildi. 1982 yılında The Extra-Terrestrial filminden beri Spielberg'in Cannes'da prömiyerini yaptığı ilk film oldu. Bütün Dünya'da vizyona çıkış tarihi ise 22 Mayıs 2008'de oldu.[41] Amerika'da 10.000 dijital sinemada gösterildi.

Pazarlama

Filmin ilk çıkan fragmanı bir ayda 200 milyon kez tıklandı. Yapımın soundtrack albümünün yayınlanış tarihi 20 Mayıs 2008'tir. Paramount Pictures şirketinin hazırladığı filmin iki ve tek disklik DVD ile iki diskli Blu-ray baskısı Amerika'da 14 Ekim'de yayınlandı.[42] Bu baskıların Türkiye'deki dağıtımını Tiglon şirketi yapmıştır. DVD'de bulunan bonus seçeneklerin listesi şöyledir:

  • Sekiz temel başlığa ayrılmış yapım belgeselleri (Kristal kafatası rivayetlerini, filmin aksesuarları ve Indiana Jones ekibinin kimyasını anlatan kısımlar da mevcuttur.)
  • Galeri
  • Yeni filmin planlama süresi
  • Yapım tamanlandıktan sonra yapılan efekt çalışmaları [43]

Filmin DVD'nin iki diskli sürümü metal ve normal kutu olmak üzere iki farklı şekilde satışa sunuldu. Empire Türkiye dergisi editörü Burçin Sait Yalçın filmin DVD'sine beş üzerinden dört yıldız vermiştir.[44]

Ürünler

Expedia, Dr Pepper, Burger King, M&M's ve Lunchables şirketleri filmin oyuncaklarının lisansını satın aldılar. Hasbro, Lego, Sideshow Collectibles, Topps, Diamond Select, Hallmark Cards gibi firmalar da yapımın oyun kartlarını çıkardılar.[45] THQ mobile game serinin bütün filmlerinden uyarladıkları Lego Indiana Jones Game adlı video oyununu piyasaya sürdü.

Random House, Dark Horse Comics, Diamond Comic Distributors, Scholastic, ve DK adlı kitap yayın şirketleri James Rollins'in Kingdom of the Crystal Skull kitabını, John Jackson Miller'in iki çizgi romanını, çocuklar için dört filmin romanını, the Indiana Jones Adventures romanını ve Indiana Jones Magazine dergisini kapsayan yayınları çıkardılar.

Başarılar

Yorumlar

Rotten Tomatoes isimli film eleştirmenlerinin yorumlarının yer aldığı internet sitesinde yapılan 239 yorumdan %76'sı film hakkında pozitif görüş bildirmiştir. Böylece filmin puanı 100 üzerinden 74 olmuştur.[46] Indiana Jones'un günümüze olabilecek en iyi şekilde geldiğini yazan Empire Dergisi eleştirmenlerinden Damon Wise filme beş üzerinden dört yıldız vererek olumlu yönde görüş bildirmiştir. USA Today gazetesinden Claudia Puig filmi "Olağanüstü eğlenceli" olarak tanımlamıştır. James Benardidelli dört üzerinden iki yıldız vererek filmi pek beğenmediğini belirtmiştir.[47] Sinema yazarı Roger Ebert de bu filme dört üzerinden üç buçuk vermiştir. Serinin ilk filmi olan Kutsal Hazine Avcıları'nın bu filmle kıyaslanmasının doğru olmadığını belirten Ebert, şu sözlerle sinemaseverleri bu filmi görmeye davet etti:

“ ...Eğer ilk çekilen film "Kristal Kafatası Krallığı" (ya da 1984 yapımı "Kamçılı Adam" ya da 1989 yapımı "Son Macera") olsaydı hangisinin daha taze olduğunu kim bilebilir?... ...Eğer diğer Indiana Jones'ları sevdiyseniz bunu da seveceksiniz. Eğer sevmediyseniz size hiçbir şey söylemiyorum... „

[48]

Sinema eleştirmeni Atilla Dorsay film hakkında "...Bekleneni veriyor. Ancak beklenenin bir adım ötesine de geçemiyor. İyi vakit geçirtiyor ama gerçek anlamda heyecanlandırmıyor. İlk filmdeki tadı hiç veremiyor..." diye yazdı. Dorsay filme dört üzerinden üç verdi.[49] Yapımın internet sitesi IMDB'deki puanı, 1 Aralık 2008 tarihinden itibaren 96,105 üyenin oylarıyla 10 üzerinden 6.8 olarak belirlenmiştir.[50]

Rusya Federasyonu Komünist Partisi, filmdeki Rus karakterler yüzünden Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı'nın Rusya'da gösterilmemesini istemiştir. Fakat bu teklifleri geri çevrilmiştir. Ayrıca İngiliz Empire Dergisi'nin, 10.000 dergi okuru, 150 ünlü Hollywood ismi ve 50 film eleştirmeninin oyları ile düzenlediği "Tüm Zamanların En Muhteşem 500 Filmi" anketinde 453. sırada yer aldı.[51]

Gişe hasılatı
Gişe hasılatı Box office sırası Kaynak
ABD ABD dışında Dünya çapında Tüm zamanlar ABD Tüm zamanlar Dünya
$317.023.851 $468.976.423 $786.000.274 #23 #23 [52]

Amerika'da 22 Mayıs Salı günü vizyona giren Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı, açılış gününde 25 milyon dolar kazandı.[53] Kanada ve ABD'de 4.260 sinema salonunda gösterilen film ilk hafta sonunda toplam 101 milyon dolar kazanarak Kuzey Amerika gişesinde bir numara oldu.[54] İlk beş gününde dünya çapında 311 milyon dolar gişe hasılatı alıp ikinci haftasında da 151 milyon dolar kazanarak bu dalda rekoru elinde buluduran Karayip Korsanları: Dünyanın Sonu'nun önüne geçti.[55] Kara Şövalye filminin ardından 2008 yılının en çok kazanan yapım olan Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı, tüm zamanların en çok gişe hasılatı kazanan 23. filmidir.[56]

Kaynakça

Bibliografya
  • Rinzler, J.W.; Laurent Bouzereau (2008). The Complete Making of Indiana Jones. Random House. ISBN 978-0-09-192661-8.

Dipnotlar
  1. "Domestic Box Office For 2008" (İngilizce). 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  2. "Indiana Jones 4: A fit Ford". 27 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008.
  3. "Monday Movie Buzz: Shia goes Brando in 'Indy'" (İngilizce).
  4. Rinzler, Bouzereau, Chapter 11: "Atomic Ants from Space: May 1989 to June 2007" p. 231–247
  5. DVD'nin yapım aşaması seçeneği
  6. Empire sinema dergisi mayıs sayısı
  7. Steve Daly (16 Nisan 2008). "Indiana Jones: The Untold Story". Entertainment Weekly. 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2008.
  8. "Arşivlenmiş kopya". 9 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2008.
  9. - 55k - USA weekend magazine
  10. "http://moviesblog.mtv.com". 14 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008. |başlık= dış bağlantı (yardım)
  11. "John Hurt on indina jones and the kingdom of the crystal skull". 8 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2008.
  12. "Official website#About the Production". 12 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2008.
  13. "Official website". 12 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2008.
  14. "http://news.sky.com". 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008. |başlık= dış bağlantı (yardım)
  15. "The Indiana Jones Cast Expands". 15 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
  16. "M. Night Shyamalan Helped Write Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull?" (İngilizce). 17 Haziran 2008. 18 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2008.
  17. Indiana Jones 4 reviews
  18. "M. Night Shyamalan had a sense that all Signs pointed to Mel Gibson". 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  19. "indianajonesandthekingdomofthecrystalskull". 23 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2008.
  20. "uk.movies.ign.com". 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  21. Darabont Lucas to Blame for Indiana_Jones Delay
  22. Empire Türkiye dergisi Şubat 2008 sayısı, 45. sayfa
  23. http://www.indianajones.com 12 Aralık 1998 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Filmin resmi sitesi
  24. http://www.imdb.com/title/tt0367882/business
  25. John Burnett (11 Temmuz 2007). "Ford lands on Big Isle". Hawaii Tribune-Herald. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2007.
  26. Ed Stannard (6 Haziran 2007). "Casting call creates excitement far and wide". New Haven Register.
  27. "Indy's Worldwide Trek". Fandango. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2008.
  28. Jamyes Song (14 Temmuz 2007). "Ford can still fit into Indy's trousers". USA Today. Erişim tarihi: 30 Eylül 2007.
  29. "www.indianajones.com". 13 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.
  30. Maureen Naylor (9 Ekim 2007). "Indiana Jones Will Be Filmed in Fresno". ABC30. 19 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007.
  31. Derrik J. Lang/Associated Press (22 Mayıs 2008). "'Indiana Jones' and the computer-generated jungle". Seattle Times. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2008.
  32. Patrick Kolan. "The Indiana Jones 4 Post-Mortem". IGN. Etkinlik zamanı: 2008-10-29. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2008.
  33. "News, Etc". Empire. Mart 2008. s. 16–17.
  34. indiana Jones Movie To Use Professors Musical Invention
  35. "Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008)" (İngilizce). 4 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  36. "Steven Spielberg and Harrison Ford: 'How we brought Indiana Jones back to life'". Erişim tarihi: 13 Kasım 2008.
  37. "indianajones". 13 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.
  38. "skepdic.com/crystalskull.html". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2008.
  39. Jim Hamiil ile görüşme
  40. "www.mitchell-hedges.com". 23 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2008.
  41. "variety.com". 11 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  42. "starwars". 15 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  43. Filmin DVD'si
  44. Empire Türkiye dergisi Ekim sayısı
  45. "Indiana Jones Merchandising" (İngilizce). 14 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  46. "Indiana Jones and the Crystal Skull Movie Reviews". Rotten Tomatoes. IGN Entertainment. 13 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2008.
  47. "reelviews.net" (İngilizce). 5 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2008.
  48. "http://rogerebert.suntimes.com". 10 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020. |başlık= dış bağlantı (yardım)
  49. http://www.sabah.com.tr
  50. - 65k - http://www.imdb.com
  51. http://www.firstshowing.net/2008/10/05/empires-500-greatest-movies-of-all-time-list-unveiled/
  52. "Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008)". Box Office Mojo. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2008.
  53. "variety.com". 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
  54. "http://www.boxofficemojo.com". 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008. |başlık= dış bağlantı (yardım)
  55. ""Indiana Jones" hits $311 million worldwide" (İngilizce). 26 Mayıs 2008. 4 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020.
  56. "2008 WORLDWIDE GROSSES". Box Office Mojo. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  57. Filmin gişe hasılatı

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.