Kırım Tatar Sürgünü

Kırım Tatar Sürgünü (Kırım Tatarcası: Sürgünlik), Josef Stalin'in emriyle alınan Sovyet hükûmeti kararıyla 18 Mayıs 1944 tarihinden başlayarak Kırım Tatarlarının Özbekistan SSC ve Sovyetler Birliği'nin diğer bölgelerine sürgün edilmesidir.

Kırım Tatar Sürgünü
Yalta'nın Sudak ilçesindeki Kırım Tatar Sürgünü Anıtı
Bölge	Kırım
Tarih	1944
Saldırı türü	Tehcir
Ölü	Sürgün edilirken 7900'ün üstünde ve 1947'ye kadar 44.887-109.956[1]
İşleyenler	SSCB

Tarihçe

1783'ten 1989'a kadar Kırım'ın demografik değişimi.

1783 yılında Kırım'ın Rus İmparatorluğunca ilhakıyla birçok kez Rus devlet adamları tarafından sürgün kararı konusunda görüşülmüştü. II. Dünya Savaşı'nın 1941 - 1944 yılları arasında Alman işgali altında olan Kırım'da, Kırım Tatarlarının bu zaman içerisinde Almanlar ile "iş birliği" içinde olduğu gerekçe gösterilerek 1944 yılında Sovyet hükûmeti tarafından toplu sürgün kararı çıkarıldı. Nazi Almanyası'nın Sovyetler Birliği'ne karşı yürüttüğü, kısmen başarılı olmuş Barbarossa Harekâtından sonra, Alfred Rosenberg'in yönettiği Şark Bakanlığı (Das Reichsministerium für die besetzten Ostgebiete: RMfdbO) aracılığıyla, işgal altındaki Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Reichskommissariat Ukraine adlı bir yönetim birimi kuruldu. Eylül 1941 ile Mart 1944 arasında süren bu yönetim ile bölgede yaşayan halkların azınlığının iş birliği yapması nedeniyle alınan sürgün kararı, Kırım Tatarlarını toplu cezalandırmaya tabi tuttu. Halbuki Kırım Tatarları arasındaki işbirlikçilerin oranının diğer etnik gruplardan bir farkı yoktu.

Sürgün

Sürgün edildikten sonra bir Kırım Tatar çocuk. (1944, Molotof bölgesi, RSFSC)

Sınır dışı edilen Kırım Tatarlarının sürgünü sırasında bir cenaze. (1944, Krasnovişersk, Molotof bölgesi, RSFSC)

Kırım Tatarlarının bölgelere göre dağılımı. Solda, 1939 nüfus sayımına göre; sağda, 2001 Ukrayna nüfus sayımına göre.[2]

1941, 1942 ve özellikle 1944 yıllarında SSCB yönetiminin kararıyla "Nazilere yardım etmeleri dolayısıyla" Almanlar, Ermeniler, Bulgarlar, Yunanlar, İtalyanlar, Macarlar ve Rumenler gibi Kırım Tatarları da Kırım’dan sürgün edildiler.[3]

Sürgünün büyük kısmı, 18 Mayıs 1944 tarihinde tüm Kırımlı yerleşim yerlerinde başladı.[4] Eyleme 32.000'den fazla NKVD birliği katıldı. Toplamda 193.865 Kırım Tatarı sürgün edildi. 151.136 kişi Özbekistan SSC'ye, 8.597 Mari ÖSSC'ye, 4.286 Kazakistan SSC'ye, geriye kalan 29,846 kişi ise Rusya SFSC'nin çeşitli oblastlarına sürgün edildi.

Mayıstan 10 Kasım'a kadarki süreç içerisinde Özbekistan'a sürülen Kırım Tatarlarından 10.105 kişi açlıktan ölmüştür. NKVD verilere göre yaklaşık 30.000 (% 20) kişi, bir buçuk yıl içinde sürgünde öldü. Kırım Tatar aktivistlerin verilerine göre ise nüfusun yaklaşık %46'sı bu zaman içerisinde hayatını kaybetti. Sürgün boyunca toplam nüfusun yaklaşık %45'i açlık, susuzluk ve hastalık nedeniyle ölmüştür.[5] Sovyet muhaliflerinin bilgilerine göre, pek çok Kırım Tatarı, Sovyetler Gulag sistemi tarafından yapılan büyük ölçekli projeler için işçi olarak çalıştırılmıştır.[6]

Sonrası

Kırım Tatar aktivistler sürgünün soykırım olarak tanınması için çağrıda bulunmakta olup[7]

Glasnost ve Perestroyka politikalarının sonuçlarından biri olarak 15 Kasım 1989’da SSCB Yüksek Sovyeti, Kırım Tatarları ile diğer halkların sürgününü kınadı, "yasa dışı ve cinai" olarak kabul etti. 1990 yılından itibaren Kırım Tatarlarının Kırım Yarımadasına dönüşleri kısmen de olsa başladı.[3]

18 ve 21. yüzyıllardaki Kırım nüfus dağılımı kısmen de olsa Kırım Tatarlarının yeniden toplumun ana unsurlarından biri haline gelmekte olduğunu gösterir.

Ukrayna Yüksek Şurası tarafında etnik kırım olarak kabul edilmektedir.[8]

16 Mart 2014’te yapılan ve dünya ülkeleri tarafından tanınmayan referandumun neticesinde gerçekleştirilen Kırım’ın Rusya’ya katılımından sonra sürgün edilen halkların itibarlarını iade etme süreci başladı. 21 Nisan 2014’te Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, “Ermeni, Bulgar, Yunan, İtalyan, Kırım Tatar ve Alman Halklarının İtibarlarının İadesi Edilmesini ve Bu Süreçte Devlet Desteğinin Gösterilmesini” öngören 268 No’lu kararnameyi imzaladı. 11 Ağustos 2014’te Rusya Federasyonu Hükûmeti’nin kararıyla “Kırım Cumhuriyeti ile Sivastopol Şehrinin Sosyo-Ekonomik Geliştirilmesi” adlı federal program kabul edildi. 2022’ye kadar uygulanması planlanan program, Kırım Tatarlarının ve Kırım’ın sürgün edilen diğer halklarının sosyo-ekonomik, millî-kültürel ve manevî gelişimini, cumhuriyette milliyetler arasında ilişkilerin uyumlu hale getirilmesini öngören bir takım önlemleri içermektedir. 18 Mayıs, Kırım Cumhuriyeti’nde "sürgün kurbanlarını anma" günüdür. Bu tarih, 1993’te Kırım Yüksek Sovyeti’nin kararıyla belirlenmişti. 3 Mart 2015’te ise Kırım Cumhuriyeti kararıyla Kırım’ın çok uluslu halkının kaderinin ayrılmazlığı ve anı günü olarak kabul edildi.[3]

Son Aile adlı heykel kompozisyonu.

Sanattaki etkisi

Heykel

Kırım Tatarlarının sınır dışı edilmesinin yıldönümü sembolü.

Kırım'daki sürgün kurbanlarının anısına yapılan en büyük anıt olan “Son Aile” heykel kompozisyonun inşa çalışmaları 2016’da başladı ve 2021'de tamamlanması planlanmaktadır. Bu anıtta bağ çubuğu ile sarılan köy evinin kapısından çıkan ve terk ettikleri eve üzüntüyle bakan insanlar betimlenmiştir. Kompozisyon iki çocuklu anneler, torba taşıyan yaşlı adam, yaşlı insanlarla yürüyen çocuklar dahil, sürgün edilen insanların vagonlar fonunda kabartma usulüyle göstermektedir. Bronz anıt, Rusya Federasyonu Halk Sanatçısı Salavat Şerbakov tarafından gerçekleştirilmekte olup, tamamlandığında yüksekliği 2.5 metre, uzunluğu ise 10 metre olacaktır.[3]

Sinema

Kırım Tatarlarının sürgününü anlatan, yönetmenliğini ve başrol oyunculuğunu Ahtem Seytablayev'in üstlendiği ilk film 2013 tarihli Ukrayna yapımı Haytarma filmidir. Filmde Ahmet Han Sultan'ın hayatı ve Kırım Tatar halkının 18 Mayıs 1944'te Stalin tarafından sürgün edilmesi konu alınmaktadır.[9][10]

2016 Eurovision Şarkı Yarışmasını kazanan Camala.

Başrollerini Murat Yıldırım'ın ve Selma Ergeç'in üstlendiği Kırımlı filmi 2014 yılında gösterime sunulmuştur. Cengiz Dağcı'nın 1956 tarihli Korkunç Yıllar adlı romanından esinlenerek çekilen yüksek bütçeli film, Türkiye dışında birçok ülkede de ses getirmiştir. Film, Kırımlı insanların zoraki girdikleri savaşta verdikleri zorlu mücadeleyi ve ardından Nazi ordusunda esir olanların acılı zamanları yansıtır.

Müzik

Ukraynalı Kırım Tatarı asıllı[11] şarkıcı Jamala (Susana Camaladinova) tarafından seslendirilen, aynı zamanda 2016 Eurovision Şarkı Yarışması'nda Ukrayna'yı temsil eden[12] ve yarışmayı birinci tamamlayan 1944 adlı şarkının konusu Kırım Tatar sürgünüdür.

Ayrıca bakınız

• Sovyetler Birliği'nde Kırım Tatarları
• Mustafa Edige Kırımal
• Haytarma

Kaynakça

1. Aurélie Campana (16 Haziran 2008). "Sürgün: The Crimean Tatars' deportation and exile". Online Encyclopedia of Mass Violence,ISSN 1961-9898. Massviolence.org. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2015. Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
2. Ukrayna genel nüfus sayımı sonuçları 31 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (bakınız: 2001 Bütün Ukrayna nüfus sayımı
3. "Kırım Tatar Sürgün Kurbanlarının Anısına Kırım'da Yapılan Programlar Hakkında" (PDF). Rusya Federasyonu İstanbul Başkonsolosluğu’nun Haber Bülteni. 20 Mayıs 2020. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2020.
4. http://www.voanews.com/english/news/a-13-2009-05-18-voa21-68734727.html%7C
5. http://www.unpo.org/members/7871
6. The Muzhik & the Commissar, Time Dergisi, 30 Kasım, 1953
7. Crimean Tatars Call On Kyiv To Restore Their Rights 16 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Özgür Avrupa Radyosu, 12 Aralık, 2005.
8. Berktay, Deniz (13 Kasım 2015). "Ukrayna Parlamentosu soykırımı kabul etti". Kiev: hurriyet.com.tr. 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2017.
9. "Türkiye gösterimi". 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2016.
10. Haytarma filminin IMDB sayfası.
11. Veselova, Viktoria; Melnykova, Oleksandra (11 Şubat 2016). "Crimean singer in line to represent Ukraine at Eurovision". theguardian.com. The Guardian. 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2016.
12. Escudero, Victor M. (20 Şubat 2016). "Jamala will represent Ukraine in Stockholm!". eurovision.tv. EBU. 24 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2016.

Dış bağlantılar

• 18 Mayıs 1944 - Kırım Sürgün ve Soykırımı (Türkçe)