Kalender Çelebi İsyanı

Kalender Çelebi İsyanı ya da Kalender Şah İsyanı, 1527'de Kalender Çelebi liderliğinde başlayan ayaklanmadır. Kalender Çelebi İsyanı 1527 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Anadolu'da çıkan dini içerikli büyük bir isyandır.

Kalender Çelebi İsyanı
Tarih 1527 Bölge Anadolu Sonuç Dulkadirli Türkmen Aşiretleri desteklerini çektiler. İsyan bastırıldı
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu	İsyancılar
Komutanlar ve liderler
Pargalı İbrahim Paşa	Kalender Çelebi †
Güçler
5000'den fazla	İsyan sırasında 30.000, sonraları 3000-4000
Kayıplar
	Kalender, tüm kuvvetleri ve müritleriyle birlikte öldürüldü.

İsyanın lideri, Bektaşî tarikâtının tekke şeyhliğini yapan Kalender Çelebi'dir. Hacı Bektaş-ı Veli soyundan olup “Kadıncık Ana’dan doğma Habib Efendi’nin torunu” olduğu rivayet edilir. Yine rivayete göre babası İskender, Hacı Bektaş-ı Veli’den sonra gelen büyük Bektaşi şeyhi Balım Sultan’ın oğludur. Anadolu’da Safeviler’in desteğiyle çıkarılan isyanların en önemlilerinden birinin liderliğini üstlenen Kalender’in Hacı Bektaş ocağı şeyhi olması dışında hayatı hakkında bilgi mevcut değildir.[1]

Başlangıcı

Şah unvanı bulunan Kalender Çelebi Maraş ve civar bölgesinin Alevi kanaat önderidir. Anadolu’da artan mali sıkıntılar yanında yeni düzenlemelerden memnun olmayan ve yoğun Safevi propagandasından etkilenen Türkmen gruplarının destek verdiği Kalender’in isyanı 1526 Mohaç seferi sırasında patlak verdi. Kalender’in isyanı sırasında Çiçekli, Akça Koyunlu, Masadlı, Bozoklu gibi büyük Türkmen aşiretleri onun yanında yer almıştı. Ayrıca daha önce çıkan Baba Zünnun isyanında dağıtılan gruplar da ona katılmıştı. Hareket daha sonraki dönemlerde Osmanlı ile arası açık olan Sünni Dulkadirli beylerinin de katılımıyla güneydoğuya yayılmıştır. İleriki dönemler de tımarları elinden alınmış sipahilerin ve onlara bağlı askerlerin de katılımıyla Orta Anadolu'ya yayılmıştır.Kısa zamanda büyük bir ayaklanmaya dönüşmüştür.İsyanın vurucu gücü haline gelen tecrübeli sipahiler Kalender'e bağlılıklarını bildirmiş, isyanın yayılmasında önemli rol oynamışlardır .Kaynaklara göre Kalender’in etrafında 30.000 kişi toplanmıştı. İsyanın başlaması ve yayılması haberi Kanuni Sultan Süleyman’a sefer dönüşü Petervaradin’de ulaştı. Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa ile Karaman Beylerbeyi Mahmud Paşa isyanı bastırmakla görevlendirildi. Bu kuvvetler yetişmeden önce Sivas Beylerbeyi Yakup Paşa Kalender’e mağlup oldu. Ardından Diyarbekir Beylerbeyi Deli Hüsrev Paşa ile Pasin ovasında yapılan çarpışmada geri çekilmek zorunda kalan Kalender, Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa’yı Karaçayır’da yenilgiye uğrattı. Behram Paşa, kendisine katılan Karaman ve Halep beylerbeyleriyle birlikte 8 Haziran 1527' de Tokat civarında Cincife’de tekrar onunla savaşa tutuştu. Çok çetin geçen savaşta Behram Paşa yine mağlup oldu. Savaşta; Karaman beylerbeyi, Alâiye, Amasya, Birecik beyleriyle Karaman ve Anadolu timar defterdarları hayatlarını kaybettiler.[1]

İsyanın Bastırılması

İsyanın büyümesi ve büyük zararlara yol açması Kanuni'yi harekete geçirmiştir. İsyanı bastırmakla görevlendirilen Sadrazam Pargalı İbrahim Paşa, bu yenilgi haberleri üzerine emrindeki 3000 yeniçeri ve 2000 sipahi ile Elbistan’a kadar ilerledi. Osmanlı kuvvetlerinin yoğun baskısı karşısında tutunamayacağını anlayan Kalender İran’a gitmeye niyetlendi, sonra da Bağdat’a yöneldi.[1]

İbrahim Paşa, tedbir olarak Kalender’e mağlup olan askerleri ordugahına sokmadığı gibi timarları ellerinden alınmış Dulkadırlı sipahileri ve Türkmen ileri gelenlerini davet ederek eski haklarının geri verileceğini bildirdi. Bunun üzerine Kalender’in safındaki sipahi grupları ve Türkmen beyleri İbrahim Paşa’nın yanına geldiler. Paşa boy beylerine hil‘at giydirip onlara bağışlarda bulundu.[1] Buna bağlı olarak topraklarından sürgün edilen Türkmen aşiretler yurtlarına geri dönecek,vergi borçları affolunacaktı,kellesi vurulan Şehsuvaroğlu Ali Bey ve oğullarının özrü olarak bölgenin yönetiminin yeniden Dulkadirli beylerine verilecekti. Sipahilere ise tımarları ve dirlikleri geri verilecek, askere geri dönmelerine izin verilecek, önceki hataları affolunacaktır. İbrahim Paşa nın bu hamlesi ve teklifleri çok işe yaradı. Sipahiler ve Türkmen aşiretleri teker teker desteklerini çekmeye başladılar. Kalender' in 3-4 bin kişilik kuvvetinin kaldığı anlaşılınca İbrahim Paşa yanında bulunan çaşnigirlerden Bilal Mehmed ve Divâne Pervâne'yi beş yüz kişilik bir kuvvetle isyancıların gönderdi. 22 Haziran 1527 tarihinde Başsaz yaylağında asilere yetişen kuvvetler asileri mağlup ederek kalanları kılıçtan geçirdikleri gibi reisleri Kalender Çelebi ve Dulkadiroğulları'ndan Divâne Dündar'ın başını da kesmişlerdir.[2]

Sonuçları

Kalender Şah Çelebi İsyanı Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan son büyük isyandır. Bu isyandan sonra bir daha büyük bir ayaklanma çıkmayacak, çıkan bazı büyük Celali İsyanları (Kalenderoğlu, Karayazıcı isyanları gibi) da Alevi nitelikli olsa da temeli dini amaçlara dayanmayacaktı.

Kalender Şah'ın öldürülmesi üzerine Bektaşi tarikatının Anadolu'daki faaliyetlerine son verilmiş ve tarikattaki çok sayıda dedebaba öldürülmüştür. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postnişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba unvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur. Bektaşilik; Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır

Bu isyanın etkileri devam ederken Sivas'ta Pir Sultan Abdal çeşitli nedenlerden ötürü 72 müridiyle birlikte başkaldırmış, bu olay Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından bastırılmış, halk ozanı Pir Sultan asılmıştır.

Anadolu'da Sünni-Alevi Türkmen ittifakı yaşanmıştır. Fakat bu ittifak erken bozulmuştur. Bu bölgede Şafii Kürt beyleri büyük güç kazanmıştır. Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'nin Kızılbaş katli vaciptir fetvası çıkmıştır. Bölgede Türkmen yönetimi uygulanmamış, Dulkadirli Türkmenler kandırılmıştır.

Dağınık sipahiler orduya geri alınınca orduda düzen bozulmuş, Tımar sistemi büyük oranda yıpranmış ve ileriki dönemlerde de sorun arz etmeye devam etmiştir.

Kaynakça

1. İslam Ansiklopedisi, Mücteba İlgürel
2. "Kalender Çelebi İsyanına katılan timar Mağduru Eski Dulkadirli Sipahilerine Timarlarının İadesi, Abdurrahman Sağırlı" (PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.