Ayşe Hafsa Sultan

Ayşe Hafsa Sultan (Osmanlı Türkçesi: عایشه حفصه سلطان; ö. 19 Mart 1534[4]), Osmanlı Padişahı I. Selim'in 1494'te Trabzon'da evlendiği İkinci eşi, Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi[2] ve Valide Sultan.

Ayşe Hafsa Sultan عایشه حفصه سلطان
Valide Sultan
Hüküm süresi	30 Eylül 1520 - 19 Mart 1534
Önce gelen	-
Sonra gelen	Nurbanu Sultan
Eş(leri)	Yavuz Sultan Selim
Çocukları	Kanuni Sultan Süleyman Hatice Sultan Fatma Sultan Hafsa Sultan
Tam ismi Ayşe Hafsa Valide Sultan
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	'Abdu'l Muin[1][2] / Mengli Giray[3]

1969 yılına ait Türkiye Cumhuriyeti posta pulunda Hafsa Sultan

Kimliği

Ayşe Hafsa Valide Sultan'ın kökenine ilişkin çeşitli kaynaklarda yer alan ve genel olarak iki farklı hipotez mevcuttur.

1. Bunlardan birincisine göre Ayşe Hafsa Sultan, "Abd'ûl-Muin" adında birinin kızıdır.[2] Diğer bir görüşe göre ise, Ayşe Hafsa Sultan Kırım hanı Mengli Giray'ın kızıdır.[5]
2. Gerçekten de Yavuz Sultan Selim'in eşlerinden birisinin Mengli Giray'ın kızı, Beyhan Sultan, Hâfize Sultan ile Devlet-Şah (Yenişah) Sultan’ın annesi olan Âişe Hâtûn[2][6] olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ancak kesin olmayan diğer bir görüşe göre ise Kanuni Sultan Süleyman'ın öz annesi olan Ayşe Hafsa Sultan, Yavuz Sultan Selim'in Avrupa kökenli ikinci eşindir[7].

Osmanlı tarihçisi İsmail Hakkı Uzunçarşılı Kitabeler'de Hafsa Sultan'ın ismini "Hafsa bint-i Abdü'l-Muin" olarak vermektedir.[1] Bu Hafsa Sultan'ın cariye kökenli olup Türk asıllı olmadığına bir delil kabul edilebilmektedir. Bir diğer tarihçi Necdet Sakaoğlu'na göre Kırım Hanı Mengli Giray'ın kızı olduğu iddiaları kanıtlanamamıştır.[1] Valide Sultan'ın Osmanlı Padişahı I. Selim'in ilk eşi olan Kırım hanı[3] Mengli Giray'ın kızı Âişe Hâtûn[3][6][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18] olabileceğine ilişkin de kaynaklar delil gösterebilmektedir.

Diğer taraftan da Ayşe Hafsa Sultan, kendisinden yüz yıl kadar önce yaşamış olan Aydınoğlu Beyliği'nin son beyi Aydınoğlu İsa Bey'in kızı ve Yıldırım Beyazıd'ın eşi olan Hafsa Hatun ile karıştırılmamalıdır. Edirne'nin Havsa kasabasının ismini Hafsa Hatun'un orada yaşamış olmasından dolayı ondan aldığı söylenir. Ama aslında adını yakınlardaki Has Köyünde büyük bir külliye yaptıran Fatih Sultan Mehmet'in sadrazamlarından Mahmud Paşa'ya izâfeten "Havass’ı Mahmud Paşa"dan (i.e. Mahmud Paşa Has'ları) almıştır[19].

Osmanlı sarayına girişi

14 yaşında babası ve Osmanlı padişahı Sultan Bayezid Han'ın ortak görüşü neticesinde Şehzade Selim ile evlendirildi. Kerç şehrinden yola çıkan kadırga ile Trabzon'a gelin olarak indi. Orhan, Musa ve Korkut isminde üç oğlu olan Hafsa Sultan'ın çocukları salgın hastalıklarda hayatını kaybetti. Sultan Selim'in şehzadelik döneminde Trabzon'da, oğlu Şehzade Süleyman'ın sancak beyliklerinde de Kefe ve Manisa'da bulundu.[20] Yavuz Sultan Selim'in 1520 yılındaki ani ölümüyle oğlu Kanuni Sultan Süleyman tahta geçti.

Valide sultanlık dönemi

Oğlunun tahta geçişiyle Hafsa Sultan da İstanbul'a geldi. Annesini çok seven, sayan ve hürmet eden Süleyman Han tarafında tarihte ilk defa kendisine Valide Sultan makamı uygun görüldü.

Hayatının sonuna kadar Hürrem Sultan'ın ilerleyişi önünde set kurmuş ve haremdeki dengeleri iyi tutmuştur.[21] Bu yüzden denilebilir ki iyiliği ile etkili Valide Sultan yaşadığı sürece Hürrem Sultan'ın da yükselmesine bir imkân olmamaktadır.

Ayşe Hafsa Valide Sultan'ın günümüze ulaşan eşine ve oğluna gönderdiği birçok mektubu da vardır.[22]

Oğlu ve devlet yönetimi üzerindeki etkisi

Oğlu üzerinde yoğun etkisi görülen Valide Sultan'ın baskın bir rol oynadığı bilinmektedir. Fakat bu etkisini hiçbir zaman kötüye kullanmamıştır. Gönderdiği birçok mektup ile siyasi olaylarla ilgili tavsiyelerde bulunan Hafsa Sultan, II. Bayezid'in annesi Gülbahar Hatun'dan sonra oğluna bu tür telkinlerde bulunan ilk padişah annesidir.[23]

Vefatı ve eserleri

19 Mart 1534 tarihinde oğlunun saltanatı sırasında muhtemelen kalbe bağlı sorunlardan elli altı yaşlarında öldü. İstanbul'daki Yavuz Sultan Selim Camii'ndeki türbeye gömüldü. Yanında kızı Şah Sultan da medfundur.[24]

Hafsa Valide Sultan'ın ölümüyle saraya sultan ya da soylulardan biri olarak gelin gelen Valide Sultan'ların da devri kapanmıştır. Kendisi bu durumun ilk ve son örneğidir.

Manisa'da Ayşe Hafsa Sultan tarafından inşa ettirilmiş külliyenin bir parçası olan ve özellikle psikiyatrik tedavide ün salmış Darüşşifa.

Eşi Sultan Selim hayatta iken kendi birikimi ile Urla'da birçok dükkân alan Hafsa Sultan daha sonra bunların gelirleri ile camii yaptırmıştır.[25] Manisa'da 1522 yılında tamamlanan bimaristanı ile ünlü külliyesi ise en bilinen eseri olarak bulunmaktadır. Marmaris'teki Osmanlı kervansarayı da, kitabesi 1545 tarihini taşımakla birlikte, Hafsa Sultan'ın ismi ile anılmaktadır [26].

Hafsa Sultan'ın türbesi, Fatih'teki Yavuz Selim Camii'nin içerisindedir.[27]

Çocukları

1. Kanuni Sultan Süleyman
2. Hatice Sultan
3. Fatma Sultan

Popüler kültürdeki yeri

2003 yapımlı Hürrem Sultan dizisinde Ayşe Hafsa "Valide Sultan"ı Deniz Türkali canlandırırken, Muhteşem Yüzyıl dizisinde ise Nebahat Çehre tarafından canlandırılmıştır.

Kaynakça

1. Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 148. ISBN 978-9-753-29623-6.
2. "The Imperial House of Osman - 4". 2 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2006.
3. Reşat Kasaba (1 Aralık 2009). A moveable empire: Ottoman nomads, migrants, and refugees. University of Washington Press. s. 44. ISBN 978-0-295-80149-0. Hafsa Sultan, the daughter of the Crimean ruler Mengli Giray Khan.
4. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936 By Martijn Theodoor Houtsma
5. "Prof. İlber Ortaylı'nın Ceviz Kabuğu programında padişah anneleriyle ilgili sözleri hakkında bir yazı". 8 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009.
6. Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 149. ISBN 978-9-753-29623-6.
7. "Bahçesaray Dergisi 35. sayı, Eylül-Ekim 2005, Kırım Derneği, İstanbul" (PDF). 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2006.
8. Wander Stories (30 Aralık 2013). Istanbul Tour Guide Top 10: a travel guide and tour as with the best local guide. WanderStories. ISBN 978-9-949-51624-7. Hafsa Sultan was most likely the daughter of Mengli Giray
9. Peter G. Bietenholz, Thomas Brian Deutscher (2003). Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Volumes 1-3. University of Toronto Press. ss. 298. ISBN 978-0-802-08577-1. Suleiman i (Solymannus), known in the West as Suleiman the Magnificent, was the son of *Selim i and Hafsa Sultan, the daughter of Mengli Giray
10. Brian Glyn Williams (1 Ocak 2001). The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. BRILL. s. 56. ISBN 978-9-004-12122-5. Selim I (who married Mengli Giray Khan's daughter, Hafsa Hatum)
11. Janusz Duzinkiewicz (2004). Derzhavi, Suspilʹstva, Kulʹtury: Skhid i Zakhid : Zbirnik Na Poshanu I︠A︡roslava Pelensʹkogo. Ross Pub. ISBN 978-0-883-54181-4.
12. Halil İnalcık, Cemal Kafadar (1993). Süleymân The Second [i.e. the First] and his time. Isis Press. she was a Tatar, a daughter of the Crimean Khan Mengli Giray
13. André Clot, Matthew Reisz (2005). Suleiman the Magnificent. Saqi. s. 26. ISBN 978-0-863-56510-6. His mother, Hafsa Hatun, is believed to have been the daughter of Mengli Giray, the khan of the Crimean Tartars.
14. John Freely (1 Temmuz 2001). Inside the Seraglio: private lives of the sultans in Istanbul. Penguin. Suleyman's mother, Hafsa Hatun, who was seventeen at the time of his birth, may have been a daughter of Mengli Giray, khan of the Crimean Tartars.
15. Carolus Bovillus (2002). Lettres et poèmes de Charles de Bovelles: édition critique, introduction et commentaire du ms. 1134'te la Bibliothèque de l'Université de Paris. Champion. ISBN 978-2-745-30658-6.
16. Henk Boom (2010). De Grote Turk: in het voetspoor van Süleyman de Prachtlievende (1494-1566). Athenaeum-Polak & Van Gennep. ISBN 978-9-025-36764-0.
17. Gillian Long, Uradyn Erden Bulag, Michael Gervers (2005). History and society in central and inner Asia: papers presented at the Central and Inner Asia Seminar, University of Toronto, 16-17 April 2004. Asian Institute, University of Toronto. ISBN 978-0-772-77601-3.
18. Elena Vladimirovna Boĭkova, R. B. Rybakov, Kinship in the Altaic World: Proceedings of the 48th Permanent International Altaistic Conference, Moscow 10–15 July 2005, pg.341
19. Edirne Sâl Nâme'si, 1310 sahife 395
20. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=150122&idno2=c150069#1
21. Nihat Yörükoğlu, “Hafsa Sultan’ın Portresi”, Vakıflar Bülteni, İstanbul 1970, s. 90-92
22. Adnan Giz, “Yavuz’un Zevcesi, Kanunî Sultan Süleyman’ın Annesi Hafsa Hatun’un Mektupları”, Tarih Dünyası, sy. 2, İstanbul 1952, s. 18, 768-769, 789-790
23. AKYILDIZ Ali, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 42, VALİDE SULTAN maddesi, sayfa: 496,
24. http://haber.stargazete.com/yasam/sah-sultanin-mezari-400-yil-sonra-bulundu/haber-739328
25. MEÇAL Mehtap, Osmanlı Klasik Döneminde Üç Valide Sultan Vakfiyesi,Mukayesesi,Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Ana Bilim Dalı,Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2011, s. 12
26. Kervansarayın, Kanuni Sultan Süleyman'ın 1522 Rodos Seferi sürecinde, Marmaris Kalesi ile eşzamanlı olarak inşa edildiğini belirten kaynaklar da mevcuttur.
27. Tarih Durağı

Dış bağlantılar

• Ayşe Hafsa Valide Sultan Türbesi

Önce gelen: -	Valide Sultan 1520-1534	Sonra gelen: Nurbanu Sultan