Kebap
Kebap (Arapça: Arapça: كباب, Farsça: Farsça: کباب), mangalda meşe kömüründe veya odun fırınında, ayrıca günümüzde LPG'de pişirilerek yenen et yemeklerine verilen isimdir.
Bu yemeklerin çoğu ızgarada pişirilmiş olsa da, tas kebabı gibi sulu yemeklere de kebap denir. Böyle yemekleri yapan lokantalara kebapçı denir. Et olarak çoğunlukla koyun veya dana eti kullanılır.
Tarihi
Orta Doğu'da Homininilerin ateşle et pişirmelerinin tarihi 790.000 yıl öncesine[1], tarihöncesi ocakların, toprak fırınların ve yanmış hayvan kemiklerinin Orta Doğu ve Avrupa'daki geçmişi ise 250.000 yıl öncesine dayanmaktadır.[2] Girit uygarlığının Akrotiri şehrinde bulunan demir altlıklar (fırın için) ise en az MÖ 17. yüzyıla tarihlenmektedir.[3] Homeros, İlyada adlı eserinde şişe (ὀβελός) geçirilmiş kavrulmuş et parçalarından bahsetmektedir.[4][5][6] Antik Hindistan'da yazılmış Mahabharatada ise şişe geçirilmiş kavrulmuş büyük et parçalarından bahsedilmektedir.[7][8]
10. yüzyılda İbn Sayyar al-Warraq tarafından yazılmış, Mezopotamya, Fars ve Arap mutfağındaki çoğu yemekten kısaca bahseden Kitab al-Tabikh adlı yemek kitabında tavada kızartılmış veya ateşin üstünde ızgara yapılmış kebap tarifleri yer almaktadır.[9] Ayrıca şişe geçirilmiş küçük et parçalarının Orta Doğu'da köklü bir tarihi vardır. Avrupa'da ise daha fazla ormanlık alan olmasından dolayı ete ulaşım daha kolaydı ve etler daha büyük parçalar halinde kesiliyordu. Bu bölgelere ek olarak Güney Amerika'da da Asya ve Avrupa etkileşimi olmadan uzun zaman önce bile şişe geçirilmiş et yemekleri yenmekteydi. Anticucho bu yemeklerden biridir.
Kebab kelimesi İngilizcede şiş üzerinde pişirilen her türlü küçük et parçasını tanımlamak için kullanılsa da, kebep kelimesi günümüzde en çok İran ve Türkiye'nin bulunduğu bölgelerde Orta Çağ'da ortaya çıkan çeşitli et yemekleri ile ilişkilendirilir. Kebabın Orta Doğu gibi yerlerde çok eski bir tarihi olsa bile, Türkler tarafından yaygın hale getirilmiştir. Türk usulü kebep şiş üzerinde yapılabildiği gibi, güveç, köfte ve diğer formlarda da olabilir.[10][11] Kebap mutfağı dünyaya Müslümanlık etkisiyle paralel olarak yayılmıştır.[12] Faslı gezgin İbn Battuta'ya göre, Delhi Sultanlığı'nın (1206-1526) kraliyet evlerinde kebap tüketilmekteydi. Hatta ülke halkı kebabı kahvaltıda naan ekmeği ile beraber tüketmekteydi.[13] Günümüzde Güney Asya'da yapılan kebaplar bölgenin yöresel mutfağıyla harmanlamıştır.
Etimoloji
Dilbilimci Sevan Nişanyan'a göre Türkçeye kebap Arapça "pişmiş, kızarmış et" anlamına gelen kabāb sözcüğünden gelmiştir. Türkçede bilinen ilk yazılı kullanımı 14. yüzyılda,Kyssa-i Yusuf (Yusuf'un hikâyesi) eserinde Arapça haliyle görülmüştür. Nişanyan'a göre kelime "kızartmak/yakmak" anlamına gelen eski Akadca "kabābu" ve Aramice "kbabā/כבבא" kelimelerinden gelmiştir.[14] Buna karşılık yemek tarihçisi Gil Marks'ın iddiası ise Arapça ve Türkçeye Farsça kabab kelimesinden, oraya da Aramiceden geldiği yolundadır.[11]
Tevrat'ta mabet sunumlarının kabbaba edilmemesi (yakılmamaları) buyurulmaktadır. Bu da kelimenin daha da eski semitik, hatta Sümerce veya Çad dilleri gibi tarih öncesi Proto-Afroasyatik bir dilden gelmiş olabildiğine işaret eder: *kab-, yakmak veya kızartmak.[15]
Geleneksel Türk Mutfağındaki kebap çeşitleri
- Abugannuş Kebabı
- Adana kebabı
- Ahirdağı kebabı
- Alanya kebabı
- Altı Ezmeli Tike Kebabı
- Bahçıvan Kebabı
- Beyti Kebabı
- Beğendili Patlıcan Kebabı
- Biber Kebabı
- Bolu Orman Kebabı
- Bomonti Kebap
- Buğu Kebabı
- Bıldırcın Kebap
- Cağ Kebabı
- Cağırtlak Kebabı
- Çeltik Kebabı
- Ciğer kebabı
- Çardak Kebabı
- Çeltik Kebabı
- Çiftlik Kebabı
- Çökertme Kebabı
- Çömlek Kebabı
- Çöp Kebabı
- Çöp Şiş Kebabı
- Dizme Patlıcan Kebabı
- Domatesli Kebap
- Döner Kebabı
- Emet Kababı
- Enginarlı Yuva Kebabı
- Eyvan Kebap
- Fener Çöp Şiş
- Fırında Patlıcan Kebabı
- Fırın Kebabı
- Fıstıklı Kebap
- Gelin Kebabı
- Halil İbrahim Sofrası Kebabı
- Havan Kebabı
- İncik Kebabı
- İskender Kebabı
- İskenderun Kebabı-Döneri
- İstim Kebabı
- İçli Adana Kebabı
- Kabaklı Kebap
- Kaburga Kebap
- Kazan Kebabı
- Kağıt kebabı
- Kemalzade Kebabı
- Kemeli Kıyma Kebabı
- Kilis kebabı
- Kremalı Tas Kebap
- Kuyu kebabı
- Kuzu Şiş Kebabı
- Köfteli Kebap
- Kıyma Kebabı
- Lavaş Ekmekli Yayla Kebabı
- Manisa kebabı
- Maydanozlu Kebap
- Nohutlu Püre Kebabı
- Orman Kebabı
- Örtülü Kebap
- Pastırmalı Tarak Kebabı
- Patates Kebabı
- Patates Püreli Kebap
- Patlıcan Kebabı
- Patlıcanlı Kuzu Kebabı
- Patlıcanlı Paşa Kebabı
- Patlıcanlı Saksı Kebabı
- Patlıcanlı Tencere Kebabı
- Piliç Avcı Kebabı
- Piliç Kebabı
- Piliçli Patlıcan Saltanat Kebabı
- Piti Kebabı
- Pür Lezzet
- Püreli Beykoz Kebabı
- Sahan kebabı
- Sarımsak Kebabı
- Sebzeli Kebab
- Sebzeli Kebap
- Simit kebabı
- Soğan Kebabı
- Sırık Kebabı
- Şam Kebabı
- Şeftali Kebabı
- Şiş Kebabı
- Şiş Köfte
- Talaş Kebabı
- Tandır Kebabı
- Tas Kebabı
- Tavuk Şiş Kebabı
- Tavuklu kebap
- Tencere Kebabı
- Tepsi kebabı
- Tepside Çubuk Kebabı
- Testi kebabı
- Tike Kebabı
- Tokat Kebabı
- Topkapı Kebabı
- Topuz Kebabı
- Urfa Kebabı
- Yalancı İskender
- Yanardağ Kebabı
- Yayla Kebabı
- Yenidünya Kebabı
- Yoğurtlu Kebap
- Yufkalı Saç Kebab
- Yörük Kebabı
Kaynakça
- Goren-Inbar, Naama; Alperson, Nira; Kislev, Mordechai E.; Simchoni, Orit; Melamed, Yoel; Ben-Nun, Adi; Werker, Ella (30 Nisan 2004). "Evidence of Hominin Control of Fire at Gesher Benot Ya'aqov, Israel". Science. 304 (5671). ss. 725-727. doi:10.1126/science.1095443. PMID 15118160.
- Pennisi, Elizabeth (26 Mart 1999). "Did Cooked Tubers Spur the Evolution of Big Brains?". Science. 283 (5410). ss. 2004-2005. doi:10.1126/science.283.5410.2004. PMID 10206901.
- Thermou, Maria (4 Şubat 2011). "Christos Doumas: To proïstorikó souvláki tis Santorínis" Χρίστος Ντούμας: Το προϊστορικό σουβλάκι της Σαντορίνης [Christos Doumas: The prehistoric souvlaki of Santorini]. Το Βημα (To Vima) (Yunanca). 10 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020. (picture 2 of 7)
- Homer, "Iliad" 1.465, on Perseus Digital Library
- Ancient Wine, Patrick E. McGovern
- Wright, Clifford A. (1999). A Mediterranean Feast. New York: William Morrow. pp. 333.
- Achaya, K. T. (1994). Indian food: a historical companion. Oxford University Press. ss. 54, 90 – Google Books vasıtasıyla.
- "Kebabs: Different spice combinations can help create a relishing dish - The Economic Times on Mobile". 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020.
- Nasrallah, Nawal (2007). Annals of the caliphs' kitchens: Ibn Sayyār al-Warrāq's tenth-century Baghdadi cookbook. Brill. s. 40. ISBN 9789047423058.
- Marks, Gil (2010). Encyclopedia of Jewish Food. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 978-0-544-18631-6.
- Davidson, Alan (2014). Jaine, Tom (Ed.). The Oxford Companion to Food. Oxford: Oxford University Press. s. 442. ISBN 9780191040726 – Google Books vasıtasıyla.
- Achaya, K. T. (1998). A Historical Dictionary of Indian Food. Delhi: Oxford University Press. s. 115.
- "Nişanyan Sevan, Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü". 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2020.
- Vladimir Orel; Olga V. Stolbova (1995). Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction. E. J. Brill. ss. 307. ISBN 978-9004100510.