Megreller

Megreller ya da Mergeller, Margallar, Mengreller, Mingreller (Megrelce: მარგალეფი Margalepi; Lazca მარგალეფე Margalepe; Gürcüce: მეგრელები / Megrelebi; Svanca: tekil ზანა̈რ Zanär, çoğul მჷზან Mәzan; Abhazca: а́гырқәа Agәrwa), Gürcistan'da Karadeniz'e kıyısı olan Megrelya'nın yerli halkı. Önemli bir Megrel nüfusu da başkent Tiflis’te ve Abhazya’da yerleşiktir. 1990’ların başında, Gürcü-Abhaz savaşı sırasında, ayrılıkçı yönetim tarafından Abhazya’dan göç ettirilen halkın yaklaşık 180.000-200.000 kadarı Megrel’di. Gürcistan'da yaygın biçimde resmi ideoloji doğrultusunda Gürcülerin bir alt etnisi olarak gösterilse de esasen onlara yakın fakat ayrı bir etnik gruptur. En yakın akrabaları Lazlar olup birlikte Zanlar adıyla ele alınır ve Zan dilinin birbirine yakın iki kolunu konuşurlar.

Megreller
(მარგალეფი Margalepi)

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Gürcistan (Megrelya)	400,000[1]
Rusya	600 (2010)[2]
Diller
Megrelce, Gürcüce
Din
Ortodoks Hıristiyanlık

Megreller

Megrelya prensesi Çkoniya

Gürcüler, Zanlar (Megreller ile Lazlar) ve Svanlar tarih öncesi ortak bir proto-halkın mensuplarıyken bu halkın sonradan üç farklı halka bölünmesiyle ortaya çıkmışlardır.[3]

Nüfus

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Megrellerin (Мингрельцы = Mingreller) 1891 yılındaki nüfusu 214.000 kişidir.[4]

Dil

Güney Kafkas dilleri

Zan - Kartli

Zan

Svanca

Lazca

Megrelce

Gürcüce

Megrellerin çoğunluğu iki dillidir ve Megrelce ve Gürcüceyi bir arada konuşur, ancak yazı dilleri sadece Gürcücedir. Megrelce , kuzeybatı (Zugdid-Samurzakan) ve güneydoğu (Senaki) olmak üzere iki ana diyalekte ayrılır. Lazca ve Megrelce birbirine yakın dillerdir. Megreller ve Lazlar birbirinin şivesini rahatça anlayabilmektedirler.[5]

Tarih

  Kolhis Krallığı

  Gürcü İberya Krallığı

Karadeniz kıyısındaki çoketnikli bölgede kurulan Kolhis Krallığı (Egrisi), bilinen en eski Zan-Svan devletidir. Coğrafi konumu nedeniyle ağırlıklı olarak Zanların yaşadığı krallığın başkenti bugünkü Kutais ve Fasis şehirleri olmuştur.[3] MÖ 5. yüzyıldan itibaren Perslerin, Büyük İskender ve ardıllarının, Pontus Krallığı'nın ve Romalıların saldırılarıyla karşılaşan krallık MÖ. 1. yüzyılda Romalılar tarafından yıkılmıştır.[3] MS 2. yüzyılda aynı bölgede Lazika Krallığı kurulmuştur.[3] 778 yılında Lazika, 1008 yılına kadar bölgede varlığını sürdüren Abhazya Krallığı'na bağlanmıştır. Ardında bölgede Megrelya'yı da içinde alan Gürcistan Krallığı kurulmuştur. Megrellerin yaşandığı Megrelya bölgesi, 1200'lü yıllardan 19. yüzyıla kadar Dadiani hanedanı tarafından yönetilmiştir. 1557'ye kadar bölgeyi dük (eristavi) olarak yöneten Dadiani'ler 1557'de Megrelya Prensliği'nin kurulmasıyla Prens unvanını almıştır. Bu prenslik 1867'de Rus İmparatorluğu'na bağlanana kadar varlığını korumuştur. Gürcistan'da Sovyet yönetiminin kurulmasından sonra, Megreller 1930'lara değin nüfus sayımlarında ayrı halk olarak sayılmıştır. Daha sonraki sayımlarda ise Gürcü olarak kaydedilmiştir.

Sovyet dönemi sonrasındaki bağımsız Gürcistan'ın ilk devlet başkanı olan Zviad Gamsahurdia (1939-1993) bir Megrel'di. 1992'de Tiflis'te başlayan iç savaşta iktidardan indirildi ve yerine Eduard Şevardnadze devlet başkanı oldu. Bu sırada Megrelya'da gerçekleşen iç savaşlarda Gamsakhurdia'nın destekçileri kaybetti.

1990'ların başındaki Abhaz-Gürcü ihtilafında yaklaşık 180.000-200.000 Gürcü ve Megrel Abhazya'da Gürcülere uygulanan etnik temizlik kapsamında Abhazya'dan sürgün edilmiştir. Megreller günümüzde daha çok Gürcistan'ın Samegrelo-Zemo Svaneti bölgesinde yaşamaktadır.

Din

Megrellerin tamamına yakını Ortodoks Hristiyan olup Tiflis'teki Gürcü Kilisesi'ne bağlıdır.[3]

Komşuluk

Karaçay-Balkar komşuluğu

Karaçaylar arasındaki Aydabul soyu Megrel kökenli olup zamanla Karaçaylaşmışlardır.[6]

Gürcüleştirme

Sovyet döneminde 1930’lara değin Svanlar, Lazlar ve Megreller önceleri resmi olarak ayrı halklar halinde iken 1930 yılından itibaren Megreller ve Svanlar, 1938 yılından sonra da Lazlar Gürcü/Kartveli milletine dahil edilmişlerdir.[7] Gürcistan'daki resmî Kartvelist ideolojiye göre, Güney Kafkas dillerinin üç kolunu konuşan halklar (Svan, Laz-Megrel ve Gürcü=Kortu=Kartı=İberia) Kartveli (yani Gürcü) ulusunu meydana getirmektedir.[8] Gürcü kelimesinin Gürcüce söylenişinden türetilen Kartveli etnonimi dar anlamda Gürcüleri, daha geniş anlamda ise Gürcüler ve onlarla akraba olan Zan (Megrel ile Laz) ve Svan halklarını kapsar.[3] Kartveli tabiri otomatikman Gürcü (Kart) faktörünü vurgulaması ve Lazların, Megrellerin, Svanların Gürcülerden farklı halklar olduğu durumunu yadsıması sebebiyle nötr bir tabir olmamasına rağmen ilgili uluslararası literatürün bir bölümünde ve özellikle Gürcistan’daki gündelik resmi ve sosyal hayatta yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[3] Kartveliler (fiiliyatta Gürcüler) hakkındaki çok sayıda araştırmaya rağmen Lazların, Megrellerin ve Svanları doğrudan ele alan araştırmaların sayısı azdır.[3]

Gürcistan'da Megrel, Laz ve Svanlara karşı yürütülen asimile faaliyetleri bilinmektedir.[9] Çok isabetli bir kullanım olmasa da Lazların, Megrellerin ve Svanların Gürcülerin yakın akraba halkları olmaktan ziyade Gürcülerin alt-grupları veya boyları olarak sayılması Gürcistan’da sadece resmiyette değil anaakım Gürcü akademisyenlerinde ve popüler kültüründe çok sık rastlanılan bir durumdur.[3] Lazlar, Megreller ve Svanlar Gürcülerle akraba ama sonuçta Gürcülerden farklı halklar olduğunu kabul etmenin Gürcülük/Kartvelilik bilincinin yaygınlığını ve Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü zedeleyeceğinden korkulmaktadır.[3] Gürcü terminolojisini aynen kullanan azınlıktaki bazı yabancı araştırmacılar da Lazları, Megrelleri ve Svanları Gürcülerin altgrubu olarak saymaktadırlar.[3] Gürcüleşmeye karşı direncin Megreller ve Svanlar arasında düşük düzeyde olduğu gözükmektedir, ancak özellikle Nugzar Cocua (Нугзар Джоджуа) gibi Megrel milliyetçiler sosyal açıdan marjinal düzeyde de olsa her fırsatta Megrellerin Gürcü olmadığını hatırlatmaya ve bilinç oluşturmaya devam etmektedirler.[3] Abhazya'da yaşayan Nugzar Dzhodzua 1989 yılında Abhaz televizyonuna çıkarak 1930’lardan beri Gürcistan’da “resmî” bir görüş olan Megrellerin Gürcü olarak gösterilmelerini artık kabul edemeyeceğini açıklamıştır.[10]

Gürcistan'da Laz, Megrel ve Svanların Gürcü kökenli olduğunu kabul edenlerin sayısı da oldukça fazladır. "Lazlar ve Gürcüler aynı ana babanın çocuklarıyız... Kraliçe Tamara zamanında hepimiz Gürcü idik, daha sonra Gürcü, Megrel, Laz ayrıldı... Gürcü, Laz, Megrel kardeştir."[11]

Bu ve benzeri yaklaşımlar Gürcistan'da veya Türkiye'de aynı resmi görüş etrafında toplanmış insanlarca neşredilen bütün yayınlarda rastlamak mümkündür. Bu konudaki en tipik örnek ise 1964'te Gürcistan'da “Lazeti” adıyla yayımlanan ve iki Laz tarafından yazılan, 1992 tarihinde İstanbul'</nowiki>da basımı yapılan “Lazların Tarihi” adlı kitaptır.[12][13]

Kaynakça

1. Joshuaproject. Margaluri, Mingrelian of Georgia
2. Russian census 2010
3. Başkan, Argun (2011). Kafkasya'da bütünleşme ve dağılma döngüleri içinde Gürcüler, Zanlar (Megreller ve Lazlar) ve Svanlar. Karadeniz Araştırmaları, Yaz 2011, Sayı 30, sayfa: 15-41
4. “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи” 5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005 ve buradan alınma olarak: Papşu, Murat. Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde Kafkasyalılar 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
5. E. Jordaniya (yazan) / mehmet Mürselov (çeviren). Pontus nüfusunun 13.-15. yüzyıllardaki etnik yapısı, 1. bölüm: Lazlar 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt: XXV, sayı: 2, Aralık 2010, sayfa: 607-624
6. Tavkul, Ufuk. Tarihi ve Etnik Açıdan Karaçay-Malkar Türklerinin Kökeni
7. Wixman, Ronald (1984). The Peoples of the USSR. An Ethnographic Handbook, M. E. Sharpe, New York 1984 (sayfa: 124, 134, 181)
8. Koçiva, Selma. lazuri.com : Gürcistan İzlenimleri
9. Ayan, Ergin (2010). Kafkasya: bir etno-kültürel tarih çözümlemesi 4 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1 Sayı: 2 Aralık 2010, ISSN 1309-9302
10. Megreller ve Megrelya sorunu, Emre Ata Lyoizişi
11. Asatiani, İrini, “Lazlar”, Gürcüceden çeviren Hacer Özkan, Çveneburi, Sayı 31, S. 23, İstanbul 1999. 
12. http://www.idefix.com/Kitap/Lazlarin-Tarihi/Muhammed-Vanilisi/Arastirma-Tarih/Etnoloji/urunno=0000000246266
13. http://kolkhoba.org/makaletrk19.htm

Dış bağlantılar