Karaçaylar

Karaçaylar veya Karaçaylılar (Karaçay-Balkarca: Къарачайлыла - Karaçaylıla veya таулу - tawlu "dağlı", pl. таулула - tawlula[1]; Ethnonym.: Алан - Alan, pl. Аланла - Alanla[2]; Ironca Osset lehçesi: асиаг - Asiag[3]; Digor Osset lehçesi: æссон - Aesson[3]; Megrelce: ალანი - Alani[3]; Nogayca: Aлани - Alani[4]; Svanca: აწ/ოვს - Az/Ovs[3]; Kabardeyce: Куша - Kusha[5]), Türk halklarından biridir. Çoğunluğu Rusya içindeki Karaçay-Çerkesya’da yaşar.

Başlığın diğer anlamları için Karaçay sayfasına bakınız.
Karaçaylar

19. Yüzyılda Karaçaylı yaşlılar
Toplam nüfus
245.000
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya 218.403
 Türkiye 20.000
 Kazakistan 1.000
Diller
Karaçayca, Rusça
Din
Sünni İslam
İlgili etnik gruplar
Balkarlar, diğer Türk halkları, Kıpçaklar

Karaçay-Malkar Türkleri yüzyıllardan beri, Kafkas Dağları’nın en yüksek zirvesi olan Elbruz dağının (Mingi Tav) yüksek bölgelerinde ve derin vadilerde yer alan köylerde yaşayan iki kardeş topluluktur. Elbruz dağının bir ucunda Karaçaylılar, diğer yamacında Malkarlılar yaşar. Bu coğrafi konumun dışında aralarında hiçbir farklılık yoktur.

1920’li yıllarda Sovyetler’in "Kollektivizm" politikası gereği, dağ köylerinde yaşamakta olan pek çok Karaçay-Malkar ailesi düzlüklere göç ettirilerek buralarda kurulan yeni köylere yerleştirildiler.

Dilleri batı Türk dilleri grubundandır. Kıpçak ve Kıpçak alt grubunda sınıflandırılabilir. Kuzey Kafkasya'da bulunan Kumukça ve Nogay diline de benzerlik gösterir. Tarihî, antropolojik, arkeolojik ve linguistik araştırmalar Karaçay-Malkarlıların bu bölgede uzun yüzyıllar hakimiyet kuran Türk kavimlerinin torunları olduklarını ortaya koymaktadır.

Karaçay-Malkar halkının etnik yapısının oluşmasında Hunlar-Kara Bulgarlar, Alanlar, Hazarlar ve Kıpçaklar gibi Türk kavimlerinin payı vardır.

1828 yılına kadar Rus idaresine tabi olmadılar, bu tarihten sonra Karaçaylılar Çerkeslerle birlikte 1862 yılına değin Ruslarla çarpıştılar. 1864'te Karaçay'ı da kapsayan Çerkesya'nın Rus istilasına uğraması sonucu, büyük bir göç olayı (deportasyon) yaşandı. Rusların Kafkasya’yı işgali sonunda 1880'li yıllardan itibaren zaman zaman Karaçay-Malkar halkının bir bölümü diğer Kafkas kabileleri ile Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. Bugün bu göçmenlerin torunlarından yaklaşık 25 bin Karaçay-Malkarlı Türkiye’de, 10 000 civarında Karaçay-Malkarlı ise Suriye’de, bir kısmı da ABD'nde yaşamaktadır.

1917 Bolşevik ihtilali sonrasında bütün Kafkasya'da ve bu arada Karaçay-Malkarda da 1918'de çok kısa bir süre bağımsızlık heyecanı yaşandı. Fakat bu heyecan Beyaz ordu tarafından kanla bastırıldı. Ardından Kızıl Ordu saldırısı başladı. 1920'de Beyaz ordu Kızıl ordu tarafından bölgeden atıldı ve Karaçay-Malkar da "Sovyet" sistemine dahil oldu. Ocak 1921'de kuruluşu onanan Rusya SFSC'ne (RSFSC) bağlı Dağlı ÖSSC içinde 'Karaçay' ve 'Balkar' ulusal okrugları da yer aldılar. Bu özerk cumhuriyetten ayrılan Karaçay okrugu, Ocak 1922'de kuruluşu onanan 'Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı'(il) içinde yer aldı. Oblast 1926'da, merkezi Karaçayevsk kenti olan RSFSC'ne bağlı 'Karaçay Özerk Oblastı' ve merkezi Çerkessk olan 'Çerkes Ulusal Okrugu' biçiminde ikiye bölündü. 'Çerkes Ulusal Okrugu', 1928'de 'Çerkes Özerk Oblastı' yapıldı. Ağustos 1942'de Alman ordusu Karaçay topraklarına girdi ve bölgede beş ay kadar kaldı. Karaçay-Malkarlıllar da 1943 yılı sonlarına kadar Sovyetler'e karşı mücadelelerini sürdürdüler. Bu arada Kafkasya'daki Rus karşıtı hareketlere de önderlik ettiler. Bu mücadeleler sırasında büyük nüfus kayıplarına uğradılar.

Bölge Ocak 1943'te Almanlar'dan temizlendi. 2 Kasım 1943 ve 8 Mart 1944'te Alman ordusuyla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Karaçay-Malkar nüfusunun tamamı Orta Asya'ya (Karaçaylılar Kazakistan'a,Balkarlar da Kırgızistan'a) sürüldü. Oysa, Karaçay-Malkarlılardan binlerce kişi Alman işgali sırasında Sovyet Ordusu saflarında da bulunuyordu. Sürgün sırasında çok sayıda Karaçaylı hayatını kaybetti. 2 Kasım 1943 tarihinde Karaçaylılar, 8 Mart 1944 tarihinde de Malkarlılar yurtlarından çıkarılarak topyekün bir sürgüne, etnik temizliğe ve soykırıma tabi tutuldular. Sürgün sırasında büyük bir kayıp verdiler. Gürcistan'a bağlanan eski Karaçay topraklarına da Gürcistan'dan getirilen Svanlar yerleştirildi. Sürgünde 14 yıl kadar kalan Karaçay-Malkarlar'ın (Balkar) 1956'da saygınlıkları geri verildi. 1957'de, 1926 öncesinde olduğu gibi Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı yeniden kuruldu, Balkarlar gibi Karaçaylar da geri getirilmeye başlandı. Oblast 3 Temmuz 1991'de RSFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu, ardından, Aralık 1991 sonunda oluşan Rusya Federasyonu içinde kaldı. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin 2002'de 739.470 olan toplam nüfusunun 169.198'i Karaçay (%63.5), 147.878'i Rus (%11.65), 11.3'i Çerkes (% 1.3;Kabartay ve Besleney), 22.346'sı Abaza (% 7.4) ve 54.873'ü Nogay (% 13.4) idi. Bu 5 topluluğa ait 5 dil de (Rus, Karaçay, Kabartay, Abaza ve Nogay dilleri), resmi diller statülerindedir. 17.yy. da bölgeye yapılan Nogay göçü ve Kırım Tatarları'nın gerçekleştirdiği temaslar Karaçayların İslamı tanımalarına yardımcı olmuştur. Ancak başka bir söylentiye göre, Karaçay-Malkarlıların İslamı kabul etmelerinde 18.yy.da yaşamış İshak Efendi isminde Kabartaylı bir din adamının çalışmaları belirleyici olmuştur. Karaçaylar Sünni hanefidirler ve Kuzey Kafkasya din işlerine bağlıdırlar. Sovyet yönetimi döneminde kapatılmış olan camilerin yerine bugün birçok yeni cami açılmış bulunmaktadır.

Karaçay-Malkar halkı bugün Kafkasya’da "Karaçay-Çerkesya" ve "Kabarday-Balkarya" adlarını taşıyan iki ayrı cumhuriyet de Rusya'ya bağlı olarak yaşamaktadırlar. 2005'te Karaçaylılar 218,403 Malkarlılar ise 112,924 nüfuslu idiler.

Bugünkü Türkiye'de yaşayan Karaçay-Malkar Türkleri'nden Onur Coşkun, Hasan Ülker, Adilhan Adiloğlu, Dr. Yılmaz Nevruz, Dr. Hayati Bice ve Doç. Dr. Ufuk Tavkul tarih, kültür, antropoloji, edebiyat sahalarında Karaçay-Malkar Türklüğü konusunda eser veren başlıca isimlerdir.

Kaynakça
  1. R. A. Ageeva, Какого мы роду-племени?: народы России, имена и судьбы, Академия, 2000, s. 152
  2. Ėmma Shirii︠a︡zdanovna Geni︠u︡shene, Zlatka Guentchéva, Reciprocal Constructions, Vol. 3, John Benjamins Publishing Company, 2007, s. 971
  3. General description of the Karachai-Balkarian people (Ismail M. Miziyev)
  4. M. A. Habichev: Ob etnonimax alan, byzynnyly, malkarly, karačajly, tegejli, 1971, s. 126
  5. Murat Ocak, The Turks: Turkey (2 v. ), Yeni Türkiye, 2002, s. 353

Dış bağlantılar
  • Karacay.com - Karacay Chat, Radyo, Email, ...
  • Karaçay-Malkar Türkiye 24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Karaçay Malkar Web Portalı
  • Kafkas.gen.tr
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.