Orson Welles
George Orson Welles (6 Mayıs 1915, Kenosha - 10 Ekim 1985, Los Angeles), Amerikalı oyuncu, yönetmen, yazar ve yapımcı.
Orson Welles | |
|---|---|
 Orson Welles (1937) | |
| Doğum |
George Orson Welles 6 Mayıs 1915 Kenosha, Wisconsin, ABD |
| Ölüm |
10 Ekim 1985 (70 yaşında) Los Angeles, Kaliforniya, ABD |
| Evlilik |
Virginia Nicholson (1934–1940) Rita Hayworth (1943–1948) Paola Mori (1955–1985) |
| İmza | |
 | |
George Orson Welles, 6 Mayıs 1915 yılında ABD'nin Wisconsin eyaletinde doğdu. Welles; tiyatro, televizyon ve radyo alanlarında yarattığı eserlerle 20. yüzyıla damgasını vuran bir sanatçıdır.
Çocukluk ve gençlik yılları (1915-1934)
Welles 2 yaşındayken yetişkin bir insan gibi konuşabiliyor, 3 yaşındayken her şeyi okuyabiliyor, 5 yaşındayken Shakespeare'in oyunlarını ezbere biliyor, vasisi tarafından kendisine hediye edilen kukla takımıyla Kral Lear'ı tek başına oynuyordu. 9 yaşındayken babasıyla çıktığı gezide dünyanın dörtte üçünü dolaşmış olan Welles, bu arada resim yapmayı öğreniyor, ünlü büyücü Houdini'den illüzyon dersi alıyordu. 10 yaşındayken Wisconsin gazetelerinden birinde kendisinden "Karikatürcü, oyuncu, şair ve sadece 10 yaşında" diye bahsediliyordu. 18 yaşındayken, okuduğu kolejdeki öğretmeni olan Roger Hill'le birlikte Shakespeare'in yazılmış bütün oyunlarını bir araya getiriyor ve Welles'in resimleriyle süslü olan "Herkes için Shakespeare" adındaki bu baskı özellikle Amerikan kolejlerinde büyük ilgi uyandırarak 90.000 satıyordu. Annesi o sadece 9 yaşındayken, babası ise 15 yaşındayken öldü.
Tiyatro ve radyo (1936-1940)
Bir süre resim üzerine çalıştıktan sonra oyunculuk yapmaya başladı. Bu yıllarda evlendi. Bir süre radyoda da çalıştı. Sonra, 1938 yılındaki ünlü "Dünyalar Savaşı"nın radyo tiyatrosunda Amerikalıları dünyayı Marslıların istila ettiğine inandıracak yetenekte bir sunum yaptı. 1941'deki ilk filmi "Yurttaş Kane" ileride çok büyük ün yapacak olmasına rağmen, o sıralar Welles'e yüklüce bir para kaybettirdi. Daha bu ilk filmiyle, Welles o zamana kadarki sinema gelişimine yepyeni bir yön vermiş ve yenilikler getirmiştir. Özellikle, sinemanın anlatım potansiyelini ve yollarını farklı bir kompozisyonda kullandığı için bu film önemliydi. Bu nedenlerden ki, "Yurttaş Kane" filmi birçokları tarafından "bugüne kadar yapılmış en iyi film" payesini almıştır. Ayrıca, bu ilk filminde oyuncu olarak da bulunmuş ve performansıyla da beğeni toplamıştır. Yine de, Orson Welles, Hollywood'da tutulmadığı için Avrupa'ya gitmiştir. Her ne kadar sonraki filmleri de Amerika söz konusu olduğunda pek başarılı olamamış olsalar da, en azından ticari açıdan, özellikle Avrupa'da çok tutulmuş ve birçok ödül almıştır. 10 Ekim 1985'te Los Angeles'ta meslektaşı Yul Brynner ile aynı günde öldü. Mezarı ise İspanya'nın Endülüs Özerk Bölgesi'nde bulunan küçük bir yerleşim birimi olan Ronda'dadır. Sözleri; "Ben gençliğin ne demek olduğunu bilirim, ama sen yaşlılığın ne demek olduğunu bilemezsin" şeklinde olan I Know What It Is To Be Young adlı şarkısıyla klasikler arasına yerleşmiştir.
Filmleri
Yönetmen olarak
| Yıl | Film | Notlar |
|---|---|---|
| 1934 | Hearts of Age | kısa film |
| 1941 | Citizen Kane (Yurttaş Kane) | |
| 1942 | The Magnificent Ambersons (Şahane Ambersonlar) | |
| 1946 | The Stranger (Yabancı) | |
| 1947 | The Lady from Shanghai (Şangaylı Kadın) | |
| 1948 | Macbeth | |
| 1952 | Othello | |
| 1955 | Mr. Arkadin (Ölüm Raporu) | |
| 1958 | Touch of Evil (Bitmeyen Balayı) | |
| 1958 | The Fountain of Youth | televizyon dizisi |
| 1962 | The Trial (Dava) | |
| 1965 | Chimes at Midnight (Geceyarısı Çanları) | |
| 1968 | The Immortal Story (Ölümsüz Hikâye) | televizyon yapımı |
| 1974 | F for Fake (Gerçek ve Yalan) | belgesel film |
Oyuncu olarak
| Yıl | Film | Rol | Yönetmen | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| 1934 | Hearts of Age | Ölüm | Orson Welles, William Vance | |
| 1940 | Swiss Family Robinson | Anlatıcı | Edward Ludwig | Adı geçmiyor |
| 1941 | Citizen Kane (Yurttaş Kane) | Charles Foster Kane | Orson Welles | |
| 1942 | The Magnificent Ambersons | Anlatıcı | Orson Welles | |
| 1943 | Journey into Fear | Albay Hakkı | Norman Foster | Kurtuluş Savaşı ve casusluk mücadeleleri konulu film ve Albay Hakkı'nın Atatürk'le özdeşleştirildiği bilinir. |
| 1944 | Follow the Boys | Kendisi | Edward Sutherland | |
| 1944 | Jane Eyre | Edward Rochester | Robert Stevenson | |
| 1946 | Duel in the Sun | Anlatıcı | King Vidor | |
| 1946 | Tomorrow is Forever | John MacDonald, Erich Kessler | Irving Pichel | |
| 1946 | The Stranger | Franz Kindler, Prof. Charles Rankin | Orson Welles | |
| 1947 | The Lady from Shanghai | Michael O'Hara | Orson Welles | |
| 1948 | Macbeth | Macbeth | Orson Welles | |
| 1949 | Black Magic | Cagliostro | Gregory Ratoff | |
| 1949 | Prince of Foxes | Cesare Borgia | Henry King | |
| 1950 | The Black Rose | Bayan | Henry Hathaway | |
| 1950 | The Third Man (Üçüncü Adam) | Harry Lime | Carol Reed | |
| 1951 | Return to Glennascaul | Anlatıcı | Hilton Edwards | |
| 1951 | Le Petit Monde de Don Camillo | Anlatıcı | Julien Duvivier | Sadece İngilizce versiyonda. |
| 1952 | Othello | Othello | Orson Welles | |
| 1952 | Trent's Last Case | Sigsbee Manderson | Herbert Wilcox | |
| 1953 | L'Uomo, la bestia e la virtù | Captain Perella, Hayvan | Steno | |
| 1953 | Si Versailles M'Etait Conté | Benjamin Franklin | Sacha Guitry | |
| 1954 | Trouble in the Glen | Sanin Cejadory Mengues | Herbert Wilcox | |
| 1955 | Three Cases of Murder | Lord Mountdrago | David Eady, George More O'Ferrall, Wendy Toye | |
| 1955 | Napoléon | Hudson Lowe | Sacha Guitry | |
| 1955 | Mr. Arkadin (Ölüm Raporu) | Gregory Arkadin | Orson Welles | |
| 1956 | Moby Dick | Father Mapple | John Huston | |
| 1957 | Man in the Shadow | Virgil Renchler | Jack Arnold | |
| 1958 | The Long, Hot Summer | Will Varner | Martin Ritt | |
| 1958 | Touch of Evil | Polis Şefi Hank Quinlan | Orson Welles | |
| 1958 | The Vikings | Anlatıcı | Richard Fleischer | Adı geçmiyor |
| 1958 | South Seas Adventure | Anlatıcı | Farklı yönetmenler | Adı geçmiyor |
| 1958 | The Roots of Heaven | Genç Sedgewick | John Huston | |
| 1959 | High Journey | Anlatıcı | Peter Baylis | |
| 1959 | Les Seigneurs de la forêt | Anlatıcı | Henry Brandt, Heinz Sielmann | Sadece İngilizce versiyonda. |
| 1959 | Compulsion | Jonathan Wilk | Richard Fleischer | |
| 1959 | Ferry to Hong Kong | Kaptan Hart | Lewis Gilbert | |
| 1960 | David and Goliath | Kral Saul | Ferdinando Baldi, Richard Pottier | |
| 1960 | Crack in the Mirror | Hagolin, Lamerciere | Richard Fleischer | |
| 1960 | The Battle of Austerlitz | Robert Fulton | Abel Gance | |
| 1961 | La Fayette | Benjamin Franklin | Jean Dréville | |
| 1961 | King of Kings | Anlatıcı | Nicholas Ray | Adı geçmiyor |
| 1961 | I Tartari | Burundai | Ferdinando Baldi, Richard Thorpe | |
| 1962 | The Trial (Dava) | Albert Hastler (Avukat) | Orson Welles | |
| 1962 | Ro.Go.Pa.G. | Pier Paolo Pasolini | La Ricotta parçasında. | |
| 1963 | The V.I.P.s | Max Buda | Anthony Asquith | |
| 1964 | The Finest Hours | Anlatıcı | Peter Baylis | |
| 1965 | A King's Story | Anlatıcı | Harry Booth | |
| 1965 | La Fabuleuse aventure de Marco Polo | Akerman, Marco'nun öğretmeni | Denys de La Patellière, Raoul Lévy | |
| 1965 | Chimes at Midnight | Sir John (Jack) Falstaff | Orson Welles | |
| 1966 | Is Paris Burning? | Konsolos Raoul Nordling | René Clément | |
| 1966 | A Man for All Seasons | Kardinal Wolsey | Fred Zinnemann | |
| 1967 | Le Désordre à vingt ans | Kendisi | Jacques Baratier | |
| 1967 | Casino Royale | Le Chiffre | Farklı yönetmenler | |
| 1967 | The Sailor from Gibraltar | Louis de Mozambique | Tony Richardson | |
| 1967 | I'll Never Forget What's'isname | Jonathan Lute | Michael Winner | |
| 1967 | Oedipus the King | Tiresias | Philip Saville | |
| 1968 | Tepepa | Albay Cascorro | Giulio Petroni | |
| 1968 | The Immortal Story | Mr. Charles Clay | Orson Welles | |
| 1968 | Around the World of Mike Todd | Anlatıcı | Saul Swimmer | |
| 1968 | House of Cards | Leschenhaut | John Guillermin | |
| 1968 | Kampf um Rom I | İmparator Justinian | Robert Siodmak | |
| 1969 | Kampf um Rom II - Der Verrat | Justinian | Robert Siodmak | |
| 1969 | The Southern Star | Plankett | Sidney Hayers | |
| 1969 | Bitka na Neretvi | Chetnik senatorü | Veljko Bulajic | |
| 1969 | 12 + 1 | Markan | Nicolas Gessner, Luciano Lucignani | |
| 1970 | Is It Always Right to Be Right? | Anlatıcı | Lee Mishkin | Kısa animasyon. |
| 1970 | A Horse Called Nijinsky | Anlatıcı | Jo Durden-Smith | |
| 1970 | The Kremlin Letter | Bresnavitch | John Huston | |
| 1970 | Start the Revolution Without Me | Anlatıcı | Bud Yorkin | |
| 1970 | Catch-22 | General Dreedle | Mike Nichols | |
| 1970 | Salvador Dalí | Anlatıcı | Jean-Christophe Averty | |
| 1970 | Waterloo | Louis XVIII | Sergei Bondarchuk | |
| 1971 | Malpertuis | Cassavius | Harry Kümel | |
| 1971 | Freedom River | Anlatıcı | Sam Weiss | |
| 1971 | Sentinels of Silence | Anlatıcı | Robert Amram | |
| 1971 | A Safe Place | Büyücü | Henry Jaglom | |
| 1971 | Directed by John Ford | Anlatıcı | Peter Bogdanovich | |
| 1971 | Ten Days Wonder | Theo Van Horn | Claude Chabrol | |
| 1972 | Future Shock | Anlatıcı | Alexander Grasshoff | |
| 1972 | Get to Know Your Rabbit | Mr. Delasandro | Brian De Palma | |
| 1972 | Treasure Island | Long John Silver | John Hough | |
| 1972 | Necromancy | Mr. Cato | Bert I. Gordon | |
| 1974 | Ten Little Indians | Teypteki ses | Peter Collinson | |
| 1974 | F for Fake | Kendisi | Orson Welles | |
| 1975 | Who's Out There? | Anlatıcı | ||
| 1975 | Bugs Bunny Superstar | Anlatıcı | Larry Jackson | |
| 1976 | Voyage of the Damned | Estedes | Stuart Rosenberg | |
| 1977 | Some Call It Greed | Anlatıcı | Tim Forbes | |
| 1977 | Rime of the Ancient Mariner | Anlatıcı | Larry Jordan | |
| 1977 | The Lions of Capitalism | Anlatıcı | Tim Forbes | |
| 1977 | Hot Tomorrows | Parklawn Mortuary (ses) | Tim Forbes | |
| 1977 | The Challenge... A Tribute to Modern Art | Herbert Kline | ||
| 1978 | Mysterious Castles of Clay | Anlatıcı | Alan Root | |
| 1978 | Il Grande attacco | Anlatıcı | Umberto Lenzi | |
| 1979 | The Late Great Planet Earth | Kendisi, Anlatıcı. | Robert Amram, Rolf Forsberg | |
| 1979 | The Muppet Movie | Lew Lord | James Frawley | |
| 1979 | The Double McGuffin | Anlatıcı | Joe Camp | |
| 1980 | Step Away | Anlatıcı | Roberto Ponce, Marcos Zurinaga | |
| 1980 | The Greenstone | Anlatıcı | Kevin Irvine | |
| 1980 | The Secret Life of Nikola Tesla | J.P. Morgan | Krsto Papic | |
| 1981 | Search for the Titanic | Michael Harris | ||
| 1981 | The Man Who Saw Tomorrow | Sunucu, Anlatıcı | Robert Guenette | |
| 1981 | History of the World: Part I | Anlatıcı | Mel Brooks | |
| 1982 | Butterfly | Judge Rauch | Matt Cimber | |
| 1982 | Genocide | Anlatıcı | Arnold Schwartzman | |
| 1982 | Slapstick (Of Another Kind) | Uzaylıların Babası (ses) | Steven Paul | |
| 1983 | Where Is Parsifal? | Klingsor | Henri Helman | |
| 1983 | Hot Money | Sheriff Paisley | Zale Magder | |
| 1984 | The Road to Bresson | Kendisi | Leo De Boer, Jurriën Rood | |
| 1984 | The Enchanted Journey | Pippo | Yakikoto Higuchi | Sadece İngilizce versiyonda. |
| 1984 | In Our Hands | Kendisi | Robert Richter, Stanley Warnow | |
| 1985 | Almonds and Raisins | Anlatıcı | David Elstein, Russ Karel | |
| 1985 | The Transformers: The Movie | Unicron (ses) | Nelson Shin | |
Kaynakça
- Yeres, Artun (derleyen) (2004). "Göstermenin Sorumluluğu". İstanbul: Donkişot Yayınları. s. 497. ISBN 975-6511-25-7
Dış bağlantılar
 |
Vikisöz'de Orson Welles ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |