Orta, Çankırı

Orta, Çankırı ilinin bir ilçesidir. İl merkezine 63 km uzaklıktadır.

Orta
İlçe
Ülke	Türkiye
İl	Çankırı
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Mehmet İlidi [1]
• Belediye başkanı	Bayram Yavuz Onay (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	513 km² (198 mil²)
Rakım	1.253 m (4.110 ft)
Nüfus  (2018)
• Toplam	20,439
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu	376
İl plaka kodu	18
Resmî site Belediye

Tarihçe

İlk Çağlar

1999 yılında R. Matthews başkanlığında Paflagonya ve TAY Projesi kapsamında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sırasında Orta ilçesine bağlı Salur köyünde Alt, Epipaleolitik ve Orta Paleolitik döneme ait aletler, olası Neolitik ve Kalkolitik malzeme ve Son Tunç Çağı'na ait Frig çanak çömleği bulunmuştur. Ayrıca höyüğün yanındaki tarlada İlk Tunç Çağı'na ait çanak, çömlek ve bronz parçalara rastlanmıştır. Orta ilçesi ile Yaylakent beldesi arasında henüz açılmamış üç adet höyük bulunmaktadır. Bu höyükler açıldığında ilçenin tarihi daha da belirginleşecektir. Çankırı İl sınırları içinde Prof.Dr.İbrahim Tunç Sipahi ve Prof.Dr.Tayfun Yıldırım tarafından yürütülen yüzey araştırmaları sırasında çok sayıda Eski Tunç Çağı, Hitit Çağı ve Demir Çağı'na tarihlenen höyükler tespit edilmiştir.

Bulunan el aletleri bölgede insanın yaşadığını, çanak-çömlek ise bölgenin insanlar tarafından iskan edildiğini , Paleolitik/Epipaleolitik Çağ (Eski Taş/Yontma Taş) günümüzden 10.000 yıl öncesini, Neolitik Çağ (Yeni Taş/Cilalı Taş Çağı) 10.000 yıl önce başlayan bir evreyi, Kalkolitik Çağ (Bakır Taş Çağı) MÖ 5000-3000 , İlk Tunç Çağı MÖ 3000-2000 yıllarını ifade etmektedir.

Hitit Dönemi

Anadolu’da merkezi devlet yönetimini kuran ve idari arşiv anlayışını başlatan Hititler’in yazılı belgeleri (Hitit Tabletleri) ile birlikte ilçe tarihi belirginleşmeye başlar. Hitit Çağına ait küp mezarlar, mimari kalıntılar tespit edilmiştir. Kalfat köyü yaylasındaki Kaya Kalesi, kalıntılar ve Çankırı Kültür Müdürlüğü önünde bulunan aslan heykelleri bu döneme ait buluntulardır. İlçede yapılan inşaat hafriyatları sırasında su kanallarına, ev temellerine ve toplu halde insan iskeletlerine rastlanmıştır. Sakaeli ve Yenice köylerinde bulunan Paflagonya Dönemi'ne ait olduğu ileri sürülen inler, Hüyükköy'de bulunan yer altı kenti, Karaağaç köyü yaylasında bulunan Ören Şehri Harabeleri, Doğanlar köyünde bulunan kaya resimleri, Kayılar köyü arazisi içinde bulunan Kartal Kayası, Sakaeli köyü arazisinde bulunan Pehlivanoğlu Dağı Harabeleri, ilçedeki diğer tarihi eserlerdir. İlçe merkezinin doğusunda Devrez Vadisi'nde Kurşunlu ilçe sınırında MÖ 1500 yılına tarihlenen Hitit Kalesi de bölgede yerleşik düzene geçişin oldukça eskilere dayandığını göstermektedir.

Şu ana kadar yazılı bilgilere ulaşılamamış olup ilçenin tarihi akış seyrinin Orta Karadeniz, İç Anadolu yörelerinden özellikle Çankırı, Bolu, Kastamonu, Ankara, Çorum, Karabük hatta Sinop illeri ile paralellik gösterdiği dikkate alınmalıdır.

Hititler'in MÖ 1650-1450 yıllarında var olan Eski ve Yeni Krallık dönemleri henüz netleşmemiştir. Bu dönemde Hititler'in doğuda bulunan Mittaniler ile uğraştıkları ve MÖ 1295'te Mısır ile yapılan Kadeş Savaşı sonrası Anadolu'da ilk birliği sağlayan Hitit Krallığı'nın çökmeye yüz tuttuğu görülür. Hitit topraklarının bir kısmı Frig eğemenliğine girmiş, İskitler ve Medler, MÖ 612'de birleşerek Asur Devleti'ne son vermişlerdir. Anadolu'nun büyük bir kısmını ellerine geçirmişler ve Lidya ile komşu olmuşlardır. MÖ 585 yılında Medler ve Lidyalılar karşı karşıya gelmişler, Kızılırmak sınır olmak üzere anlaşmışlardır. Doğuda bulunan Persler, MÖ 546'da Medler'le savaşmış ve topraklarını kendi egemenlikleri altına almışlardır. Tüm Anadolu, Pers eğemenliği altına girmiştir. MÖ 334-331 yılları arasında Persler'e karşı savaşan Makedonya hükümdarı Büyük İskender, Anadolu topraklarını egemenliği altına aldı. MÖ 232'de İskender’in ölümü üzerine Anadolu’da karışıklıklar meydana geldi ve Galatlar (Keltler) bölgeyi işgal ettiler. Üç kabile halinde yaşadılar daha sonraları Romalılar'a tabi oldular. MÖ 2. yüzyılda bölge, Roma hakimiyetine girdi ve M.S. 395 yılına kadar böyle devam etti ve imparatorluk Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma olarak ikiye ayrıldı. Bölge hakimiyeti Doğu Roma'nın eline geçti ve 1071 yılında Alp Arslan’ın Malazgirt Savaşı'nı kazanıp Anadolu kapılarını Türkler'e açmasına kadar bu durum devam etti.

Türk Devletleri Dönemi

İlçenin Kayılar, Salur, Büğdüz, Yuva gibi köylerinin ve Dodurga gibi beldelerinin adlarından Türk boylarının buralara yerleştikleri anlaşılmaktadır. Danişmendliler, Çandarlı ailesi ve Osmanlı İmparatorluğu, burada yaşamış Türklerdir.

Orta ilçesinin bilinen ilk adı Kari Pazar'dır. Eski tapu kayıtlarında Şer-i mahkeme ilamlarında Kari Pazar naibine hitabı kullanılmıştır. Karinin sözlük anlamı; okuyan, inceleyen, Kur’an'ı kaidesine göre okumasını bilen kişidir. Kari Pazar ise Kur’an okuyanların toplantı yeri manasına gelir. Şimdiki İmam-Hatip Lisesi'nin doğu kısmında bir medrese ve caminin olduğu, burada Arapça, Farsça, Kur’an ve dini ilimler okutulduğu söylenmekle birlikte adı geçen yerde bir türbenin (Osman Dede) olduğu ve türbenin yanında caminin ve medresenin temellerinin hala var olduğu bilinmektedir. Bu medrese ve caminin yanında eskiden halk pazarı kurulurmuş. İlçenin adı halk dilinde Kari Pazar yerine Kara Pazar olarak kullanılmaya başlamıştır. Daha sonra bilinmeyen bir tarihte ismi değiştirilip, ilçe, ilçeye bağlı olan köylerin ortalık bir yerinde olduğundan Orta adıyla anılmaya başlanmıştır. Gerçekten de ilçenin yerleşim alanı, köylerin ve beldelerin konumuna göre ortada bir yerdedir.

Nüfus

Orta'ya bağlı 1 belde, 25 köy bulunmaktadır. Merkez ilçeye bağlı 4 mahalle vardır.

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[2]	23.341	2.833	20.508
1970[3]	24.491	2.839	21.652
1975[4]	23.333	3.596	19.737
1980[5]	21.508	3.184	18.324
1985[6]	21.338	3.832	17.506
1990[7]	26.457	5.887	20.570
2000[8]	26.206	6.045	20.161
2007[9]	12.271	2.913	9.358
2008[10]	13.780	3.010	10.770
2009[11]	17.078	3.815	13.263
2010[12]	14.453	3.661	10.792
2011[13]	12.304	3.401	8.903
2012[14]	13.996	3.306	10.690
2013[15]	19.588	3.429	16.159
2014[16]	12.776	3.792	8.984
2015[17]	11.485	4.061	7.424
2016[18]	10.953	3.904	7.049

Coğrafya

Kızılırmak'ın önemli kollarından Devrez çayı Orta ilçesi sınırları içerisinde yer alan dağlardan önemli kaynaklarını alır.

Kaynakça

1. http://www.orta.gov.tr/
2. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
3. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
4. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
5. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
6. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
7. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
8. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
9. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
10. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
11. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
12. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
13. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
15. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
16. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
17. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
18. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.