Yarkent İlçesi
Yarkent İlçesi (Uygurca: يەكەن ناھىيىسى, Yeken Nahiyisi, Yerkent, Yərkənt; eski Türkçe: Yérkent[3]; Çince: 莎车县 veya 莎車縣, Shāchē Xiàn; eski yazılarda Suōchē) deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.
| Yarkent İlçesi يەكەن ناھىيىسى , 莎车县 | |
|---|---|
 | |
.png.webp) Yarkent İlçesi'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesindeki konumu (pembe) | |
| Ülke |
 |
| İl | Kaşgar İli |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 8,969 km² (3.462 mil²) |
| Rakım | 1.227 m (4.025 ft) |
| Nüfus (2015) | |
| • Toplam | 851,374[1] |
| Zaman dilimi | +8 |
| • Yaz (YSU) | UTC |
| Posta kodu |
844700[2] |
| Alan kodu | 0998 |
Konumu
Doğu Türkistan'nın Kaşgar'dan sonra ikinci büyük şehridir. Yarkent, birbirine çok uzak mahallelerden kurulmuş bir vaha şehridir. Taklamakan Çölü'nün batı ucundadır. Tarım Nehri'nin bir kolu olan Yarkent Nehri şehirden geçer.
Kasaba ve köyler
Yarkent İlçesi, yedi kasaba (镇 zhèn), yirmi iki kırsal belde (乡 xiāng) ve bir özel kırsal belde (虚拟乡) gibi yerleşim birimlerinden oluşur.
Tarihi
Diğer verilen isimler: So-ch'e-chen, Yarkand Yangi-shahr, Yarkent, So-ch'e-hsien, Yarkant, So-ch'e-shih, Yangi-shahr, Yarkand, Yarkand New City, Yarkend, So-ch'e[4]. Yarkend muhtemelen Türkçe yar (yar, suların açtığı uçurum.[5]) ile kend (şehir; kale veya doğu ülkelerinde her şehre verilen bir addır.[6]) birleşmesinden elde edilmiş olabilir.
2000 yıldan fazla bir tarihi geçmişi olan Yarkent, eski çağlarda Yarkent, Qusha ve Yerqiang gibi krallıklara ev sahipliği yapmıştır.
502 - 550 yılları arasında Hunlar, 552 - 648 yılları arasında Göktürkler, 648 - 649 yılları arasında Tang Hanedanı zamanında Çinliler, tekrar 659 yılından itibaren 744 yılına kadar Göktürkler, 790 ve 791 - tahminen 842 yılları arasında Tibetler ve 1006 yılından itibaren Karahanlılar 1032 - 1210 yılları arasında Doğu Karahanlılar, Doğu Karahanlıları Karahitaylar yıktıktan sonra Karahitaylar, daha sonra; önce 1227 - 1370 yılları arasında Çağatay Hanlığı daha sonra 1370 - 1514 yılları arasında Doğu Çağatay Hanlığı bu bölgede egemenlik sürmüştür.
Karahanlılar dönemi
Karahanlılar döneminde, "I. Yusuf Kadir Han Gazi ve Hasan Buğra Han Gazi Yarkend kentine geldiler ve burada yaşadılar. Onlar insanları İslam dinine inandırdılar. Onlar, sözle ve açıkça iman ederek Müslüman oldular. İnsanlar paralarını ve mallarını, mülklerini, yaşam ve bedenlerini vermeyi teklif ettiler. Onlar fakir olanlara tamamını verdiler."[7]
Yarkand Hanlığı dönemi
Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu, ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede Yarkand Hanlığı, (mamlakati Yarkand, mamlakati Moghuliya, mamlakati Saidiya) egemenlik sürmüştür. Yarkand Hanlığı (Seidiye Hanlığı) zamanında önce tarihi Kaşgar daha sonra da Yarkent şehri başkentlik yapmıştır. Abdülkerim Han’ın yerine geçen oğulları Muhammet Han ile Şecaeddin Ahmet Han ve Abdullah Hanlara egemenlik yönünden yarar sağlayacağı düşüncesiyle Ahmet Kazani (Mahmud-ı Azam)'nin ilk hanımından olan büyük oğlu Hoca Kalan (Muhammet Emin)’ı Yarkent'e çağırması Doğu Türkistan'ın yazgısına etki edecek olayların gelişmesine neden olmuştur. Çünkü bu iki kardeş Hocanın ölümünden sonra oğulları büyük bir çekişmeye girerek ülkeye fayda yerine zarar getirmişlerdir. Hoca İshak Veli’nin oğulları İshakiyye veya Karatağlık adıyla, kardeşi Hoca Kalan’ın oğulları da Afakiyye veya Aktağlık adıyla ayrı görüşleri savunan iki dini grup olarak kıyasıya savaşıma girmeleri ülkeyi yeni bir döneme sürüklemiştir ki bu döneme "Hocalar Devri" denmiştir.
19. Yüzyıl dönemi
1943 - 1956 yılları arasında kendi idari yapısına sahip olan Yarkent 1956 yılından sonra nahiye seviyesine düşürülüp Kaşgar İline bağlanmıştır.
Kültür
Merkezi Yarkent’de olan Saidiye Hanlığı’nın hükümdarı Sultan Abdürreşit Han (1563 - 1570)’ın girişimi, Amannisa Hanım (1533 - 1567) ve ünlü müzik ustası Kıdırhan’ın önderliğinde halk arasındaki makamçılar bir araya getirilmiş ve Uygur Oniki Makam müziği ve metinleri derlenip sistemleştirilmeye başlanmıştır.
Ekonomi
Yarkent İlçesinde 1300 fazla Endüstri İşyerleri bulunur. Temel ürünü endüstriyel pamuk iplik eğirmek yanında tarım yan ürünüleri de bulunur. Ünlü Yarkent Pamuğu, Çin'deki diğer pamuk arasında ödül almış ve en iyisidir.
Göçler
1965 yılında Türkiye Yarkent'den 235 serbest göçmenleri, 1961 yılında da Afganistan'a sığınmış bir grup Uygur iltica'yı kabul etmiştir.
Notlar
- 2016年新疆统计年鉴 (Çince)
- Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region (İngilizce)
- yér: yer, yeryüzü, toprak demektir.
- Shache, China Page 18 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
- TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
- R.B. Shaw, “A Grammar of the Language of East Turkistan” Journal of the Asiatic Journal of Bengal Vol. XLVI (1887): 338
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Benedict Göez'in Gezileri(İngilizce)
- Silk Road Seattle İpek yolu Seattle websayfası7 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)