Hristiyanlıkta İsa

İsa[Not 1] (MÖ 4 – MS 30-33), Nasıralı İsa olarak da bilinen, Hristiyanlık inancındaki temel figür. Hristiyanlıkta birçok metinde İsa Mesih olarak anılır. Hristiyanlığın öğretilerine göre, Meryem oğlu İsa, geleceği daha önceden bildirilmiş olan Mesih’tir. Bu tanım ona İbrani "Mesih" anlayışı bağlamında verilmiştir. Çarmıhta ölmüş ve sonrasında da dirilmiştir. Onun ölümü ve dirilişinin, insanların Tanrı ile barışmasının, kurtuluşa erişmesinin ve ebedî hayat vaadine erişmenin yolu olduğuna inanırlar.[1] Tanrı Kuzusu olarak, Baba Tanrı’nın isteğine tam itaatin bir işâreti olarak, onun fiilinin bir aracı ve hizmetkârı olarak,[2][3] özgür irâdesiyle Golgota’da[4] Çarmıh’ta acı çekmeyi tercih etmiştir. Onun bu itaati, onu, insanlığın atası Âdem’in düştüğü itaatsizlik hatasının zıt örneği bir ahlâk ve itaat mümessili yapmaktadır.[5]

Birçok Hristiyan, İsa’nın hem insan hem ilâhî özellik taşıdığına, Tanrı'nın oğlu olduğuna inanmaktadırlar. İsa’nın tabiatı üzerinde tarih boyunca Hristiyanlık âleminde birçok ihtilaf ortaya çıkıp çeşitli itikadi mezheplerin doğumuna yol açmıştır. Teslisçi Hristiyanlara göre o Logos, Tanrı’nın enkarnasyonu, Oğul Tanrı, hem tamâmen tanrı tabiatlı hem de tamâmen insan tabiatlıdır. Tamamen insan tabiatlı oluşuyla, acılar çekmiş, imtihandan geçmiş fakat günâh işlememiştir. Tamâmen Tanrı oluşuyla, ölümü yenmiş ve hayata dönmüştür. Kutsal Kitap’a göre Tanrı onu ölümden diriltmiştir.[6] Tanrı’nın sağ tarafında oturmak üzere göğe yükselmiştir.[7] Hesap Günü için dünyaya geri dönecek [8] ve Gelecek Dünya’da Tanrı’nın Krallığı’nı kuracaktır.

Hristiyanlık
dizisinin bir parçası
 Hristiyanlık portali

Hayatı

Doğumu ve şeceresi

Hristiyan dünyâsında, İsa'nın yaşamına dair ana kaynaklar Yeni Ahit'teki dört kanonik incildir. Genel kabule göre bunlar İsa'nın ölümünden birkaç on yıl sonra yazılmışlardır. Annesi Meryem’in, İbrahim'in oğlu İshak'ın soyundan[9] ve 12 İsrailoğlu kolu içinde Levioğullarının soyundan geldiği kabul edilir. Bunun sebebi, Luka'ya göre Meryem'in akrabası ve Vaftizci Yahya'nın annesi Elişeba'nın, Harun'un soyundan olmasıdır[10] (Harun, Eski Ahit'e göre Levioğullarındandır[11]). Thomas Aquinas, Meryem'in baba tarafından Yakup oğlu Yahuda'nın soyundan, anne tarafından ise Levioğullarından olduğu ihtimalini önermektedir.[12] İsa, aynı zamanda Davud'un soyundan gelmektedir.[9]

Luka'da İsa'nın Roma imparatoru Augustus zamanında Beytüllahim'de dünyaya geldiği yazmaktadır.[13] Matta'da ise sadece Kral Hirodes ve Beytüllahim zikredilmektedir.[14] Yeni Antlaşma, Meryem'in nişanlısı olarak andığı Marangoz Yusuf'un Davud'a kadar çıkan iki farklı soyağacını içermektedir. İki soyağacı arasında sayısal tutarsızlık ve kişi farklılıkları vardır.[15][16]

Matta'ya göre Marangoz Yusuf'un Soyağacı
  1. İbrahim
  2. İshak
  3. Yakup
  4. Yahuda
  5. Peres
  6. Hesron
  7. Ram
  1. Aminadab
  2. Nahşon
  3. Salmon
  4. Boaz
  5. Obed
  6. İyşa
  7. Davud
  1. Süleyman
  2. Rehavam
  3. Abiya
  4. Asa
  5. Yehoşafat
  6. Yoram
  7. Uziya
  1. Yotam
  2. Ahaz
  3. Hizkiya
  4. Manaşe
  5. Amon
  6. Yoşiya
  7. Yehoyakin
  1. Şaltiyel
  2. Zerubabel
  3. Abihud
  4. Elyakim
  5. Azor
  6. Sadok
  7. Ahim
  1. Elihud
  2. Elazar
  3. Matan
  4. Yakup
  5. Marangoz Yusuf
  6. İsa[15]
Luka'ya göre Marangoz Yusuf'un Soyağacı
  1. Tanrı
  2. Âdem
  3. Şit
  4. Enoş
  5. Kenan
  6. Mahalalel
  7. Yaret
  8. Hanok
  9. Metuşelah
  10. Lamek
  11. Nuh
  12. Sam
  13. Arfakşat
  14. Kenan
  1. Şalah
  2. Eber
  3. Pelek
  4. Reyu
  5. Seruk
  6. Nahor
  7. Azer
  8. İbrahim
  9. İshak
  10. Yakup
  11. Yahuda
  12. Peres
  13. Hesron
  14. Ram
  1. Aminadab
  2. Nahşon
  3. Salmon
  4. Boaz
  5. Obed
  6. İyşa
  7. Davud
  8. Natan
  9. Matata
  10. Menna
  11. Mala
  12. Elyakim
  13. Yonam
  14. Yusuf
  1. Yahuda
  2. Şimon
  3. Levi
  4. Matat
  5. Yorim
  6. Eliyezer
  7. Yeşu
  8. Er
  9. Elmadam
  10. Kosam
  11. Addi
  12. Malki
  13. Neri
  14. Şaltiyel
  1. Zerubabel
  2. Reşa
  3. Yohanan
  4. Yoda
  5. Yoseh
  6. Şimi
  7. Matitya
  8. Mahat
  9. Nagay
  10. Hesli
  11. Nahum
  12. Amos
  13. Matitya
  14. Yusuf
  1. Yanay
  2. Malki
  3. Levi
  4. Matat
  5. Eli
  6. Marangoz Yusuf
  7. İsa[16]

Hristiyanlığa göre Tanrı'ın bir meleği Meryem isimli genç bir bakireye, bir oğul doğuracağını söyler. Çocuğun adı da İsa olacaktır.[17] İsa, "Tanrı, kurtuluştur" demektir.[18] İsa Mesih'in biyolojik babası yoktur, sadece annesi vardır. Tanrı kendi gücü ve sözüyle, Meryem'in hamile kalmasını sağlamıştır.

İsa'nın annesi Meryem

Çocukluğu ve gençliği

Çocukluk ve delikanlılık dönemine ilişkin kanonik kaynaklar çok az bilgi sunmaktadır. İsa 30 yaşına kadar marangozluk yapar.

Vaftizi

Vaftizci Yahya, Şeria Irmağı kıyılarında vaazlar verir ve kendisinden sonra zuhur edecek olup kendisinden daha üstün olan birini haber verirdi.[19] Bu nedenle Yahya, çoğunlukla “İsa'nın müjdecisi" olarak nitelenir. İsa, bir gün Vaftizci Yahya tarafından vaftiz edilmek üzere onun yanına gitti ve onun tarafından Şeria Irmağı'nda vaftiz edildi.[20]

Ottavio Vannini’nin 17. yüzyılda yaptığı bu tabloda Vaftizci Yahya, Meryem oğlu İsa’yı, dünyanın günahlarını giderecek olan Tanrı Kuzusu[21] olarak işâret ediyor.

Tebliği

Vaftizinin üzerinden çok geçmeden İsa, izleyicilerinden küçük bir grupla birlikte dolaşarak vaaz vermeye başladı. Vaizliğinin ilk döneminde, Celile'deki Kefernahum kentinde yaşadı ve çevredeki kasaba ve köylere geziler yaptı. İncillere göre bu dönemde çeşitli mucizeler gerçekleştirerek dinsel gücünü kanıtladı. Yeni Ahit'te ölülerin diriltilmesi[22], şeytan kovma[23], hastaların iyileştirilmesi[24], rüzgârların ve dalgaların durdurulması[25] gibi birçok mucizeden söz edilir. İsa çoğunlukla, özlü sözler ve benzetmeler içeren öğütlerle iletmek istediği mesajı insanlara ulaştırırdı.[26]

İsa bir Şabat (Cumartesi) günü, eli sakat bir adamı iyileştirdi. Öğrencileriyle birlikte Tapınak'a girip sadece kâhinlerin yemesine izin verilen ekmekten yedi ve öğrencilerine yedirdi. İsa'nın böylece yasak olarak kabul edilen bazı fiilleri işlemesi, Ferisileri öfkelendirdi ve onu öldürmeye karar verdiler.[27] Şabat günü insanları iyileştirmeye devam etti ve Ferisileri de yargılayan sözlerini sürdürdü.[28] İsa, birçok mucize göstermeye devam etti. Bir keresinde, beş bin civarında kişiyi birkaç ekmekle doyurdu.[29] Su üstünde yürüdü ve bir havarisine de aynı mucizeyi temin etti. Gittiği yerlerde hastaları iyileştiriyordu.[30] Zaman geçtikçe Ferisilerin daha fazla muhalefetini kazandı.[31] Talebelerini, Ferisilerin ve Saddukilerin öğretisinden uzak durmaları konusunda uyardı.[32]

İsa, talebelerine, çocuklara değer vermelerini ve çocuk gibi alçakgönüllü olmalarını buyurdu.[33] Tanrı'nın, tek bir çocuğun bile yanlış yola sürüklenmesini arzulamadığını haber verdi.[34] Eğer müminlerden birisi günah işlerse, bunu yapmaya devam etmesine mâni olunması gerektiğini, bunun için çabalamalarını emretti.[35] Onlara, son derece affedici olmalarını, eğer onlar kardeş müminlere nasıl davranırlarsa, Tanrı'nın da onlara öyle davranacağını hatırlattı.[36] Boşanma konusunda, kişinin eşinin cinsel ahlaksızlık yapması durumu dışında, boşanmayı yasakladı.[37] Kendisinden iyilik tavsiyesi isteyen bir adama, adam öldürmemesini, zina etmemesini, hırsızlık yapmamasını, yalan yere tanıklık etmemesini, annesine babasına saygı göstermesini ve komşusunu kendisi gibi sevmesini tavsiye etti.[38] Daha sonra öğrencilerine, onun uğruna evlerini, kardeşlerini, anne ya da babasını, çocuklarını ya da topraklarını bırakmış olan herkesin, bunların yüz katını elde edeceğini ve sonsuz yaşamı miras alacağını müjdeledi.[39] Bir gün, onlara, kim daha üstün olmak istiyorsa diğerlerinin hizmetkârı olmasını, birinci olmak isteyenin diğerlerinin kulu olmasını emretti.[40]

İsa, bir gün birisinin eşeği ve sıpasını ödünç aldı. Sıpaya binerek Tapınak'a girdi ve oradaki bütün satıcıları, tacirleri oradan kovdu. Bunun sebebini, Tapınak'ın sadece dua için olduğuyla açıkladı.[41] Tapınak'ta ders verdiği bir gün Yahudi önderleri onu menetmek istediler, ancak o, onlara rest çekip devam etti. Ardından, sert sözlerle Yahudi din adamlarını eleştirdi ve onlara öğütler verdi. Onlara, Yahya'ya onlardan önce iman eden vergi görevlileri ve fahişelerin, onlardan daha çok göksel egemenliğe yakın olduğunu söyledi.[42] Yahudi din adamlarına, Tanrı'nın egemenliğinin onların elinden alınıp, başka bir millete verileceğini haber verdi.[43] Ferisiler, onu tutuklamak istediler fakat halkın tepkisinden korktukları için yapamadılar.[44] Ancak, onu yok etme amacından vazgeçmediler, ona bir tuzak kurmaya kara verdiler.[45]

Bir gün, on iki havarisini tebliğ için "kaybolmuş koyunlar" olarak nitelediği, her yerdeki İsrailoğullarına ulaşmakla görevlendirdi. Onları yolcu etmeden önce onlara çeşitli tavsiyelerde bulundu. Kendilerine tebliğden ötürü eziyet edecek olanlardan korkmamalarını, yılan gibi akıllı ve güvercin gibi saf olmalarını, neyi nasıl söyleyecekleri konusunda kaygılanmamalarını, hastaları iyileştirip ölüleri diriltmelerini, cinleri kovmalarını ve bütün bunları karşılıksız yapmalarını tavsiye etti.[46]

İsa, Yahudi din bilginlerini sert dille eleştirirdi. Bir gün yine onları birçok yönden eleştirdi. Onları, insanlara nasihat edip kendileri amelleri uygulamamaları, gösteriş düşkünü olmaları, kendileri için "Rabbi" unvanını kullanmaları, altını ve kurbanlık sunuyu Tapınak'tan daha değerli görmeleri, adaleti ve merhameti göz ardı etmeleri husûsunda kınadı.[47]

Son Akşam Yemeği

İsa, yaşamının son yılında Yahudilerin Hamursuz Bayramı için Kudüs'e gitti. O sırada kent, yüzlerce yıl önce Mısır'da yaşayan Yahudilerin kölelikten kurtulmalarını kutlamaya gelen hacılarla dolup taşıyordu. İsa ve havarileri, Son Akşam Yemeği'nde, Çarmıh'tan önce son kez birlikte yediler. İsa ekmekle şarabı aldı, kutsadı ve havarilerine, bunların, kendisinin bedeni ve kanı olduğunu söyledi.[48] Bu olay ve İsa'nın bu sözleri, Ekmek Şarap Ayini'nin kökenini oluşturmaktadır.

Kanonik incillere göre İsa, Yahuda İskaryot'un kendisine ihanet edeceğini onlara haber verdi.[49] Gnostik Yehuda İncili ise Yehuda'nın İsa'ya ihanet etmesini, İsa'nın Çarmıh'a gerilmesi gerektiği için yaptığını öğretmektedir. Bu öğretiye göre, İsa'nın insani bedeninden soyunması ve bunun gerçekleşmesi için de öldürülmesi gerekiyordu.[50] Bu incile göre, İsa'nın Yehuda'ya bir kırgınlığı yoktur. Yehuda'ya, gelecek nesillerin kendisine lanet edeceği kötü haberini bildirmiştir. Matta İncili'nde ise İsa, kendisini ele verecek olanı kınamaktadır.[51]

Ölümü ve dirilişi

Yemekten sonra İsa ve havarileri Kudüs'ün doğu yakasındaki Zeytin Dağı'na ve oradan da tepenin yamaçlarındaki Getsemani Bahçesi'ne gittiler.[52] Bu bahçede, Yahuda'nın yol gösterdiği görevliler İsa'yı tutukladı.[53] İsa aynı gece yargılanmak üzere Yahudi önderlerin karşısına çıkarıldı.[54] Hristiyanlık inancına göre sorgusu sırasında "Tanrı'nın oğlu musun?" sorusuna olumlu yanıt verince, Yahudi önderler günah işlediği gerekçesiyle onu ölüme mahkûm ettiler.[55]

Verilen bu idam kararı, Romalı Vali Pontius Pilatus'un onayı olmaksızın uygulanamazdı. Pilatus, aslında İsa'nın suçluluğuna inanmıyordu ama Yahudi önderlerin ve onların izleyicilerinin bu istekte direnmeleri üzerine İsa'yı çarmıha gerdirme cezasına çarptırdı. O dönemde Romalılar, suçluları haç biçiminde bir kalasa çivileyerek idam ederlerdi. İsa, cuma günü Pilatus'un askerlerince başına dikenden bir taç giydirilerek çarmıha gerildi. O günün akşamında ölüsü çarmıhtan indirildi ve izleyicilerinden Aramatyalı Yusuf'a ait bir mezara kondu. Mezarın girişi büyük bir taşla örtüldü. Daha sonra gelişen olaylar Hristiyanlığın Kutsal Kitap'ında şöyle anlatılır: "Cumartesi günü erken saatlerde bir grup kadın mezarı ziyarete gittiğinde taşın yerinden kaldırıldığını ve cesedin orada olmadığını gördü." Kısa bir süre sonra İsa'nın, önce Meryem'e ve ardından havarilerine göründüğüne ilişkin söylentiler çabucak yayıldı. İsa'nın dirilişi Hristiyanlık'ın en önemli inançlarından biridir. Bu inanç, havarilerine ve izleyicilerine yeni bir güç vermiş ve Hristiyanlık'ın yayılması için yaptıkları çalışmaları hızlandırmıştır.

İsa'nın tabiatı

Teslisçilere göre

Katolik, Ortodoks ve teslisçi Protestan mezheplerinin teolojisine göre İsa'nın birbirine karışmayan iki ayrı tabiatı vardır, insan doğası ve Tanrı doğası. İsa aynı anda hem insan hem de Tanrı'dır. Bu iki doğanın birbirine karışmadan birleşmesine hipostatik birleşme denir. İnsani tabiatı ve Tanrı tabiatı tek bir kişilikte birleşirler fakat karışmazlar. Hristiyanlar hipostatik birleşmeyi "Tanrı olan İsa, kul özünü alıp dünyada doğmuştur ama 'yaratılışın çamuruyla' kirlenmemiştir" şeklinde açıklarlar. İsa, Hristiyanlara göre Tanrı'nın yaşayan, diri sözüdür. Bu doğan söz Tanrı'nın parçası değildir, çünkü Tanrı parçalara bölünemez.

Hristiyanlara göre üç kişilikli olan Tanrı'nın özünün ikinci kişisi ezeli söz (logos), tarihte bir zamanda kul özü kişiliği alarak insan bedenine girmiştir ve bu İsa Mesih'tir. Hristiyanlar Tanrı'nın üç kişiliği ile ilgili bilgilerin Tevrat'ta da anlatıldığına inanır.

Tanrı doğasının İsa'nın bedeniyle ilgisi yoktur. "Baba" ile aynı olan bir doğayı taşımaktadır ikisi de aynı kaynaktandır. Bu nedenle de İsa, Tanrı olarak kabul edilir.

Pavlus bir mektubunda İsa'nın insan doğası ve tanrı doğası arasındaki ilişkiyi şöyle açıklar:

"Mesih, Tanrı özüne sahip olduğu halde, Tanrı'ya eşitliği sımsıkı sarılacak bir hak saymadı. Ama yüceliğinden soyunarak kul özünü aldı ve insan benzeyişinde doğdu. İnsan biçimine bürünmüş olarak ölüme, çarmıh üzerinde ölüme bile boyun eğip kendini alçalttı." [56]

İsa, İncil'de "Baba"ya seslenirken bu konuşma aynı varlığın iki benliği arasında geçer. İsa'nın kul özü kişiliği, ilahi kişilikle konuşur, yani Baba'ya dua edenin İsa'nın kul özü olduğu söylenir. Kul özü de almış olan Tanrı'nın ikinci kişiliği (söz), artık dünyada iken doğa değil ama konum olarak Öz'den aşağı seviyededir bu nedenle Yeni Ahit'te "Baba benden üstündür" dediği yazılıdır. İncil, İsa'nın çarmıha gerildikten sonra tekrar yüceltileceğini söyler. Çünkü artık dünyada olmayacak ve kul özü kalmayacaktır.

Nasturi diofizitçilik

Nasturiliğin kristolojisi de teslisçi Kadıköy Hristiyanlığı gibi diofizitçi olmakla birlikte aralarında fark vardır. Nasturiliğe göre, İsa iki kişiden meydana gelmektedir: Tanrısal logos ve insanî kişi. Bu iki kişi, İsa'da bir aradadır. Nestorius, Meryem'in sadece insan olan İsa'nın annesi olduğunu, bu yüzden ona theotokos demenin hatâ olduğunu savunmuştur. Nestorius, bu kavram yerine hristotokos (Mesih doğuran) kavramını önermektedir. Birinci Efes Konsili'nde (431) ve Kadıköy Konsili'nde (451) Nestorius'un görüşleri sapkın olarak kabul edildi ve reddedildi. Ana akım Hristiyanlık olan Kadıköy Hristiyanlığına göre İsa iki kişiden değil tek bir kişiden meydana gelmektedir fakat bu tek kişinin iki tabiatı vardır.

Monofizitçilik

Monofizitçilik, Nasturi diofizitçiliğe tepki olarak ortaya çıkan bir kristolojidir. Monofizitçilik iki ana akımdan meydana gelmiştir. Bunlardan Apolinaryanizm inancına göre, İsa'nın insani bir bedeni vardır fakat, bu bedenin ruhânî parçası, tamamen ilâhî logosun egemenliğine girmiştir ve İsa'nın maneviyatı tek bir tabiattan oluşmaktadır ve bu tanrısal kişiliktir. Apolinaryanizm, Birinci Konstantinopolis Konsili'nde (381) ana akım Hristiyanlık tarafından sapkın ilan edilmiştir. Diğer bir monofizitçi görüş olan Evtikyanizme göre ise İsa'nın insânî tabiatı, tanrısal tabiatı içinde, bir damla balın denizde yok olması gibi yok olmuştur ve enkarnasyondan sonra onun artık sadece tanrısal tabiatı vardır. Bu görüş, Kadıköy Konsili'nde (451) reddedilmiştir.

Miafizitçilik

Doğu Ortodoks Kiliseleri, İsa'nın tabiatı hakkında miafizit görüşe sahiptir. Bu inanca göre, İsa'nın tanrısal tabiatı ve insani tabiatı birleşmiş durumdadır fakat ikisi birbirine karışmadan, kendi özellikleri değişmeden, aralarında ayrılık olmadan tek bir kişinin tek bir tabiatıdırlar. Doğu Ortodoksları, İsa'nın tabiatı hakkındaki duruşlarını ifade etmek için İskenderiyeli Cyril'in şu sözünü alıntılamaktadırlar: "Hulûl etmiş Tanrı Kelimesinin tek tabiatı" (μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη mía phýsis toû theoû lógou sesarkōménē). Miafizitçi anlayış, Tanrı'nın iki kişiliği olduğunu savunan Nasturi diofizitçiliğe tepki olarak ortaya çıkmıştır ancak Kadıköy Hristiyanlığı tarafından monofizitçi olarak görülmektedir ve reddedilmektedir.

İlgili filmler

Notlar
  1. Aramice: ܝܫܘܥ (Yeşua); Arapça: يسوع (Yesua’: Arapça konuşan Hristiyanlar tarafından bu isimle anılır.), عيسى (‘Īsā: Arapça konuşan Müslümanlar tarafından bu isimle anılır.); İbranice: ישו (Yeşu); Yunanca: Ιησούς (Iēsoũs)

Kaynakça
  1. Oxford Companion to the Bible 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; ed. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan; s. 649
  2. Dániel Deme; The Christology of Anselm of Canterbury 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 2004; ISBN 0-7546-3779-4 s. 199-200
  3. Oscar Cullman; The Christology of the New Testament; s. 79 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Westminster John Knox; 1959; ISBN 0-664-24351-7
  4. Markos, 15:22 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. Wolfhart Pannenberg; Systematic Theology, Vol. 2 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ; s. 297-303; Eerdmans Publishing Company, 1994
  6. Elçilerin İşleri, 2:24, 2:31-32, 3:15, 4:10, 5:30, 10:40-41, 13:30, 13:34, 13:37, 17:30-31 Romalılar, 10:9; 1. Korintliler 6:14, 15:15; 2. Korintliler 4:14; Galatyalılar 1:1; Efesliler 1:20; Koloseliler 2:12; 1. Selanikliler 1:10; İbraniler 13:20; 1. Petrus 1:3, 1:21
  7. Markos 16:19; Luka 22:69; Elçilerin İşleri 2:33, 5:31, 7:55-56; Romalılar 8:34; Efesliler 1:20; Koloseliler 3:1; İbraniler 1:3, 1:13, 10:12, 12:2; 1. Petrus 3:22
  8. Elçilerin İşleri 1:9-11
  9. "Matta, 1:1-2". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  10. Luka, 1:5
  11. "Mısır'dan Çıkış, 4:14". 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  12. Thomas Aquinas, Summa Theologica 20 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; "Whether Christ took flesh of the seed of David? 19 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
  13. Luka, 2:1-7
  14. Matta, 2:1-2
  15. "Matta, 1:1-17". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  16. "Luka, 3:23:38". 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  17. Matta, 1:21
  18. "Jeshua, Jeshuah 11 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", International Standard Bible Encyclopedia; Erişim Tarihi=10 Kasım 2016
  19. Matta, 3:1-12
  20. Matta, 3:13-15
  21. Yuhanna, 1:29 7 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  22. Matta, 9:18-26
  23. Matta, 8:28-34
  24. Matta, 4:23-25
  25. Matta, 8:23-27; Markos, 4:35-41
  26. Markos 4:33-34. İsa'nın anlatım tarzının örnekleri için bakınız, Matta 6. Bab 27 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 7. Bab 27 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 13. Bab 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 20:1-16 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 22:1-14 11 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 25:1-13 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25:14-30
  27. Matta, 12:1-14
  28. Matta, 12:22-37
  29. Matta, 14:13-21
  30. Matta, 14:22-36
  31. Matta, 15:1-20
  32. Matta, 16:5-12
  33. Matta, 18:1-11
  34. Matta, 18:12-14
  35. Matta, 18:15-20
  36. Matta, 18:21-35
  37. Matta, 19:1-12
  38. Matta, 19:16-19
  39. Matta, 19:29
  40. Matta, 20:26-27
  41. Matta, 21:1-17
  42. Matta, 21:23-32
  43. Matta, 21:33-46
  44. Matta, 21:46
  45. Matta, 22:15-22
  46. Matta, 10:1-33
  47. "Matta, 23". 17 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2016.
  48. Matta, 26:26-29
  49. "Matta, 26:17-30". 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2016.
  50. Gospel of Judas, "Jesus speaks of those who are baptized, and Judas' betrayal" 30 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  51. "Matta, 26:24". 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2016.
  52. Matta, 26:36-46
  53. Matta, 26:47-56
  54. Matta, 26:57-68
  55. Matta, 26:63-66
  56. Filipililer, 2:6-8
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.