Şeyh Cüneyd

Şeyh Cüneyd, Safeviye Tarikatı'nı devlet yapmak isteyen ve Şiiliğe temayül ettiren[1] ilk şeyhi.

Tarihçe

Safeviye Tarikatı'nın reisi olan İbrahim vefat edince yerine oğlu Cüneyd (1447-1460) geçti. Şeyh Cüneyd posta oturuncaya kadar Erdebil Şeyhleri siyasetle ilgilenmez, sadece dinsel işlerle uğraşırlardı. Şeyhlikten şahlığa geçmek isteyen Şeyh Cüneyd, etrafında toplanan müritlerlerle savaş etmek için silahlanmaya başladı.

Kendisi de bir Şii olan Karakoyunlu Hükümdarı Cihanşah tarikat mensuplarının çoğalmasından ürkerek Şeyh Cüneyd'in amcası Şeyh Cafer'e başvurarak Cüneyd'in Azerbaycan'dan çıkmasını sağladı. Cihanşah tarafından sınır dışı edilen Şeyh Cüneyd, Anadolu'ya gelerek oradaki Türkmenler üzerinde amacına uygun çalışmalar yapmak istedi. Fakat Sultan Murat tarafından amacı anlaşıldığından kendisine yüz verilmedi. Buna rağmen Anadolu'da pek çok mürit kazanarak Erdebil Tekkesi, Anadolu'da güçlenmiş ve küçümsenmeyecek bir etki alanı oluşturmuştu.[2]

Şeyh Cüneyt Karaman Beyliği'ne gitti, fakat Konya’da mezhep tartışmasından dolayı orada da fazla tutunamadı ve Konya’dan ayrılarak Varsak Türklerinin bulunduğu, Toros Dağları'na doğru yola koyuldu. Ancak Karaman Beyi İbrahim, Varsak aşireti reisine, Şeyh Cüneyt’in yakalanıp hapsedilmesini emredince Memluk Sultanı Çakmak’a sığındı. Burada da Şii propagandası yaparak Anadolu, Suriye ve Irak’tan birçok kişiyi kendi etrafında toplaması üzerine Halep’teki Mevlevî şeyhi Ahmet Bekri, Şeyh Cüneyt’i Sultan Çakmak’a şikâyet etti. Memluk Sultanı da Halep valisini Şeyh Cüneyt’in üzerine gönderdi. Çıkan savaşta Şeyh Cüneyt yenildi ve merkezi Samsun olan Canik’e kaçtı.

Kısa zamanda başına birkaç bin mürit toplayan Şeyh Cüneyt, bu müritlerle Trabzon İmparatorluğu'na saldırdı, başkentini kuşatıp aldıysa da kaleyi alamadığı için geri çekildi. Osmanlı Sultanı II. Mehmet’in Trabzon’u almak için harekete geçtiğini duyunca Trabzon’u terk etti ve Amid’e (Diyarbakır) gitti.

Diyarbakır’a geldiğinde şehrin dışında karşılanan Şeyh Cüneyt, şehre Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’la birlikte girdi. Üç yıl Diyarbakır’da kaldı, Uzun Hasan’ın kız kardeşi Hatice Begüm ile evlendi.

10.000 kişilik ordusuyla Şiranşahların üzerine yürümüş, Şirvan hâkimi Halil ile yapılan savaşta bir ok ile vurularak ölmüş, cesedi müritleri tarafında yakın bir yere gömülmüştür.

Ölümünden sonra karısı Hatice Begüm’den doğan oğlu Haydar, dayısı Uzun Hasan’ın yardımları ile Erdebil postuna oturdu ve Uzun Hasan’ın kızını alarak ona damat oldu.

Safevî Hanedanı soy ağacı

Pîrûz el-Kürdî es-Sencânî (Firuz Şah Zerrin Külah) [3] [4]

I. Aleksios Komnenos

VIII. Mihail

Aved

I. Manuil Komnenos

II. Andronikos

Kutbeddin Muhammed

II. İoannis Komnenos

IX. Mihail[5]

Selahaddin Raşid

II. Aleksios Komnenos

III. Andronikos 1297-1341

Kutbeddin Ebu Bekir

Basileios Komnenos Ölüm 1340

İrini Paleologina Ölüm 1341

Zahid Gilani

Emin el-Din Cebrail

V. Bagrat ö. 1393

III. Aleksios Komnenos

Theodora Kantakuzini

Bibi Fatıma

Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili 1252-1334

I. Konstantin (Gürcü Kralı)[6] 1369-1412 veya 13

I. Alexandr İmereti'li

III. Manuil Komnenos 1364-1417

Şeyh Sadreddin Musa

I. Aleksandr (Gürcü Kralı) 1386-1446

Prenses Tamar İmereti'li Ölüm 1455

IV. Aleksios Komnenos 1382-1429

Kara Yülük Osman Bey[7]

Hoca Alâ ed-Dîn Ali

Gürcistan Prensesi Bagrationi (Bagrationi Hanedanından) 1415-1463

IV. İoannis Komnenos 1403-1459

Ali Bey

Şeyh İbrahim

Aleksios 1455-1463

Teodora Megale Komnini (Despina Hatun)

Hasan (Akkoyunlu) 1423-1478

Hatice Hatun

Cüneyd-i Safevî

Chatrina (Alemşah Halime Begüm)

Şeyh Haydar

Sultan Ali 1488 - 1494 & I. İsmail Temmuz 17 1487-Mayıs 23 1524 Hükümdârlık Müddeti: 1502-1524

İbrahim

I. Tahmasb 22 Şubat 1514-14 Mayıs 1576 Hükümdârlık Müddeti: 1524-1576

II. İsmail 1537-1577 Hükümdârlık Müddeti: 1576-1577

Muhammed Hüdabende 1532-1595 Hükümdârlık Müddeti: 1577-1587

I. Abbas Ocak 27 1571-Ocak 19 1629 Hükümdârlık Müddeti: 1587-1629

Safi Mirza Doğum. 1587 Ölüm 1615 Taht varisi 1587-1615

Imam Kulu Mirza Taht varisi 1627 Ölümü 1627

Şah I. Safi 1611- 12 Mayıs 1624 R. 1629-1642

II. Abbas 31 Aralık 1632-25 Ekim 1666 Hükümdârlık Müddeti: 1642-1666

I. Süleyman (Şah II. Safi) 1659-Temmuz 29 1694 Hükümdârlık Müddeti: 1666-1694

I. Hüseyin 1669-Nisan 25 1726 Hükümdârlık Müddeti: 1694-1722

II. Süleyman Hükümdârlık Müddeti: 1749-1759

II. Tahmasb 1704 - 1740 Hükümdârlık Müddeti: 1729-1732

III. Abbas ? - 1740 Hükümdârlık Müddeti: 7 Eylûl 1732 - 1736

Kaynakça

1. Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, 5. baskı, s. 24
2. Uzunçarşılı, İ.Hakkı. Osmanlı Tarihi Cilt II, Ankara, T.T.K Yayanı, 1949
3. Serap Şah, Safvetü's-Safâ'da Safiyyüddîn-i Erdebîlî'nin hayatı, tasavvufi görüşleri ve menkibeleri, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, İstanbul 2007, s. 26 ve s.224
4. http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/v8f1/v8f1010.html
5. Anthony Bryer 1975 Greeks and Türkmens: The Pontic Exception", Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29., (1975), Appendix II - Genealogy of the Muslim Marriages of the Princesses of Trebizond
6. http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v10f5/v10f504a.html
7. http://www.iranica.com/newsite/articles/v13f3/v13f3004a.html Encyclopaedia Iranica. R. N. Frye. Peoples of Iran

Ayrıca bakınız

• Safevî Devleti
• Safeviyye
• Şah İsmail Hatai
• Şeyh Haydar