Bayat boyu

Bayat boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden dokuzuncusu; "Bayat"lardır. Belgeleri şudur: [1] diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyun, Bozoklar'dan Oğuz Kağan'ın oğlu Gün Han'ın soyundan geldiği kabul edilir. Ancak Kaşgarlı'nın bu sıralamada o dönem güç kazanan öncesinde ise 24. sırada bulunan Kınıkları 1. sıraya çıkarması da göz önünde bulundurulmalıdır. Kaşgarlı dışında genel kanıysa Kayıların 1. sırada, Bayatların ise 2. sırada olduğu şeklindedir[2].

Başlığın diğer anlamları için Bayat sayfasına bakınız.
Bayat Boyu
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Azerbaycan
İran (Güney Azerbaycan)
Afganistan
Irak
Türkiye
Türkmenistan
Suriye
Diller
Azerbaycan Türkçesi, Anadolu Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Oğuz Türkçesi
Din
İslam
İlgili etnik gruplar
Oğuz Türkleri, Türk halkları

Anlamları

"Bayat" kelimesinin Eski Türkçedeki anlamı varlıklı, zengin[3] veya devletli[4]'dir. Ayrıca, "kadīm (Tanrı)"[5], "Allah'ın "Kadīm" sıfatı karşılığı"[6], "Hudâ manasınadır"[7] ve "eski, kadîm bir Türk aşîretidir; geceden kalmış taʿam, şebmānde, ʿilm-i mūsikide bir makam ismidir; nevā nagamātının mülhikātındandır"[8] anlamlarındadır.

Dağılımları

Siyasi birliği ve merkeziyetçiliği bir hedef olarak benimseyen Büyük Selçuklu Devleti, siyasi birliği sağlamak için 11. yüzyılda Anadolu'ya yönelen göçmenleri iskân ederken büyük ve kuvvetli boyları bölerek birbirinden uzak bölgelerde yerleştirmiştir. Bugün Anadolu’nun değişik yerlerinde Kınık, Avşar, Bayındır, Salur, Bayat, Çepni gibi büyük Oğuz boyları isimleri taşıyan köylere, ailelere rastlanması Selçukluların bu “parçalayarak iskân” politikalarının bir sonucudur[9].

Anadolu'da

Günümüzde Bayat, Bayatlar, Bayatlı gibi adlarında, çoğunluğu batı Anadolu'da otuziki[10] yer adları görülür. Afyonkarahisar Yozgat Osmanpaşa Kasabası Bayat, Ankara Bala Küçükbayat ve Çorum'un Bayat ilçelerinin, Bolu'nun Bayat köyünün adı bu boyla bağlantılıdır. Ayrıca Adana il merkezinde Şambayadı, Adana ilinin Çukurova ilçesine bağlı 6500 nüfuslu bir mahalledir. Kırıkkale Urfa ve Elazığ illerinde yaşamlarını sürdürmektedir. Diyarbakır'ın Bismil ilçesindeki Köseli köyü de Bayat Türkmenlerinin oluşturduğu bir yerleşim yeridir. Bir bölümü Adıyaman'ın Şambayat (şam-bayadı) kasabasına yerleşmiştir. Büyük bir kesim ise İzmir ilinde, Narlıdere civarına yerleşmiştir. Niğde Altunhisar Bayat koyu bulunmaktadır. En büyük kitle ise Konya/Ereğlisi civarında yaşamaktadır. Bugün kendilerine Bekdikler diyen bu insanlar Dulkadirli popülasyonunun bakiyeleridir. 4. Murad zamanında Maraş, Elbistan yörelerinden bu bölgeye göç ettirilmişlerdir. Bugün bile bu insanların hayatlarında klasik Türkmen, bozkır yaşamının öğelerine sıkça rastlanır. Ayrıca Kayserinin akkışla ilçesinin ve gömürgen köyünün kökeni bayat boyundan gelen oğuzlara dayanır. Kayseri hacılarda da nüfusun yarısından çoğu da bayat boyundan gelmektedir

Nevşehir (Kozaklı ilçesi) ve (Avanos ilçesi İğdelikışla köyü ve Kuyulukışla Köyü) bölgesinde bayat boyundan gelen aileler yaşamaktadır. Sivas, Kilis, Gaziantep, Halep, Rakka bölgelerinde Bayat boyunun en büyük aşiretlerinden olan Elbeyliler yaşamaktadır.

Kırıkkale Balışeyh ilçesi ve Merkezinde yaşayan Pehlivanlı Aşireti, Bayat boyunun en büyük oymaklarından birisini oluşturur. Ailenin elinde 18 nesil geriye giden soyağaçları orijinal hali ile mevcuttur. Yapılan araştırmalar ışığında birçok kitap yazılmıştır. Ayrıntılı bilgiler Oğuzlar kitabında bulunabileceği gibi, Baki Yaşa Altınok'un Gazi Üniversitesi çatısında yaptığı araştırmalardan da edinilebilir.

Afganistan'da

Günümüzde Afganistan'da Bayat boyundan insanlar Kabil, Mezar-ı Şerif ve diğer küçük köy ve kasabalarda yaşamlarını sürdürmektedir.

Irak'ta

Günümüzde Irak'ta Bayat boyundan insanlar Erbil, Kerkük, Musul ve diğer küçük köy ve kasabalarda yaşamlarını sürdürmektedirler.

İran'da

Günümüz İran"da da yer adlarında Bayat, Bayatan, Bayatlu, Bayatlar olarak görünür; bunlar, Arak ile Zanjan yakınlarında, Urmiye yakınlarındaki (Reżāʾīya), Huzestan içinde Daşt-e Mişan'da, Borüjerd yakınlarında ve Horasan'da Daragaz yakınlarındadır. Safevi döneminde İran'da Bayatların toplam gücünün 40.000 aile olduğu tahmin edilir. Dulkadir (Zülqedr) boyu aynı zamanda İran'ın gülestan (Minudeşt) ve Fars eyaletlerinde Bayat'ın bir alt koludur.

Azerbaycan'da

Azerbaycan'ın altı bölgesinde (Ağcabedi, Deveçi, Neftçala, Şamahı ve Ucar rayonlarında ve Bakü'nün Ahmetli kasabası`da).

Diğerleri

Türkmenistan'da dört ve Türkmenistan sınırına yakın Özbekistan'da bir, Bayat, Bayat-Khadzhi ve Bayat-Sindzhap adında yerleşim yerleri bulunur. Ayrıca, kuzey Suriye'de ve Türkmenistan'da Amuderya üzerinde, bu boydan küçük toplulukların yaşadığı görülür.

Ünlüler

Ayrıca bakınız

Notlar
  1. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56
  2. "Bayatlar" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
  3. Abulgazi Bayadur Khan, Oghuz Tamgas, Çevrimiçi Adres: http://s155239215.onlinehome.us/turkic/30_Writing/301Tamgas/AbulgaziOguzTamgas/AbulgaziOguzTamgasEn.htm 17 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. Raşit al-Din Hamadani, Cami’üt-Tevarih s. 45.
  5. Arat Reşid Rahmeti, Kutadgu Bilig 1 Metin, Ankara 1947; Indeks, (hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce) İstanbul 1979. s.66
  6. Tarama Sözlüğü, cilt I. TDK yay. Ankara 1963-72 s. 465.
  7. Besim Atalay, Abuşka Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 1972. s. 293.
  8. Şeyh Süleyman Efendiyi Buharî, Lûgat-i Çagatay ve Türkî-yi Osmanî, İstanbul 1298. s. 88.
  9. M.Fuad Köprülü, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Ankara. 2002, s. 658.
  10. Köylerimiz, İstanbul, 1933, s. 92.; Türkiye’de meskûm yerler kılavuzu, Ankara, 1946, s. 135.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.