Gönülaçan, Posof

Gönülaçan, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

Gönülaçan
Köy

Ardahan'ın konumu
Gönülaçan
Gönülaçan'ın Ardahan'daki konumu
Ülke Türkiye
İl Ardahan
İlçe Posof
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım 1.788 m (5.866 ft)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 75
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0478
İl plaka kodu 75
Posta kodu 75800
Resmî site
-

Köyün eski adı

Bugün Gönülaçan adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Şuatskali’dir. Gürcüce bir ad olan Şuatskali (შუაწყალი; "şuats'q'ali"), “orta dere” ya da “iki dere arası” anlamına gelir. Osmanlıların Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdikleri toprakların ilk tahriri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da köyün adı Şuarzğal (شوارزغال) olarak kaydedilmiştir.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar, 1886 tarihinde köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Şuatskal (Шуацкал) olarak yazmışlardır.[2]

Köyün adının Türkçe yazımı zamanla değişmiş, özgün haline daha yakın bir biçim almıştır. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köyün adı Şuvaskal (شوواسقال) olarak geçer.[3] İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Şuaskal, yeni adı da Gönülaçan olarak verilmiştir.[4] Bu kayıt köyün adının 1968’den öne değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.

Tarihçe

Tao-Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Şuatskali’nin kuruluşuna ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte, adından hareketle bir Gürcü yerleşmesi olduğu anlaşılan Şuatskali'deki kilisenin varlığı, köyün eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[5] Şuatskali’nin bulunduğu bölge erken ortaçağda Gürcü Krallığı’nın sınırları içinde kalıyordu. 11. yüzyılın son çeyreğinde Tao-Klarceti olarak adlandırılan bu bölgeye Büyük Selçuklular hakim odu. 13. yüzyılın ikini yarısında Şuatskali’nin de içinde yer aldığı bölgede Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Prensliği kuruldu. Osmanlılar bu prensliğin topraklarını 16. yüzyılın son çeyreğinde tamamen ele geçirdiler ve bu topraklarda Çıldır Eyaleti’ni kurdular.

Samtshe Prensliği’nden ele geçirilen toprakların bir tahriri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’a göre köyde 9 hane yaşıyordu. Küçük bir köy olan Şuatskali bu tarihte Poshov sancağına bağlı Güney (Mzvari) nahiyesinde yer alıyordu. Köyde vergi vermekle yükümlü erkek adları olarak Papuna, Kvirika, Gogiça, Baduça, Rosap, Matsatsa, Gurci Basila, Basila kaydedilmiştir.[6] Basila adını taşıyan erkeklerden birinin “Gurci Basila” olarak kaydedilmesi, diğer Basila’nın Gürcü olmadığını göstermektedir. Bundan hareketle o tarihlerde Gürcü köylerinin nüfusunun tamamen Gürcülerden oluşmadığı söylenebilir. Köy yıllık vergi olarak Osmanlı Devleti’ne 9.800 akçe ödüyordu ve bu, diğer köylerle kıyaslandığında nüfusuna oranla yüksek bir tutar sayılabilir. Osmanlı egemenliğinin sonlarına doğru Şuatskali'nin nüfusunun artmış olduğu görülmektedir. 1834 sayımına göre köyün nüfusu 25 haneye yükselmiştir.[7]

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan Şuatskali’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. 1878 yılında köyde 26 hane yaşıyordu. 1886 tarihli Rus sayımına göre köyde 322 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[2] Bu durum buradaki etnik yapının ya tamamen değiştiğini ya da Rusların bütün Müslümanları “Türk” olarak kaydettiğini göstermektedir. Nitekim 1917 yılında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Şuatskali’de 40 hanede 589 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[8]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Şuatskali bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri tarafından Ardahan ile Artvin bölgeleri ve geçici olarak da Batum'u fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Şuatskali’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[9]

Köy kilisesi

Gönülaçan köyünde bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Bir köy kilisesi olan Şuatskali Kilisesi, tek nefli bir yapı olup bir bölümü günümüze ulaşmıştır.[5] Gürcü mimarisi üzerine araştırmalarıyla tanınan Fahriye Bayram Şuatskali Kilisesi'ni Ardahan’daki tek nefli Gürcü kiliseleri arasında sayar.[10]

Coğrafya

Köy, Ardahan il merkezine 99 km, Posof ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır.[11]

Nüfus
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 75[12]
2018 79[12]
2017 70[12]
2016 68[12]
2015 69[12]
2014 69[12]
2013 83[12]
2012 87[12]
2011 93[12]
2010 98[12]
2009 97[12]
2008 109[12]
2007 112[12]
2000 208[11]
1990 451[13]
1985 589[14]

Kaynakça
  1. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 1. Cilt (1947) s. 306.
  2. ""Poshov kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
  3. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
  4. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 762.
  5. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 232, ISBN 9789941478178.
  6. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. Cilt (1947) s. 306, II. Cilt (1941) s. 300, III. Cilt (1958) s. 439.
  7. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. Cilt (1958) s. 439.
  8. Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 220.
  9. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  10. "Fahriye Bayram, "Ardahan'ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri"". 22 Şubat 2020. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
  11. "Gönülaçan Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
  13. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
  14. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.