Yurtbekler, Posof

Yurtbekler, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

Yurtbekler
Köy

Ardahan'ın konumu
Yurtbekler
Yurtbekler'in Ardahan'daki konumu
Ülke Türkiye
İl Ardahan
İlçe Posof
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım 1.532 m (5.026 ft)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 144
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0478
İl plaka kodu 75
Posta kodu 75800
Resmî site
-

Köyün eski adı

Köyün bilinen en eski adı Cakistskali’dir. Bu ad Gürcüceden (ჯაყისწყალი) Türkçeye geçmiş ve aynı anlama gelen Caksu’ya dönüşmüştür. Nitekim İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Caksu, yeni adı da Yurtbekler olarak verilmiştir.[1]

Ne var ki Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği Samtshe-Saatabago toprakların ilk tahrirlerinden biri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da Cakistskali yerleşim adı değil akarsu adı olarak geçmektedir. Bu defterde “Caki” kökünden gelen üç yer adı geçmektedir. Bunlar Cakismani (جاغسمان : Cağisman), Zeda Caki (زدهجاغ : Zedacağ) ve Rabat-i Caki’dir (رباط جاغ : Rabat-i Cağ). Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterini yayımlayan Sergi Cikia, Zeda Caki köyünün Cak Suyu kıyısında, Arila köyünün kuzeybatısında yer aldığı belirtir.[2] Bu bilgilerden hareketle Cakistskali köyünün 16. yüzyıldaki adının Zeda Caki (Zedacağ / Yukarı Caki) olduğu, aynı adı taşıyan dere kenarında bulunduğu için zamanla adının Cakistskali’ye dönüştüğü söylenebilir.

Köyün ad 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında Caksu (جاقصو) olarak geçer.[3] Bu kayıt daha eski Osmanlı kaynaklarında "Cağ" (جاغ) biçiminde yazılan kökün zamanla "Cak" (جاق) biçimine dönüştüğünü de göstermektedir.

Tarihçe

Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi), Posof çayının sağ kolu olan Cakistskali (Caksu) kıyısında yer alan köyün kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. En eski adı büyük olasılıkla Zeda Caki (Yukarı Caki) olan köydeki kalenin varlığı, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[4] Zeda Caki ya da Cakistskali köyü, erken ortaçağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda Cakeli sülalesinin yönettiği Samtshe Atabeyliği sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlılar 16. yüzyılın son çeyreğinde Samtshe Atabeyliği topraklarını ele geçirdi ve yaklaşık olarak bu topraklar üzerinde Çıldır Eyaleti’ni kurdu. Çıldır Eyaleti’nin Poshov livasındaki köylerden biri olan Zeda Caki’de, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 13 hane yaşıyordu.[5]

Daha sonraki dönemde belli başlı kaynaklarda Cakistskali ya da Zeda Caki adına rastlanmamaktadır. Bununla birlikte bu köyün yer aldığı bölge 1878-1918 arasında Rusya İmparatorluğu’nun, 1918-1921 arasında ise bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalıyordu. 1921 yılının başlarında Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti bu köyün de yer aldığı Ardahan ile Artvin bölgelerini, geçici olarak da Batum’u fiilen ele geçirdi. Sovyet yönetimiyle 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Cakistskali’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[6]

Köyün adı 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında Caksu (جاقصو) olarak geçen köyün adı, 1968 yılından önce, büyük bir olasılıkla sınır köyü olduğu için “yurdu bekleyen yer” anlamında Yurtbekler olarak değiştirilmiştir.[1][3]

Tarihsel yapılar

Köyün bilinen tek tarihsel yapısı Tuya Kalesi olarak da bilinen Cakistskali Kalesi’dir. Kare planlı bir kale-köşk olan Cakistskali Kalesi, köyün merkezinin 800 metre güneybatısında, Posof Çayı’nın sağ kıyısında yer alır.[4] Harç kullanılarak inşa edilen kalenin alt kısımlarında büyük blok taşlar, üst kısımlarında daha küçük taşlar kullanılmıştır. Cakistskali Kalesi, Türkiye-Gürcistan sınırında, askeri bölgede olduğu için fazla tahrip olmamış, belli ölçüde günümüze ulaşmıştır.[7]

Bugün Cak Kalesi ya da Yurtbekler Kalesi olarak adlandırılan kale, 2014 yılında, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde "Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı" kategorisinde korumaya alınmıştır.

Coğrafya

Köy, Ardahan il merkezine 97 km, Posof ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[8]

Nüfus
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 144[9]
2018 138[9]
2017 142[9]
2016 152[9]
2015 160[9]
2014 167[9]
2013 181[9]
2012 171[9]
2011 177[9]
2010 180[9]
2009 170[9]
2008 170[9]
2007 158[9]
2000 247[8]
1990 239[10]
1985 260[11]

Kaynakça
  1. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 627.
  2. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. cilt, s. 455-456.
  3. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
  4. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 410, ISBN 9789941478178.
  5. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. cilt, s. 456.
  6. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  7. "Murat Çiftçi, Ardahan Posof'un Eskiçağ Tarihine Bir Bakış". 14 Şubat 2020.
  8. "Yurtbekler Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
  10. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
  11. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.