Geçici Hükûmet (Rusya)
Rusya Geçici Hükûmeti (Rusçası: Временное правительство России), Rusya’da Şubat Devriminin ardından Çar II. Nikolay’ın tahttan feragat etmesi üzerine kurulan ve ülkeyi yönetmeye çalışan hükûmet.[1] Geçici Hükûmet, öne çıkan lideri ve başbakan Aleksandr Kerenski’den dolayı Kerenski Hükûmeti olarak da bilinir. Ekim Devrimi ile birlikte iktidarı alan Bolşevikler, Geçici Hükûmetin ve hükûmetin kurduğu Rusya Cumhuriyeti'nin yaklaşık sekiz aylık iktidarına son vermiştir.
Kuruluşu ve ilk bileşimi
1917 Şubat Devrimi ile birlikte Çarlık rejimi yıkılınca birbiriyle rakip iki kurum olan Duma ve Petrograd Sovyeti iktidar için mücadeleye girişir. Çar II. Nikolay 2 Mart[2] günü tahttan feragat ettiğini açıklar ve tahtı kardeşi Büyük Dük Mihail Aleksandroviç’e bırakır. Çarın kardeşi de tacı reddedecektir.[3] Bu durumda ülkedeki yönetim biçimini belirleyecek olan Kurucu Meclis toplanana dek Geçici Hükûmet başa gelecekti. Ancak özellikle işçi ve askerlerin tabanda kurduğu örgütlenme olan Petrograd Sovyeti bu iktidarı tehdit etmekteydi. Geçici Hükûmetin kuruluşu 3 Mart günü ilan edilir.[4] Geçici Hükûmetin ilk bileşimi aşağıdaki şekilde olur:
| Görev | Kişi | Parti |
|---|---|---|
| Başbakan ve İçişleri Bakanı | Georgi Lvov | |
| Dışişleri Bakanı | Pavel Milyukov | Kadetler |
| Savaş ve Donanma Bakanı | Aleksandr Guçkov | Ekim Birliği |
| Ulaşım Bakanı | Nikolay Nekrasov | Kadetler |
| Sanayi ve Ticaret Bakanı | Aleksandr İvanoviç Konovalov | İlerici Parti |
| Adalet Bakanı | Aleksandr Kerenski | SR |
| Ekonomi Bakanı | Mihail Tereşçenko | partisiz |
| Eğitim Bakanı | Andrey Manuilov | Kadetler |
| Tarım Bakanı | Andrey Şingarev | Kadetler |
| Din işleri (Ortodoks Kilisesi) | Vladimir Lvov | İlerici Parti |
3 Mart tarihinde ilan edilen ilk Geçici Hükûmet kabinesinde, Devlet Duması Geçici Komitesi üyelerinden Aleksandr Kerenski Adalet Bakanı, Aleksandr İvanoviç Konovalov Sanayi ve Ticaret Bakanı, Nikolay Vissarionoviç Nekrasov Ulaşım Bakanı, Vladimir Lvov ise Din işleri Bakanı olmuştur. Kerenski daha sonraki kabinelerde başbakanlık görevini de üstlenmiştir.
Tanınması
Çarlık rejiminin devrilmesinden sonra Geçici Hükûmet aşağıdaki ülkeler tarafından tanınır:
Nisan krizi ve ilk koalisyon
18 Nisan (1 Mayıs) günü Dışişleri Bakanı Pavel Milyukov İtilaf Devletleri hükûmetlerine gönderdiği notada Geçici Hükûmetin zafere kadar savaşa devam edeceği teminatını verir. Ancak özellikle örgütlü Rus halkındaki savaş karşıtlığı çok güçlüdür. 20 ve 21 Nisan günleri işçiler ve cephedeki askerler Petrograd’da büyük gösteriler yapar ve savaşa devam kararına karşı çıkar. Göstericiler Milyukov’un istifasını talep eder. Petrograd Garnizon komutanı General Lavr Kornilov gösterileri bastırmak isterse de Lvov buna karşı çıkacaktır.
Geçici Hükûmet Dışişleri Bakanı Milyukov ile Savaş Bakanı Guçkov’un istifasını kabul eder ve işçi ile askerlerin yoğunlukla örgütlü olduğu Petrograd Sovyetine çağrıda bulunarak iş birliği yapılmasını teklif eder. Menşevik ve SR’ların yönetiminde olduğu Petrograd Sovyeti bu öneriyi kabul eder[5] ve 5 Mayıs günü yapılan protokolle kabineye 6 sosyalist bakan katılır. İlk koalisyon hükûmeti aşağıdaki şekilde oluşur:
| Görev | Kişi | Parti |
|---|---|---|
| Başbakan ve İçişleri Bakanı | Georgi Lvov | |
| Dışişleri Bakanı | Mihail Tereşçenko | partisiz |
| Savaş ve Donanma Bakanı | Aleksandr Kerenski | SR |
| Ulaşım Bakanı | Nikolay Nekrasov | Kadetler |
| Sanayi ve Ticaret Bakanı | Aleksandr İvanoviç Konovalov | İlerici Parti |
| Adalet Bakanı | Pavel Pereverzev | SR |
| Ekonomi Bakanı | Andrey Şingarev | Kadetler |
| Eğitim Bakanı | Andrey Manuilov | Kadetler |
| Tarım Bakanı | Viktor Chernov | SR |
| Çalışma Bakanı | Matvei Skobelev | Menşevik |
| Gıda Bakanı | Aleksey Peşehonov | ulusal sosyalist |
| Posta ve Telgraf Bakanı | İrakli Tsereteli | Menşevik |
| Din işleri (Ortodoks Kilisesi) | Vladimir Lvov | İlerici Parti |
Bu dönemde koalisyon olmasına rağmen Geçici Hükûmet aynı siyasi hatta devam edecek, buna karşılık Sovyet tabanındaki işçi ve askerler gözünde Menşevik ve SR yönetimi gözden düşecektir. Bununla birlikte sahneye çıkan Bolşevikler savaş karşıtı söylemleriyle hızla örgütlenmeye başlayacaktır. Geçici Hükûmet Petrograd Sovyetindeki Bolşevik karşıtı sağ kanat ile iş birliğine girecektir. Geçici Hükûmet parçalı yapısıyla artık karar alamaz hale gelecektir.
Temmuz Günleri ve ikinci koalisyon
3-7 Temmuz 1917 günlerinde Petrograd’da düzenlenen gösterilerde askerler ve sanayi işçileri Geçici Hükûmeti protesto ederler.[6] Bolşeviklerin sempatizanları ve Petrograd Sovyetinin tabanını oluşturan kitlelerin herhangi bir şekilde kontrolden çıkmasını engellemek isteyen Bolşevik Parti Merkezi onaylamadığı gösterilere dahil olup kontrol altına almaya çalışır. Kontrolden çıkan kitleler Sovyet yönetimindeki Menşevik ve SR’lardan iktidarı almaları için baskı yaparlar. Aynı zamanda Geçici Hükûmet üyesi de olan Menşevikler ve SR’lar iktidarı almayı reddedecek ve işçi ayaklanmasına dönüşen gösterilerin bastırılmasını savunacaktır. Gösteriler bastırılacak, Bolşevikler yasa dışı ilan edilecek ve yeraltına çekilecektir. Bu olaylar sonrasında Menşevikler büyük destek kaybına uğrayacaktır. Olayların ardından Geçici Hükûmetteki burjuva temsilcisi olan Kadetler kabineden çekilecektir. 24 Temmuz (6 Ağustos) günü kurulan yeni koalisyon kabinesi çoğunlukla Menşevik ve SR’lardan oluşmaktadır. Başbakan ise Kerenski olur. İkinci koalisyon:
| Görev | Kişi | Parti |
|---|---|---|
| Başbakan, Savaş ve Donanma Bakanı | Aleksandr Kerenski | SR |
| Başbakan Yardımcısı ve Ekonomi Bakanı | Nikolay Nekrasov | Kadetlerden istifa eder |
| Dışişleri Bakanı | Mihail Tereşçenko | partisiz |
| İçişleri Bakanı | Nikolay Avksentyev | SR |
| Ulaşım Bakanı | Pyotr Yurenev | Kadetler |
| Sanayi ve Ticaret Bakanı | Sergey Prokopovich | partisiz |
| Adalet Bakanı | Alexander Zarudny | ulusal sosyalist |
| Eğitim Bakanı | Sergey Oldenburg | Kadetler |
| Tarım Bakanı | Viktor Chernov | SR |
| Çalışma Bakanı | Matvei Skobelev | Menşevik |
| Gıda Bakanı | Aleksey Peşehonov | ulusal sosyalist |
| Sağlık Bakanı | Ivan Efremov | partisiz |
| Posta ve Telgraf Bakanı | Aleksey Nikitin | Menşevik |
| Din işleri (Ortodoks Kilisesi) | Vladimir Lvov | İlerici Parti |
Kornilov Olayı
Temmuz Günlerinden sonra yasa dışı ilan edilen Bolşevikler Ağustos ayıyla beraber özellikle Petrograd Sovyetinin tabanında çoğunluğun desteğine sahip olmaya başlarlar. Durumdan ürken Kerenski, en baştan beri sıkıyönetim ilan edilerek monarşinin geri getirilmesini savunan General Lavr Kornilov ile birlikte darbe planları yapar. Ancak Kornilov’un kendisini de tasfiye edeceğinden korkarak plandan vazgeçer.[7] Petrograd Sovyetinden yardım talep eder ve şehirdeki işçileri silahlandırır. Demiryollarındaki Bolşevik işçiler ve Kazaklar arasındaki Bolşevik askerlerin yoğun propagandası sonucunda Kornilov’un ordusu Petrograd’a varmadan dağılır.[8]
Üçüncü koalisyon
Artık iyice gözden düşen Kerenski gerçekte hiçbir kudreti olmayan yeni bir kabine oluşturur. 8 ekim günü kurulan kabine Ekim Devrimiyle devrilecektir:
| Görev | Kişi | Parti |
|---|---|---|
| Başbakan | Aleksandr Kerenski | SR |
| Başbakan Yardımcısı, Sanayi ve Ticaret Bakanı | Aleksandr Konovalov | |
| Dışişleri Bakanı | Mihail Tereşçenko | partisiz |
| İçişleri Bakanı, Posta ve Telgraf Bakanı | Aleksey Nikitin | Menşevik |
| Savaş Bakanı | Aleksandr Verhovski | |
| Donanma Bakanı | Dmitri Verderevsky | |
| Ekonomi Bakanı | Mihail Bernatski | |
| Adalet Bakanı | Pavel Malyantoviç | Menşevik |
| Ulaşım Bakanı | Aleksandr Liverovski | partisiz |
| Eğitim Bakanı | Sergey Salazkin | partisiz |
| Tarım Bakanı | Semen Maslov | SR |
| Çalışma Bakanı | Kuzma Gvozdev | Menşevik |
| Gıda Bakanı | Sergey Prokopoviç | partisiz |
| Sağlık Bakanı | Nikolay Kişkin | Kadetler |
| Posta ve Telgraf Bakanı | Aleksey Nikitin | Menşevik |
| Din işleri (Ortodoks Kilisesi) | Anton Kartaşev | Kadetler |
Ekim Devrimi
24-25 Ekim akşamı Bolşevikler Geçici Hükûmete karşı son saldırıyı başlattı. Hükûmet kurumları ele geçirildi ve Kışlık Saraydaki hükûmet üyeleri 25 Ekim günü tutuklandı. Kerenski baskından bir ABD makam aracında kaçarak Petrograd’ın hemen dışındaki Pskov’da kendisine bağlı az sayıdaki kuvvetle başkenti yeniden ele geçirmeye çalışsa da yenilecek ve ülke dışına kaçacaktır.[9] Bolşevikler iktidarı çoğunluğa sahip oldukları ve toplantı halinde olan 2. Tüm Rusya Sovyetleri Kongresine verecekler, Kongre de ilk devrimci hükûmet olan Sovnarkom’u oluşturacaktır.
Değerlendirme
Tarihçilere göre Ekim Devriminin başarısında Bolşeviklerin başarısının yanı sıra Geçici Hükûmetin de başarısızlığının payı bulunmaktadır.[10] Bunun yanı sıra Geçici Hükûmetin, Kurucu Meclis seçimlerini sürekli erteleyerek büyük bir hata yaptığı da iddia edilir.[11]
Kaynakça
- "Geçici Hükûmetin kuruluş deklarasyonu, 07 Şubat 2010 tarihinde erişilmiştir". 22 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2010.
- Jülyen takvimine göre
- M. Lynch, Reaction and Revolution: Russia 1894-1924, Hodder Murray, London 2005, s. 79
- "Geçici Hükûmet Deklarasyonu (İngilizce), 08 Şubat 2010 tarihinde erişilmiştir". 22 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2010.
- Bu dönemde Sovyet yönetiminde temsil edilmeyen Bolşevikler Lenin’in önderliğinde Geçici Hükûmet ile kesinlikle uzlaşmama siyasetindedir. Bolşevikler, Menşevik ve SR’ların Geçici Hükûmete dahil olmalarını sınıf düşmanıyla iş birliği olarak görmektedir. Lenin bu duruma İkili iktidar adını vermiştir.
- Yeni savaş bakanı Kerenski, sürmekte olan I. Dünya Savaşının Doğu Cephesinde başarısız bir saldırıya karar vermiş ve Rus Ordusu büyük kayıplar vermiştir.
- Kerenski yıllar sonra yazdığı anılarında Kornilov ile birlikte darbe planı yaptığını reddetmektedir.
- Kornilov ve kurmay heyetindeki Anton Denikin hapse atılacak ancak sonra kaçarak Rus İç Savaşında Beyaz Ordu saflarında savaşacaklardır.
- Kerenski önce Fransa’ya ardından da ABD’ye geçecektir.
- Tarihçi Pavel Osinski böyle düşünmektedir.(Russian Revolution Revisited,Amerika Sosyologlar Derneği yıllık toplantısına sunulan konuşmasından, Montreal, Quebec, Kanada Ağustos 2006)
- Riasanovsky, Nicholas (2000). A History of Russia (sixth edition). Oxford University Press. ISBN 0-19-512179-1
Konuyla ilgili yazılan eserler
- Kerensky, Alexander. The Catastrophe: Kerensky’s Own Storyof the Russian Revolution. New York: D. Appleton and Company, 1927.
- Medvedev, Roi. The October Revolution. New York: ColumbiaUniversity Press, 1979.
- Nabokov, Vladimir Dmitrievich. V. D. Nabokov and the RussianProvisional Government, 1917. New Haven: Yale University Press, 1976, ISBN 0300018207
- Reed, John. Ten Days that Shook the World. New York: Boni& Liveright, 1919.
- Riasanovsky, Nicholas. A History of Russia. New York:Oxford University Press, 2000.
- Trotsky, Leon. Lessons of October. New York: PioneerPublishers, 1937 (1924).