Işıkçılık

Işıkçılık son dönemlerde Kürtler arasında yaygınlaşan, Luviler inanç ve tarihini alternatif bir şekilde algılayan bir hareketi imâ etmek amacıyla kullanılan bir terimdir.

Erdoğan Çınar

Her ne kadar 1990'lı yılların başlangıcından beri Alevîler arasında alternatif görüşler varolduysa (örneğin Nejat Birdoğan), ciddi ve etkili bir biçimde görüşler 2004 yılında ortaya çıktı. Bu farklı görüş ve yorumlar Erdoğan Çınar'ın Aleviliğin Gizli Tarihi isimli kitabının 2004 yılında yayınlanmasıyla kurumsallaştırılmıştır.

Luvilik-Aluvilik nazâriyesi

1. Alevîler'in kökeni, Hititler'den önce Anadolu’da yaşamış olan Luviler'e dayanır.
2. Bizans döneminde "Paulikienler" denen dinî grup Alevî'dir.
3. Paulikienler altı dede ocağı kurmuştur.
4. Pîr Sultan olarak bilinen kişi aslında bir Paulikien önder olan Pir Silvanus’tur.
5. Pîr Sultan Abdal’ın da başına gelen olaylar aslında Silvanus’un yaşadıklarından başka bir şey değildir.
6. Paulikienler, aslında Hristiyan değil, ama Alevîler'dir.

Alevilik etimolojisi

Işık-Alevî hareketi "Alevî" teriminin eski bir Anadolu uygarlığı olan Luvilerden geldigini, ve Luvi sözcüğünün Hitit dilinde "Işık İnsanları" anlamına geldiğini öne sürmektedir.[1][2] Buna karşın, geleneksel Alevîlik'te Alevî terimi, Arapça "Ali'ye bağlı" anlamına gelen sözcükten geldiği kabul edilir. Ama "Al[3]" kelimesi ibranicede Tanrı demektir ve Tarıdan gelen anlamında da kullanılabilir. (Arapça: عَلَوِي‎). Bazı Osmanlı kaynaklarinda belirli bölgelerde yaşayan bir kısım Alevîler için "Işık Taifesi" denmesi, Işık-Alevîlerine göre, Luvilerin ve Alevîlerin arasındaki bağın ispatıdır.

İnanç

Işıkçılar kendilerini ezoterikçi olarak görürler ve Alevîliğin de ezoterizmin ta kendisi olduğunu savunurlar. Böylece kendilerini tarihteki bütün ezoterik inançlarla özdeşleştirirler (örneğin Hristiyan ezoterizmi, İslâm ezoterizmi (Bâtınîlik), Musevi ezoterizmi (Kabbala) ve Pagan ezoterizmi gibi kimliklerle).

Işık Alevîleri, Alevîliğin Dünya'nın en eski dini olduğunu, ve bu dinin zamanla birçok kılıfa bürünmeye mecbur kaldığını savunurlar. Dünya'nın bu "ilk ve orijinal" dininin, diğer din ve inançlara asıl kaynak olduğunu öne sürerler:

Alevîliğin, on binlerce yıllık geçmişten gelen, bütün inanışları etkilemiş, semavî dinlere başlangıç oluşturmuş asıl kaynak, "Serçeşme", olduğunu bütün gerçekliğiyle ortaya çıkartıyor.[4]

Işık hareketi, Alevîlerin dini törenlerinin Hititler ve hatta Sümerler tarafından bile yapıldığını iddia eder. Işıkcılara göre, Ortaçağ'daki Paulusçuluk ve Bogomilizm gibi Hristiyan mezhepleri de aslında Alevî idi. Bu görüşe dair iyi bir örneği, Sean Martin'in The Cathars: The Most Successful Heresy of the Middle Ages[5] isimli kitabının Türkçeye çevirilmesinde görüyoruz. Kitabın orijinalı "Alevî" sözcüğünü içermediği halde çeviren kişi, kitabın başlığını Ortaçağ'da Avrupa'da Alevî Hareketi - Katharlar olarak çevirmistir.[6]

İlk başta Alevî tarihinin 3.000 yıllık olduğunu savunan Işık hareketi, bu rakamı 12.000 yıla yükseltmiştir. Bunu Ocak 2009'da Berlin şehrinde bir konferansta beyan etmişlerdir.[7]

Işıkçılık nazariyesince savunulan fikir ve görüşler

Geleneksel Alevîlik ile kıyaslandığı zaman Işık hareketinin en çarpıcı farklılıkları, hareketin tarih algılayışında görülmektedir. Işıkçıların itikadlarına göre:

• Işıkçılar, Alevîler'in yaşamlarını devam ettirebilmek için tarihte defalarca gerçek kimliklerini gizlemek zorunda kaldıklarını öne sürmektedirler. Işıkçı-Çınarcılık inancına göre, Pavliken ve Bogomil gibi heretik Hristiyan mezheplerinin de aslında Bizans baskısından kurtulabilmek için kendilerini Hristiyan göstermeye uğraşan en eski Alevîler'den oldukları varsayımı temel inanç akidesini oluşturmaktadır.
• Işık-Alevi düşüncesi, çoğu heterodoks grupların da baskının birer ürünü olarak ortaya çıktıklarını savunmaktadır. Aynı şekilde günümüz Anadolu Aleviler'in tümünün de Osmanlı baskısından kurtulabilmek için İslami bir kılıfa bürünmeye mecbur kalan takiyyeci gruplar olduklarını iddia etmektedir.
• Böylece, Ehl-i Hak ve Yezîdîlik gibi kökleri Yezdânizm'den beslenen ve İslâmiyet ile Sufilik'ten başka hiçbir ortak tarafı bulunmayan farklı gayri-İslâmî dini grupların içerisine, İslâm Şiiliğinin İsmâilîlik mezhebi ve İmamiye-i İsnaaşeriye mezhebinden olan Bektâşî Tarikâtı ile Ghulat-i Şîʿa'dan olan Nusayrî inancı gibi itikatları da dahil etmek suretiyle, bunların tümünün aslında İslâmiyet ile hiçbir alâkası bulunmayan bozulmuş dini inanışlar olduğunu iddia ederler ve bu tezlerini ispatlamak için de olanca güçleriyle mücadelelerini sürdürürler.[8]

• Yezidi-Yaresani itikatları için tamamen geçerli olan yukarıdaki bu olguyu İslâmiyet'in İsmâilîyye, Nusayrîlik ve Bektâşî Tarikâtı için de sanki geçerliymiş gibi yaymaya özel bir çaba sarf ederek, bu sözde nazariyyelerini desteklemek amacıyla da İslami kökeni haiz olan Alevilik kelimesi ve inancını kullanma yolunu benimserler.[9]
• Anadolu Aleviliği ile uzaktan yakından hiçbir alakasının bulunmadığı artık aşikar olan "Yâresânîlik" ile "Ali kindarlığı-Yezid sevgi ve saygısı" üzerine tesis edilmiş olan Ezidilik-Sûfiliğini "Kürt Alevîliği" [10] ana başlığı altında birleştirmek ve böylece yeni bir "Alevi itikat tanımlaması" üretmek suretiyle, Alevîlik ile İslamiyet arasındaki bağlantıyı tamamıyla kopartarak kökenini Hititler ile Luviler'e dayandırdıkları "Alisiz-Alevîlik" [11] olarak da tanımlanan yeni bir itikat üretmektedirler.
• Bu kuramın en ileri mertebedeki savunucuları ise "Alevi" kelimesi ile "Ali" arasında hiçbir bağın geçmişte de mevcut olmadığını, aslında "Alevi" kelimesinin kökeninin "Luvice" içinde saklı olduğu ve Luviler'e delalet ettiği iddiasının ispatı için yoğun çaba sarf etmektedirler.[12]

Eleştiriler

Işıkçı-gelenekçi ayrışması Alevi camiasında derin bir fikir ayrılığına yol açmıştır. Alevîler son yüzyıllarda ilk kez inanç bakımından bu kadar ciddi bir ayrışmaya tanık olmuşlardır.

Bazı geleneksel Aleviler, Işıkçı hareketine şiddetli bir biçimde karşı çıkmıştır. Onlar, Işık Alevilerini yeni bir din icat etmekle[13][14] ve bazen Alevi birliğini bozmaya çalışan ajanlar olmakla bile suçlamışlardır. Işıkçılar aşırı politik olmakla ve Aleviler tarafından çok okunan Buyruk gibi önemli Alevi kaynaklarından vazgeçmekle de eleştirilmiştir.

Ünlü Alevi tarihçisi Hamza Aksüt de Erdoğan Çınar'ın eserlerini birkaç makalede onu bilerek çarpıtmakla ve komplocu olmakla eleştirmiştir.[15] Aksüt'ün ilk resmî cevabı[16] Çınar'dan uyarı: 'Her flörtün sonu evlilikle bitmez[17] isimli röportaja yönelik gelmiştir. Diğer bir araştırmacı Ünsal Öztürk de Erdoğan Çınar'ı eleştirmiştir.[18] 2010 yılında Hamza Aksüt, Hasan Harmancı ve Ünsal Öztürk'le beraber Alevi Tarih Yazımında Skandal - Erdoğan Çınar Örneği isimli kitabı çıkarmıştır. Bu kitap Erdoğan Çınar'ın öne sürdüğü iddiaları[19] ele alan bir incelemedir.

Bazı gelenekçiler tepki olarak Hasan Kılavuz gibi Işıkçı düşünceyi benimsemiş dedelerin yol düşkünü ilan edilmesini bile talep etmiştir.[20]

Son zamanlarda birçok yeni blog ve websitesi (örnegin aleviyolu.org), Işıkçı hareketine bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bunların bazıları rakip kurum olarak görülen Cem Vakfı tarafından kurulmuştur.

Işık-Alevî kurumları

Işık hareketi önemli ve güçlü Alevi kurumları arasında çok etkili olmayı başarmıştır. Örneğin Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu (AABK), 2006 yılında geleneksel Alevilik anlayışını Işık-Alevi düşüncesine uygun bir anlayışla değiştirmiştir.[21]

Bugün AABK'ya ait YOL TV isimli bir televizyon kanalı da bulunmaktadır. Son zamanlarda Türkiye'de bulunan bazi Alevi kurumları da Alevilik anlayışlarını değiştirmiştir.

Işıkçı dedeler

Her ne kadar çoğu dedeler hâlâ geleneksel Alevilik anlayışını benimsiyorsa da bazıları zamanla Işıkçı hareketinin Alevilik anlayışını kabul etmiştir. Gayri geleneksel görüşlere sahip olduklarını bildiren ilk dedeler arasında 1995 yılında Alevilik Bir Sır Değildir isimli kitabı yayınlanan Ali Haydar Cilasun ve 2003 yılında Hasan Kılavuz yer almaktadır. Hasan Kılavuz, bugün Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu'nda ve buna bağlı televizyon kanalı YOL TV'de önemli bir kişiliktir.

Ayrıca bakınız

• Keysanîlik
• Karmatîlik
• Dürzîlik
• İsmailîlik
• Mustâlîlik
• Davudî İsmailîlik
• Nizarî İsmailîlik
• Haşhaşilik
• Bâtınîlik
• Nusayrîlik
• Vefâîlik
• Babâîlik
• Barak’îyyûn
• Hurûfîlik
• Kızılbaşlık
• Alevîlik
• Bektaşîlik
• Dedebabalık
• Alicilik
• Harabatîlik
• Bâbîlik
• Bahâîlik
• Ehl-i Hak
• Ezidilik
• Adâvv’îyye
• Yezdânizm
• Sâbiîlik
• Mani dini
• Nebatiler
• Luvi mitolojisi
• Gnostisizm
• Zerdüştlük
• Zurvanizm

Kaynakça

1. birgun.net. "ALEVİLER ALEVİLİĞİ TARTIŞIYOR 1: 'ALEVİ ADI HZ. ALİ'DEN GELMEZ'". 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
2. birgun.net. "ALEVİLER ALEVİLİĞİ TARTIŞIYOR 2: ALEVİLER MÜSLÜMAN DEĞİL Mİ? BÖLÜM 2". 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
3. "Francois Lenormant, "Chaldean magic and its origin and development". 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2016.
4. idefix.com. "Erdoğan Çınar: Aleviliğin Gizli Tarihi, Chivi Yazıları, 2004". 5 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
5. amazon.com. "Sean Martin: The Cathars: The Most Successful Heresy of the Middle Ages, Pocket Essentials, 2005". Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
6. idefix.com. "Sean Martin: Ortaçağ'da Avrupa'da Alevi Hareketi - Katharlar, Kalkedon Yayıncılık, 2009". 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
7. renkhaber.com. "Konferans: Alevilerin 12 Bin Yıllık Tarihi". 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
8. Izady, Mehrdad R. (1992), The Kurds : a concise handbook, Washington & London: Taylor & Francis, ss. 170 passim, ISBN 0-8448-1727-9
9. Xemgin, E. (2012), Mazda İnancı ve Alevîlik, Berfin Yayıncılık.
10. Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296.
11. Bulut, Faik. (2011), Ali’siz Alevîlik, Berfin Yayıncılık.
12. Not: 22 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Günümüzde bazı Alevîler inançlarının sadece insanîyet ve sevgi temelli bir felsefe olduğunu ve doğrudan bir din ile alâkası bulunmadığını ifade etmektedirler.
13. alevierenler.blogcu.com. "Yol tv'de Hasan Kılavuz Skandalı!". 18 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
14. aleviyolu.org. "Yol tv ve "Gönül Yolu" isimli program düzenleyicilerini kınıyoruz!". Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
15. alevihaberajansi.com. "Hamza Aksüt: Erdoğan Çınar Skandalı". 7 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
16. renkhaber.com. "Hamza Aksüt: ERDOĞAN ÇINAR'IN İPİYLE KUYUYA İNENLERE". 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
17. renkhaber.com. "Çınar'dan uyarı: 'Her flörtün sonu evlilikle bitmez'". 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
18. renkhaber.com. "Ünsal Öztürk: Yazın hayatının tanımadığı bir facia: Erdoğan Çınar". 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
19. idefix.com. "H. Harmancı, Ü. Öztürk & H. Aksüt: Alevi Tarih Yazımında Skandal, Yurt Kitap Yayın, 2010". 2 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
20. aleviyolu.net. "Hasan Kılavuz derhal düşkün edilmelidir!". Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.
21. aleviyolu.net. "AABF ve AABK yeni program değişikliği ile Aleviliği kuşa çevirmeye devam ediyor!". Erişim tarihi: 6 Nisan 2010.

Bibliyografya

Işık Aleviliğinin temel kaynakları Erdoğan Çınar'ın yazmış olduğu eserlerden oluşmaktadır:

• Aleviliğin Gizli Tarihi / Demirin Üstünde Karınca İzi (2004)
• Aleviliğin Kayıp Bin Yılı (325-1325) Yolcu Ateşte Yanmak İle Yol Yanmaz (2006)
• Kayıp Bir Alevi Efsanesi (2007)
• Aleviliğin Kökleri & Abdal Musa'nın Sırrı (2008)
• Bahçe Bizim Gül Bizdedir / Eski Çağ'dan Cumhuriyet'e Alevilik (2009)

Erdoğan Çınar başka yazarlardan da destek görmüştür:

• Haşim Kutlu: Kızılbaş Alevilikte Yol Erkân Meydan, Yurt Kitap Yayın, 2007