Nestâlik

Nestâlik, (Arapça: نستعليق, nastaʿlīq) Talikin neshi, incesi anlamını taşıyan ve genel olarak İran'da kullanılan bir yazı türüdür.[1] Adından da anlaşılacağı gibi, nesih ve tâlik yazım şeklinin karışımı ile türetilmiş olan ünlü bir yazı türüdür.

Nestâlik ile yazılmış Şehname

Gelişim
Şah-ı Cihan'ın kalesinde Farsça şiir, Agra, Hindistan
Siyah taşa işlenmiş Farsça şiir, Agra, Hindistan

Görünüşe göre, Tebriz doğumlu Mîr Alî Tebrîzî (Mīr ʿAlī Tabrīzī), 14. yüzyılda nesih ve tâlik iki mevcut yazı türünü birleştirerek nestâlik yazı türünü geliştirmiş, Mîr İmâd (Mīr ʿEmād al-Molk Qazvīnī Ḥasanī b. Ebrāhīm)'ın çalışmaları ile en yüksek zerafete ulaşmıştır. Bu yazı türü, İran'dan doğuya doğru yayılmış Peştuca, Uygurca, Urduca ve Keşmirce yazmak için de kullanılmıştır.

İran'da, nestâlik, batı (ḡarbī nastaʿlīq) ve doğu (šarqī nastaʿlīq) iki yazma biçeme ayrılır. Geç 15. yüzyılda, batı ve güney İran'da kullanılan batı nestâlik (ʿḡarbī nastaʿlīq) olarak bilinen diğer yazı tarzı, Āq Qoyunlū padişahı Yaʿqūb sarayında çalışmış hattatlar Abdülrahmân Hârezmî (ʿAbd-al-Raḥmān Ḵārazmī) ve oğulları (ʿAbd-al-Raḥīm ve ʿAbd-al-Karīm) tarafından kullanılmıştır. Farsça ise özellikle taʿlīq, şikasta-tâlik (šekasta-taʿlīq), nestâlik (nastaʿlīq) ve şikasta nestâlik (šekasta nastaʿlīq, kırık nestâlik) gibi yazı türleri ile yazılır.

Hat sanatını öğrenmek için, alıştırma taslakları (sīāh-mašq) ve alıştırma modelleri (sar-mašq) yaygın olarak kullanılır. Sīāh-mašq, genellikle nestâlik veya şikasta nestâlik yazı türünde, bir hattatın alıştırmak için üzerine harf ve harf birleşimlerini yazmış olduğu alıştırma (karalama) taslak yapraklarına denir. Sar-mašq ise, güzel el yazı örnekleridir, ki öğretmenler öğrencilere suret çıkarmaları için verir. Günümüzde, sar-mašq derlemleri, hat sanatı öğrencileri için, çoğaltılmış ve ders kitaplarında ve son zamanlarda büyük ustaların eserlerinde yayınlanmıştır.

16. yüzyılda Devlet-i Safeviyye, Soltanat-e Moġulī-ye Hend ve Devlet-i Âliye-i Osmâniyye sahasında, hattatların, ortalama bir kitap sayfası boyutunda, ayrı ayrı kâğıtlara bir veya birkaç çeşit, daha çok ikili olarak sülüs-nesih, muhakkak-reyhâni, tevki’-rikâ’ yazı türü ile yazılan yazılara kıt’a, bunların yanlarından birbirine tutturulup katlanılarak birleştirilmesiyle oluşturulan kıt’a albümlerine de murakka denilmektedir. Murakka albüm, çeşitli güzel sanatı, İslam hat sanatı, Osmanlı minyatürleri, resimler, çizimler, gazel dahil olmak üzere, Farsça şiirlerden oluşan derlemelerdirf<ref>A. E. Froom. (2001). "Collecting Tastes: A Muraqqa’ for Sultan Murad III". Electronic Journal of Oriental Studies IV: 19, pp. 1.; Kishwar Rizvi. (2003). "Prefacing the File: The Writing of Art History in Sixteenth-Century Iran by David J. Roxburgh." The Art Bulletin. 85.4. pp. 800.</ref>.

Uygulamalar

Devlet-i Âliye-i Osmâniyye hattatları, güzel el yazısı (hüsn-i hatt) çalışmalarını, hilyeler gibi, mütenâzır (birbirine bakan, bakışımlı) levhaları, camilerin yanında, muhtemelen evlerde veya derviş zâviyelerinde, duvar süslemelerinde kullanmışlardır.

Yazı araç gereçleri
Hat sanatı araçları
Kalem'in yapım aşamaları
Hat sanatı yazı araçı kalem

Güzel yazı sanatında kalem (qalam), mürekkep (morak-kab), kâğıt, kalemtıraş (qalamtarāš) denilen özel iki bıçak, hokka, makta, bıçakları keskinleştirmek için sang-e rūmī veya sang-e ḥejāzī denilen bilemetaşı gibi yardımcı araç ve gereçler kullanılır. Hattatlar, işlerinde kolaylık sağlamak için, içinde, gerekli kalem, bir çakı, qaṭṭzan, bir küçük kaşık, kâğıt kesmek için makas ve bilemetaşı bulunan, bir ucuna bağlı hokka olan bir özel kutu (qalamdān) kullanırlardı.

Kalem

Nestâlik, Arap alfabesi için en akışkan hat sanatı biçemleri arasındadır. Kalem, için dışı kahverengi ve içi beyaz, olgunlaşmış düz kamış daha uygundur. Kalem dili denilen bu yassı kısmın iki kenarı, kalem ağzı nestâlik için 5–10&nbsp;mm kadar genişlikte yontulur. Kalemin ağız kısmı ortadan çatlatılarak iki kısıma ayrılır ve bu yarığa fāq-e qalam denilir. Arada oluşan ve bir depo görevi gören bu yarığa mürekkep birikir ve yazarken devamlı bir şekilde aşağıya akar.

Kamış kalem, İslam'ın en değerli yazma aletidir. İslam peygamberi Muhammed'e melek Cebrâîl aracılığıyla vahiy yoluyla inen Kur'an'da, 96. Alak Suresi 4. ayet;

Al-Ladhī `Allama Bil-Qalami "O Rab ki kalemle yazmayı öğretti." olarak söz edilir.

Kâğıt
Ana madde: kâğıt

Hat sanatında kaliteli kâğıtlar kullanılır. Mürekkebi çabuk emip dağıtmaması ve kaleme akıcılık sağlaması için kâğıtlar āhār denilen bir madde ile saydamlaştırılırdı.

Mürekkep
Ana madde: mürekkep

Koyu siyah, siyah, grimsi siyah, ya da (sīāh-e ṭāwūsī) denilen yeşile yakın siyah renklerde olan sıvı madde, özel olarak hazırlanırdı.

Hokka

Metal, cam veya topraktan yapılmış, içine mürekkep konulan küçük kap<ref>TDK Güncel Türkçe Sözlük</ref> içinde "lika" (līqa, porz) denilen ham ipek bulunur. Bu ham ipek, hokka içindeki mürekkebi emer ve kalemi bu ham ipeğe dokundurmak sureti ile kalemin yazmaya yetecek kadar mürekkebi alması sağlanılır.

Ünlü hattatlar
  • Mīr ʿAlī Tabrīzī
  • Solṭān ʿAlī Mašhadī
  • Mīr ʿEmād
  • Abdülrahmân Hârezmî (ʿAbd-al-Raḥmān Ḵārazmī) ve oğulları
  • ʿAbbās Reẓā-Qulī Nūrī
  • Mīrzā Ḥusayn-i-Isfahānī
  • Mīr Jaʿfar Tabrīzī
  • ʿAbd-al-Rašīd Daylamī

Çağdaş dönemde, Türkiye'de Sami, Hulusi ve Necmettin seçkin nestâlik hattatlarıdır.

Kaynakça
  1. TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Nestâlik ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.