Türkiye'de komünizm
Türkiye'de komünizm, 1920 yılında Türkiye Komünist Partisi ile partileşme sürecine giren ve günümüzde devam eden siyasi hareket.
Millî Mücadele dönemi
10 Eylül 1920'de Mustafa Suphi tarafından kurulan Türkiye Komünist Partisi, Türkiye'de kurulan ilk komünist siyasi oluşumdur. Aynı yıl, 18 Ekim 1920'de Mustafa Kemal'in talimatıyla kurulan Türk Komünist Fırkası (TKF) ise daha çok Sovyetler Birliği'nden yardım almak amacıyla kurulmuş ve üç ay içinde kapatılmış bir partiydi.
TKF'nin önde gelen 14 yöneticisi ve Mustafa Suphi 28 Ocak 1921'de Trabzon açıklarında öldürüldü. Aynı yıl Ankara’da Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası ve Yeşil Ordu davasında tutuklamalar oldu ve parti kapatıldı.
Türkiye Sosyalist Fırkası Başkanı Hüseyin Hilmi, İstanbul’da eski bir polis olan Kalkandereli Ali Haydar tarafından 1922’de vurularak öldürüldü.
Ankara’da ikinci Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası davası 1922’de açıldı ve parti kapatıldı.
1 Mayıs 1923’te İstanbul’da dağıtılan 1 Mayıs bildirileri nedeniyle Türkiye Komünist Partisi mensupları tutuklandı, haklarında “vatana ihanet” suçlamasıyla dava açıldı.
Cumhuriyet dönemi
Cumhuriyetin kuruluşundan çok partili siyasi hayata geçilen döneme kadar Türkiye'de komünist siyasi partiler yasal olarak faaliyet gösteremedi.
1925’te Şeyh Said İsyanı gerekçesiyle çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu ile komünistler de yargılandı, 38 sanıklı TKP davasında sanıklara 7 ila 15 yıl hapis cezası verildi.
1927 Ekim’inde İstanbul, İzmir ve Adana’da TKP’ye karşı başlatılan operasyonlarda aralarında Nâzım Hikmet ve İsmail Bilen’in de olduğu 30 kişi yargılandı ve gizli örgüt kurmaktan hüküm giydi.
1929’da Dr. Hikmet Kıvılcımlı, Hüsamettin Özdoğu ve İsmail Bilen’in de aralarında olduğu 34 kişi tutuklandı.
1929’da İzmir Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki davada 24 kişi çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı.
1930’da 1 Mayıs öncesinde İstanbul, İzmir ve Adana’da bildiri dağıtan TKP’liler tuutklandı, 1 Ağustos günü yeni tutuklamalar yapıldı.
1931’de Nâzım Hikmet’in “komünizm propagandası” yaptığı gerekçesiyle yargılanmasına başlandı.
1932’deki TKP 5. Kongresi’nden sonra İstanbul, İzmir, Edirne ve Samsun’da geniş çaplı tutuklamalar yapıldı.
1933’te İstanbul ve Bursa’da yapılan operasyonlar sonrasında 30’dan fazla kişi yargılandı, 1934 başında sonuçlanan davada Nazım Hikmet ve Şair Nail V. Çakırhan da ceza aldı.
1935’te aralarında Hasan İzzettin Dinamo ve Ruşen Zeki’nin de bulunduğu TKP’ye yönelik operasyonda “Genç Komünistler Federasyonu” davası açıldı, birçok kişi tutuklandı.
1938’deki Donanma ve Harp Okulu davalarında Nâzım Hikmet, Kemal Tahir, Dr. Hikmet Kıvılcımlı, Kerim Korcan, Hamdi Şamilov gibi isimlerin de aralarında bulunduğu TKP’liler ağır hapis cezalarına çarptırıldı.
1944 Mart ayında TKP’ye yönelik operasyonlarda 65 kişi tutuklandı, sanıklar 1 No’lu Askeri Mahkeme’de yargılandı, 3 Mart 1945’te sonuçlanan davada 32 kişi hapis cezası aldı.
1945’te TKP’nin gençlik örgütlenmesine yönelik operasyonlarda İlerici Gençlik Birliği üyeleri tutuklandı, dava sonunda 1 numaralı sanık Mihri Belli başta olmak üzere 28 kişi çeşitli hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldı. 4 Aralık 1945 tarihinde sol eğilimli, günlük Tan gazetesinin bir grup tarafından yağmalanmasıyla vuruldu.
1946’da kurulan iki yasal sosyalist parti, Türkiye Sosyalist Partisi ve Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi altı ay faaliyet gösterdikten sonra İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından "komünist gaye ve maksatlara hizmet ettikleri" 16 Aralık 1946’da kapatıldı, yöneticileri tutuklandı ve aralarında Dr. Şefik Hüsnü Değmer’in de bulunduğu 45 kişi çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı.
Toplumda ve basında artan komünizm tartışmaları üzerine Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes ve Behice Boran hakkında 14 Mart 1947 tarihinde soruşturma başlatıldı ve bu kişiler çok geçmeden üniversitedeki görevlerinden uzaklaştırıldılar.
1960'lı yıllar
1960'lı yıllarda sosyalist devrim yapılmasını savunan İstanbul Üniversitesi öğrencisi Deniz Gezmiş, arkadaşlarıyla birlikte THKO'yu kurdu. Deniz Gezmiş o sırada Türkiye İşçi Partisi İstanbul sekreteri oldu. Bu dernek birçok illerden destek gördü. Örgüt çok kısa zaman sonra eylemlerine başladı. Örgüt, İstanbul Üniversitesi' ni işgal gibi birçok eylemlere başvurdu. Bu eylemlerin en büyüğü ise 6. Filo'yu protesto eylemidir. Bu eylemlerde devrimci gençler, radikal İslamcılarla karşılaşmamıştır.Bu olaylarda birçok öğrenci yaralanmış ve ölmüştür. Bu eylemlerden sonra 1972'de Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan idam edilmiştir.
2000'li yıllar
2001 yılında Türkiye Komünist Partisi tekrar kuruldu. Şu anda Türkiye'de komünizm ve sosyalizmi destekleyen birçok parti ve örgüt vardır.