Theodoros Komnenos Dukas

Theodoros Komnenos Dukas (Modern Yunanca: Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, Theodōros Komnēnos Doukas, Theodore Comnenus Ducas olarak Latin dillerinde yazılmıştır, (ö. ca. 1253) 1215 ile 1230 yılları arasında Epirus ve Teselya ve 1224 ile 1230 yılları arasında Selanik ile Makedonya ve Batı Trakya'nın büyük kısmının hükümdarı. Selanik'i 1237 ile 1246 yılları arasında yöneten oğulları İoannis ile Demetrios'un arkasındaki güçtür.

Theodoros Komnenos Dukas
Epirus hükümdarı, 1224'den sonra Selanik İmparatoru (kendini Bizans imparatoru ilan etmiştir)
Elektrum sikke, Theodoros (sol), Selanik'in koruyucusu Aziz Demetrius tarafından kutsanıyor,
Yuvarlak gümüş sikke, ayakta duran iki figür içerir, soldaki krallık sembolleri taşıyan elbise giyerken, sağdaki savaşçı bir aziz diğerine bir kale vermektedir.
Hüküm süresi 1215-1230
Önce gelen I. Mihail Komnenos Dukas
Sonra gelen Manuil Komnenos Dukas
Eş(leri) Maria Petraliphaina
Çocukları İoannis Komnenos Dukas
Demetrios Angelos Dukas
Anna Angelina Komnini Dukena
İrini Komnini Dukena
Hanedan Komnenos Dukas
Babası İoannis Dukas
Annesi Zoe Dukena
Ölüm ca. 1253

Theodoros, imparatorluk hanedanları olan Komninos, Angelos ve Dukas ile ilintili seçkin bir Bizans aristokrat ailesinin çocuğudur. Fakat Konstantinopolis'in düşmesi ve Dördüncü Haçlı Seferi ile Bizans İmparatorluğu'nun dağılmasından önceki hayatı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Konstantinopolis'in düşmesinin akabinde, birkaç yıl İznik İmparatorluğu kurucusu I. Theodoros'a hizmet etmiştir, sonra bağımsız bir prenslik kuran gayrı meşru kardeşi I. Mihail Komnenos Dukas tarafından Epirus'a çağrılmıştır. Mihail 1215 yılında ölünce, gayrımeşru ve çok genç Mihail'i gözden düşürüp, Epirus devletinin yönetimini ele almıştır. Kardeşinin topraklarını genişletme siyasetini devam ettirmiştir. Sırbistan ile ittifak yaparak, Makedonya'ya genişlemiş, Latin Selanik Krallığı'nı tehdit etmiştir. 1217 yılında Latin imparatoru Pierre de Courtenay'i esir alması Selanik'i nihai kuşatmasının yolunu açmış ve 1224 yılında şehri ele geçirmiştir. Selanik hükümdarı olarak, Theodoros kendini hemen imparator ilan etmiş, İznik imparatoru III. İoannis Vatacis'in Bizans İmparatorluk tacı iddiasına meydan okumuştur. 1225 yılında Konstantinopolis'in civarına ilerlemiş fakat çok küçülmüş Latin imparatorluk koltuğuna nihai saldırısı 1230 yılana kadar gecikmiştir. O yıl, Theodoros Konstantinopolis'i kuşatmak için bir ordu toparladı fakat sonra kuzey kanadını tefdit eden ikircikli müttefiki Bulgaristan'a yöneldi. Klokotnitsa Muharebesi'nde yenildi ve esir alındı ve takip eden yedi yıl esir kaldı. Bu dönem yerine kardeşi Manuil geçti. Manuil çabucak Trakya, Makedonya'nın çoğu ve Arnavutluk'u Çar II. İvan Asen'e kaybetti. Selanik'in kendisi Bulgar vassalı olurken, Epirus'ta gücü sürgünden gelen II. Mihail ele aldı. İvan Asen, Theodoros'un kızı İrini ile evlenince, 1237 yılında serbest bırakıldı ve hemen Manuil'i kovarak Selanik'in kontrolünü ele geçirdi. Esareti sırasında kör edildiği için tacı tekrar alması mümkün değildi, bu yüzden en büyük oğlu İoannis'i imparator yaptı fakat de facto devletin yönetimine devam etti. Manuil Selanik'i İznik desteği ile geri almayı denedi ancak ona Teselya'yı veren ve Selanik ile çevresini Theodore ve İoannis'e bırakan müzakere edilmiş bir çözüme varıldı. 1241'de, III. İoannis Vatacis, Theodore'u İznik'i ziyaret etmeye davet etti. Hoş karşılanıp ve büyük bir onurla misafir edildi, ancak Vatacis Selanik'e, yanında Theodore ile yürüdüğü ertesi yılın ilkbaharına kadar orada etkin bir şekilde gözaltına alındı. Theodore, oğluyla müzakere etmek ve onu Despot rütbesine indirgemek ve İznik'in hükümdarlığını tanımak için ikna etmek üzere gönderildi. İoannis 1244'te öldü ve yerine Theodore'un küçük oğlu Demetrios geçti. 1246'da Vatacis, sevilmeyen olmayan Demetrios'u devirdi ve Selanik'i ilhak etti. Theodore, yeğeni II. Mihail'i 1251'de Selanik'e bir saldırı başlatmak için etkiledi, ancak Vatacis 1252'de onlara karşı sefer yürüttü ve Mihail'i şartlara uyması için zorlamaya çalıştı. Theodore tutuklandı ve 1253'te öldüğü İznik'e sürgüne gönderildi.

Erken dönem hayatı ve kariyeri

1180 ile 1185 yılları arasında bir zaman, sebastokrator İoannis Dukas ve Zoe Dukena çiftinin oğlu olarak dünyaya geldi.[1] Baba tarafı büyük ebeveynleri Konstantinos Angelos ve Bizans İmparatoru I. Aleksios'un (1081-1118 arası hükümdar) kızı Theodora'dır. Theodoros'un amcası, Andronikos, imparatorlar II. İsaakios (1185-1195 ve 1203-1204 aralarında hükümdar) ve III. Aleksios'un (1195-1203 arası hükümdar) babasıdır, bu durum onları Theodore'un birinci derece kuzeni yapar.[2] Ailesinin çoğu üyesi gibi "Dukas" ya da "Komnenos Dukas" (Κομνηνός ὁ Δούκας) ismini kullanmayı tercih ederken çağdaşları farklı olarak onu "Dukas", "Komnenos", hatta Trabzon İmparatorluğu'nun hükümdar ailesinin üyeleri arasında kullanılan unvan "Büyük Komnenos" (μέγας Κομνηνός) ile adlandırmıştır.[3][4] Theodore açık şekilde talihsiz Angeloi hükümdarlığından daha ziyade daha başarılı Doukai ve Komnenos hanedanları ile bağlantılı olmayı tercih etmiştir;

Epirus hükümdarlığı
I. Mihail ve Theodore Komnenos Dukas'ın hükümdarlıları boyunca Epirus devletinin genişlemesi
Balkanlar haritası, Epirus'un başlangıcı ve genişlemesi farklı tonlarda gösterilmiştir.

1210 yılından itibaren, I. Mihail Komnenos Dukas başlıca doğusunda yer alan Latin Selanik Krallığı olmak üzere genişleme seferi yürüttü; başlangıçtaki kayıplardan sonra, Teselya'nın çoğunu fethetti. 1214 yılında, Dyrrhachium ve Korfu da Latinlerden alındı.[5][6] Tarihçilerin geleneksel bakışı bu olayların I. Mihail'ın Latin İmparatorluğu'na ettiği bağlılığını reddetmesi olarak görülür fakat tarihçi Philip Van Tricht, hem Mihail hem de sonra Theodoros'un 1217 yılına kadar en azından teoride Latin İmparatorluğu'nun vassalı kaldığını söyler.[7] 1214 sonlarında ya da 1215 yılında, Mihail hizmetkârı tarafından öldürülmüştür.[8][9] II. Mihail gayrımeşru ve çok genç olduğu için, Theodoros onu gözden düşürmekte zorluk çekmedi. Artalı Aziz Theodoros'un hagiografisine göre çocuk ve annesi Theodoros'nun hükümdarlığı boyunca Mora'da sürgün kalmıştır.[10]

Sırbistan ve İznik ile ilişkiler

Theodoros yetenekli ve aşırı hırslıydı. Laskaris'e olan yeminine rağmen, devletini Selanik'e genişletmek yanında nihayetinde Konstantinopolis'i alıp Bizans İmparatorluğu'nu yeniden kurmak istiyordu.[11] Kuzey kanadı güvence altına almak için, Theodoros Sırbistan ve Arnavut kabileleri ittifak kurdu. Arbanon Prensliği I. Mihail döneminde zaten Epirus'un yörüngesine girmişti ve hükümdarı Demetrios yakın bağlar gelişmişti 1215 yılında öldüğünde prensliğini dul eşine bıraktı, o da nüfuzlu bir yunan olan Gregory Kamonas ile evlendi.[12] Sırplara karşı Theodoros I. Mihail'ın Zeta'ya doğru kuzey yönündeki genişleme teşebbüsünü terk etti ve yerine Sırp prens II. Stefan Nemanjić (1196-1228 arası hükümdar) ile müttefik olarak Bulgarları kontrol altında tutmaya yönlendirdi. Epirus ile Sırbistan arasındaki bağlar Theodoros'un erkek kardeşi Manuil Komnenos Dukas'ın II. Stefan'ın kız kardeşlerinden biriyle yaklaşık 1216 yılında evlenmesi ile güçlendi.[13] II. Stefan oğullarından birini muhtemelen en büyük ve varisi olan Stefan Radoslav'u I. Mihail'ın ikinci kızı Theodoros ile evlendirmek istedi. Ohri başpiskoposu Demetrios Chomatianos, III. Aleksios'un kızı ve Stefan Radoslav'un annesi Eudokia Angelina'nın Theodoros'un ikinci derece kuzeni olmasıyla oluşan kan bağı nedeniyle evliliğin yapılmasını reddetti. 1217 yılında, II. Stefan bu yasaktan kurtulmak için kendisini Theodoros'un yarı kızkardeşi Maria ile evlenmeyi denedi ama Chomatianos bu teklifide aynı sebepler ile veto etti.[13] Sonunda Stefan Radoslav Theodoros'un ilk doğan kızı Anna Angelina Komnini Doukaina ile 1219/20 kışında evlendi.[14]

Bu şekilde pozisyonu güçlenen, Theodoros topraklarını kuzey Makedonya'ya doğru genişletmesine rağmen, bu toprakların bir kısmının 1214 yılında yerel Bulgar hükümdarı Strez ölümünden sonra I. Mihail tarafından çoktan fethedildiği muhtemeldir. Theodoros'un genişlemesinin Bulgar Çarı Boril (1207-1218 arası hükümdar) ile doğrudan ne adar ihtilafa sebep olduğu belirsizdir, fakat 1217 yılında Ohri, Pirlepe ve Pelagonia ovasının çoğunu ele geçirdi, en azından Strez'in Prosek'teki eski başkenti ve muhtemelen ötesine geçip, Struma Nehri'ne yaklaşmıştır.[15] Yunan tarihçi Konstantinos Varzos, Ohri'nin ele geçirilmesinin adını da aldığı başpikoposluğun bulunması anlamında Epirus Devleti ve Theodoros'un hırsları açısından özellikle önemliydi. Theodoros, seçkin Kilise hukukçusu Chomatianos 1217'de başpiskoposluk tacına seçilmesi konusunda destekledi, Chomatianos bu desteğin karşılığını Epirus'un İznik ile yürüttüğü Bizans İmparatorluğu'nun devamı olma yarışında destekleyerek gösterdi.[16]

II. Stefan Nemanjić'in fresk portresi

Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra, Ortodoks rahipleri iki ana Yunan devleti, Epirus ile İznik arasında bölünmüştü. 1208 yılında, İznikliler bir sinod topladılar ve Mihail Autoreianos'u boş olan Konstantinopolis Patriği olarak seçtiler. Seçim Kilise hukukuna uygun değildi ve bu nedenle meşruluğu tartışmalıydı. Devamında aynı Mihail Autoreianos tarafından taç giydirildiği için Laskaris'in imparatorluk unvanı da tartışmaya açıktı.[17] Henüz I. Mihail'in idaresinde Epirus topraklarında kilisenin idaresini alan iki yerel piskoposlar sinodu ortaya çıkmıştı, birisi Naupaktos'ta İoannis Apokaukos yönetiminde, diğeri Ohri'de Chomatianos yönetiminde. Daha hırslı Chomatianos kısa bir sürede rakipsiz "Batı" piskoposu olmuş ve Partik onayı almadan yerel piskoposluklar için piskopos atamaları dahil Kilise işlerinde de facto Epirus otonomisini güçlendirme arayışına girmiştir. Theodoros'un İznik'ten bağımsız olma ve İznik ile rekabet etme hırslarıyla da uyumlu bu politika, Yunan Kilisesinin iki kanadı arasında açık bir çekişmeye neden oldu, bir tarafta İznik merkezli Patrik I. Manuil Sarantenos Epirus'un kabul etmeyi reddettiği Epirus piskoposluklarına kendi piskoposlarını atamaya başladı.[18] Epirus ile yakın ilişkilerine rağmen II. Stefan Nemanjić'in Epirus-İznik çekişmesini geleneksel olarak Ohri başpiskoposluğunun yetki alanında olan Sırp Ortodoks Kilisesi'nin Otosefalliğini güvence altına almak için faydalandı. Chomatianos'un hiddetli itirazlarına rağmen, Stefan erkek kardeşi Aziz Sava'nın Manuil Sarantenos tarafından Sırbistan'ın Otosefal piskoposu olarak kutsamasını sağladı.[19][20] Theodoros, kilise adamlarının kavkalarının Sırp hükümdarıl ile olan samimi ilişkilerini bozmamasına dikkat etti.[21][22]

Theodoros'un Makedonya içlerine girişi, bir başka yerel güç Melnik hükümdarı Slav Aleksios'u huzursuz etti. 1213 yılında Bulgaristan ile ittifak yapan Latin imparatoru Henri (1205-1216 arası hükümdar), Boril'in yeminli düşmanı, Aleksios ile yaptığı ittifakı terk etti. Theodoros'un muhtemel saldırısı ile karşı karşıya kalan Aleksios onunla ortak bir neden yaratmayı tercih etti ve Theodoros'un karısının yeğeni ile evlendi.[23][24] Selanik'e bir başka saldırının yolunu açarken, Makedonya'da Epirus başarıları Latinleri endişelendirdi. Selanik Krallığı kurucusu Bonifacio'nun 1207 yılında ölümünden sonra çocuk yaşta oğlu Demetrius'un (1207-1224 arası hükümdar) naip yönetimi altında daha çok zayıflamıştı. İzniklilere karşı yürüttüğü seferi yarıda kesen Henri aceleyle Selanik'e yöneldi. Boril ile temasa geçip, Theodoros'a karşı yürüyüşe geçmek için hazırlanırken 11 Haziran 1216 günü aniden öldü, ikinci karısı Bulgar Maria tarafından zehirlendiği söylense de ölüm nedeni muhtemelen sıtmadır. Savaşçı Henri'nin ölümünü bir ay sonra Dördüncü Haçlı Seferi'nin kışkırtıcısı Papa III. Innocentius'unki izledi, Theodoros'un en ünlü ve muktedir rakiplerinin ortadan kalkması onun için iyi şansının önemli vuruşuydu.[25]

Yunanistan'da bulunan Latin devletlerine karşı genişlemesi
Pierre de Courtenay'in mührü

Latin İmparatorluğu'nun baronları, Fransa kralı II. Filip'in kuzeni Pierre de Courtenay'i yeni Latin imparatoru olarak seçtiler. Seçilme haberini alınca, Pierre 160 şövalye ve 5.550 piyade ve attan oluşan küçük bir ordu kurup, Fransa'dan ayrıldı. Papa III. Honorius tarafından Roma'da taç giydirildikten sonra, Nisan 1217 tarihinde Brindisi'den yelken açtı.[26][27] Pierre, fethedip, Venedik'e vermeye söz verdiği Dyrrhachium'da karaya çıkarken karısı Yolande, Konstantinopolis'e yelken açtı. 1185 yılında II. Guglielmo'nın (1166-1189 arası hükümdar) Norman istilasında yaptığı gibi, Pierre Dyrrhachium'u fethettikten sonra Selanik'e antik Via Egnatia üzerinde ulaşmayı ve bu sırada Arnavutluk ve Makedonya'yı Epirus kontrolünden almayı amaçlamıştı.[28][29] Genel kabul gören olayların gidişatı, Dyrrhachium'un direndiği, artan kayıplar üzerine Pierre'in kuşatmayı kaldırıp, Selanik'e doğru yürüyüşe geçtiğidir. Yürüyüş zor coğrafi şartlar ve yerel nüfusun düşmanlığı ile zorlukla devam etti - Batı kaynakları (Annales Ceccanenses, Richard of San Germano, Philippe Mouskes, ve Robert of Auxerre'i devam ettiren) ayrıca yerel Arnavut nüfusun Theodoros'a bağlılığının altını çizerler.[30] Birkaç gün sonra, Theodoros ordusuyla Pierre ile karşılaştı. Theodore Papalık elçisi Giovanni Colonna ile görüşmeyi talep etti, onun iyi dilek ve desteği hakkında güvence verdi. Batılı kaynaklar, Theodoros'un Katolik Kilisesi'nin üstünlüğünü ve Latin İmparatoru'nun hükümdarlığını tanımayı kabul etmenin yanında Pierre'in planladığı Beşinci Haçlı Seferi'ne destek[31] ve Latinlere dağlardan geçerken rehberlik ve yiyecek teklif ettiğini iddia ederler. Pierre bu beklenmedik yardım almaktan memnun kaldı ve her ikisi bir anlaşmada mutabık kaldılar. Latinler nöbetçileri kaldırdıklarında an, Theodoros üzerilerine çöktü. Pierre de Courtenay, Colonna, Salona'nın Latin başpiskoposu, Sancerre Kontu I. William ve birçok Latin soylu esir alınırken Pierre'in ordusu hayatta kalmak için küçük çetelere bölündü.[32] Akropolites, vakanüvis Efraim ve bazı Batı kaynakları diğer yandan Dyrrhachium'un ele geçirildiğini iddia ederler, bu Yunan I. D. Romanos ve Fransız Alain Ducellier'in dahil olduğu bazı modern tarihçiler tarafından da kabul edilmektedir. Bu görüşe göre Theodoros şehir düştükten sonra Pierre'in hükümdarlığını kabul etti ve sadece ona ihanet edip, tuzağa düşürüp, esir aldı. Tarihçi John Van Antwerp Fine ancak, "hangi versiyonun doğru olduğu önemli değildir" demektedir; çünkü sonucu aynıdır ve Dyrrhachium kaybedilmiş olsa bile Pierre'in esir alınmasından sonra geri alınmıştır.[15][33] Philip Van Tricht'e göre, Theodoros'un eylemlerine birkaç faktör neden olmuştur, bunlar onun Pierre'i kendisine ve prensliğine tehdit görmesine neden olmuştur. Pierre'in Dyrrhachium'u Venedik'e verme teşebbüsü, o anda başarısız olsa da gelecek için rahatsızlık belirtisiydi. Pierre'in Demetrius'un baba bir kardeşi VI. Guglielmo del Monferrato'nun Selanik üzerindeki haklarını tanıması, Guglielmo'ya orada gücü eline almasının yolunu açtı ve Theodoros hala güçlenmiş Epirus üzerinde hükümdarlık iddiaları olan Selanik hükümdarlarına ve özellikle sürgündeki yeğeni II. Mihail'e Latin Achaea Prensliği'nin sarayında bulunmasına karşı keyifsizdi. Aynı zamanda Theodoros ve sarayı Yunan işlerine karşı artan papalık müdahalelerinden rahatsızdı ve özellikle önceki papalık elçisi Kardinal Pelagius'ın görevinin akıbeti Yunanlar ile Latinler arasındaki ihtilafı daha da derinleştirmişti.[34]

Olayların gerçek gidişatı ne olursa olsun, Theodoros'un beklenmedik zaferi Yunan dünyasında büyük ses getirdi ve durumunu geniş şekilde güçlendirdi; genelde[35] düşmanca yaklaşan Akropolites bile tarihinde bu yiğitliğin "Romalılara büyük yardımı olmuştur" şeklinde yazmıştır.[35] Tersine canı sıkılan Papa III. Honorius, Yunanistan'ın Latin prenslerine, Venedik doçesine ve Pierre de Courtenay'ın damadı Macaristan Kralı II. András'a (1205-1235 arası hükümdar) mektuplar yazarak Pierre ve Colonna'nın serbest kalmaları için çaba göztermelerini istedi. Hatta András ve Fransız kardinallere Theodoros'a karşı Haçlı seferi yapılması için çağrıda bulunulmasını yazdı, bir mektubunda Theodoros'u da tehdit etti. Haçlı seferi için ilk birlikler 1217 sonlarında Ancona'da bir araya geldiler ve Venedikliler Dyrrhachium'un geri alınamasının bu haçlı seferide yanlarına kalmasını istiyorlardı, baskı meyvesini verdi: Mart 128 tarihinde, Colonna, Theodoros'un özrü ve Papa'ya bağlılık teminatı ile serbest bırakıldı. Honorius bu noktada politikasını değiştirdi ve daha fazla rehinenin serbest kalmasını güvence altına alabilmek için Venedik Doçesinin Theodoros'u en ufak şekilde rahatsız etmesini engelledi. Bazı daha güçsüz baronlar serbest bırakılmalarına rağmen, Pierre ve birçok kıdemli lord ölümlerine kadar esir kaldılar. Pierre de Courtenay ne zaman öldüğü bilinmemektedir fakat muhtemelen Eylül 1219'den önce olmuştur.[36][37] Pierre de Courtenay'in esir edilmesi, Yunanistan'da bulunan ana Latin devletleri Konstantinopolis ve Selanik'i kadın naiplerin eline bıraktı. Konstantinopolis'e varmadan önce, Yolanda, Pierre'in ölümünden sonra dünyaya gelen oğlu Baodouin'i (1228-1273 arası hükümdar) doğurdu. Yolanda, Mora'da durdu. Orada Achaea Prensliği'nin gücü ve zenginliğini takdir etti ve kızı Agnes'in prensliğin veliahttı Villehardouinli II. Geoffrey (y.1229-1246 arası hükümdar) ile evliliğini ayarladı. Siyaseten dirayetli hükümdar Yolanda, doğu sınırını güvence altına aşmak için kızı Marie de Courtenay ile ikinci kez dul kalan I. Theodoros ile evliliğini ayarladı.[38]

Selanik'e karşı son vuruşu yapmadan önce, Theodoros güney kanadını güvence altına almak için kardeşi Konstantinos Komnenos Dukas'ı Aetolia ve Acarnania valisi olarak atadı. Yetenekli bir vali olarak Konstantin Atina Düklüğü'nün tehditlerinden Epirus topraklarını korumakla kalmayıp, Neopatras ve Lamya'yı geri aldı.[39] Theodoros'un kendisinin dikkatini Teselya'dan Latin varlığını temizlemeye verdi, bu Platamon Kalesinin 1218 yılında alınması ile zirve yaptı. Takip eden birkaç yıl, tek tek, Theodoros Selanik etrafındaki kaleleri ele geçirdi. Platamon, Termaikos Körfezi'ne girişi kontrol ediyordu ve 1221 sonlarında Serez teslim alarak, Theodoros Konstantinopolis ile Selanik arasında kara bağlantısını kesti. Selanik böylece tek başına kaldı, John Fine'ın kelimeleri ile, "öyle ya da böyle, Theodoros'un mülkleri arasında bir ada".[22][40]

Selanik'in düşmesinin an meselesi olması nedeniyle, Papa Honorius, Theodoros'u aforoz etti ve Adriyatik Denizi'nde bulunan limanlardan at, birlik ve tedarik nakliyesine ambargo konulması emri verdi ve Konstantinopolis'e Demetrius için yardım istediği bir mektuplar yolladı. Demetrius'un kendisi İtalya'ya yardım aramaya gitmişti, Mart 1222 tarihinde Roma'da Papa ve kısa süre sonra II. Friedrich (1220-1250 arası hükümdar) tarafından kabul edildi. Theodoros'a karşı haçlı seferi çağrısı yapıldı ve birlikler İtalya'da bir araya gelmeye başladılar.[41] Aynı anda Latin İmparatorluğu, imparatorları Robert (1221-1228 arası hükümdar) yönetiminde, İznik ile savaşta bir kez daha karşılaştı çünkü Laskaris'in erkek kardeşleri, yeni İznik imparatoru III. İoannis'e (1222-1254 arası hükümdar) karşı yaptıkları mücadelede desteklediler.[21] Kurulan haçlı seferinde ilk ayrılıklar, Biandrate Kontu II. Oberto'nun altında, 1222 yazında Selanik'e vardığında ve de facto naip Guy Pallavicini'ye katıldı. Theodore hemen Selanik’e karşı hareketini hızlandırdı. 1222'nin sonlarındaki ön operasyonlardan sonra, 1223'ün başlarında şehri kuşattı.[42] Honorius onu tekrar aforoz etti ve bu arada durma noktasına gelen haçlı seferi teşvik etme çabasını da artırdı. Papa'nın ısrarıyla Venedik ve İmparator Friedrich yardım sözü verdi. Honorus, Güney Yunanistan'ın Latin prenslerine bu çabaya katılmaları için çağrıda bulunurken, Robert de yardım sözü verdi. Haçlı seferi sonunda, 1224 yılının Mart ayında Brindisi'de toplandı. Bununla birlikte, Papa elçisine verdiği talimatlarında, Theodore'un Haçlılarla anlaşmaya varma olasılığını dışlamadı.[43] 1224 yılının Nisan ayında, sözünün eri Robert, Serez'i kuşatmak için bir ordu gönderdi. Kuşatma sırasında, Latin generaller, Poimanenon Muharebesi'nde III. İoannis'in elindeki ana Latin ordusunun feci yenilgisini öğrendi. Kuşatmayı kaldırdılar ve Konstantinopolis'e hızla geri döndüler, ancak Theodore'un adamları tarafından yolları kesildi; Latin ordusunun çoğu öldürüldü ya da esir alındı.[44]

Bu çifte felaket, Papa'nın Robert'in ordusuyla ilgilenirken Theodore'un arkasına inmesini öngörmüş olduğu haçlı seferi planlarını yok etti. Aynı zamanda, Haçlı Seferberliği'nin muhtemel lideri, VI. Guglielmo del Monferrato hastalandı. Kasım ayında Papa, haçlı seferinin bir sonraki bahar için ayrılmasını ertelemek zorunda kaldı.[44] Latin yenilgileri ve haçlı seferinin ertelenmesi haberiyle, Selanik'in yorgun savunucuları 1224 Aralık'ta bir zaman şehri Theodore'a teslim etti.[45][46] Haçlı seferi, 1225 yılının Mart ayında denize açıldı ve Tesalya'da Halmyros'ta karaya çıktı. Yunanlar yerel su kaynağını zehirledikleri için Haçlı ordusu kısa süre sonra dizanteri tarafından kırıldı. VI. Guglielmo'nun kendisi de direnemedi ve ordunun kalıntıları Yunanistan’dan ayrıldı. Demetrius topraklarını II. Friedrich'in yardımıyla kurtarmayı umdu ama 1227'de öldü.[47][48]

Selanik İmparatoru
Ana madde: Selanik İmparatorluğu
Selanik İmparatoru olarak Theodoros'un Billon trachy sikkesi

Klokotnitsa ve Bulgar esareti
Çar II. İvan Asen'in modern temsili

Nihayetinde 1229 sonlarında, Theodoros Konstantinopolis'e nihai bir saldırıda bulunmak için II. Friedrich tarafından yollanan askeri birlikler de dahil kuvvetlerini Selanik'te toplamaya başladı. 1230 baharında birlikleri doğuya yürürken, diğer yandan beklenmedik bir şekilde ordusunu kuzeye çevirip Meriç boyunca Bulgaristan'a girdi. Theodoros'un yaptığı bu ani değişikliğin sebepleri tartışmalıdır. Akropolites gibi dönemin ve sonraki tarihçiler bu eylemi Theodoros'un iki yüzlülüğü ve ihanetinin bir işareti olarak kınarlar fakat o güne kadar savaş alanında yenilmeyen Theodoros'un Bulgar kuvvetlerini kontrol edip Bulgarların onu Konstantinopolis'i kuşatırken arkadan vurmalarını engellemek istemesi daha ziyade bir açıklamadır.[49][50] Sürprizle karşılaşmasına rağmen, Çar II. İvan Asen çabuk karşılık vermiştir. İddiaya göre, bozulan anlaşmanın metnini geçirdiği mızraklarından birini bayrak tutarak, birliklerini yürütmüş ve Theodoros ile Nisan 1230 tarihinde muharebeye girmiştir. Klokotnitsa Muharebesi sonucu Bulgar hükümdar için kesin bir zafer olmuş, Theodoros ve birçok subayını esir almıştır.[50][51]

Klokotnitsa'den sonra, Bulgaristan kudretli bir güç olarak Balkanlar'da ortaya çıkmıştır. Enerjik hükümdarından yoksun, Theodoros'un imparatorluğu çökmüştür: birkaç ay içinde, Trakya, Makedonya'nın çoğu ve Arnavutluk Bulgar yönetimine girmiştir. Görünüşte Dyrrhachium Yunanların elinde kalmasına rağmen İvan Asen, başkenti Tırnovo'da bulunan Kutsal Kırk Şehitler Kilisesinde bulunan yazıtta "Hadrianapolis'ten Dyrrhachium'a, benzer şekilde Yunan, Sırp ve Arnavut tüm toprakları işgal ettim" şeklinde övünür. Latin Filibe Düklüğü da ilhak edilmiş ve ömrünün kalanını Asen'in sarayında geçiren Slav Aleksios'un Rodop Dağları'nda prensliği bu süreçte sönmüştür.[50][52]

Klokotnitsa'dan kurtulmayı başaran, Theodoros'un kardeşi Manuil, Selanik'te tahta geçmiştir. Toprakları Dyrrhachium ve Korfu ile beraber şehrin çevresi, Epirus ve Teselya'daki ailesinin asıl topraklarına kadar azalırken Aetolia ve Acarnania'da bulunan kardeşi Konstantin onun hükümdarlığını kabul etmiştir. İvan Asen'in damadı Manuil'e iç işlerinde otonom kalması sağlanırken tüm tasavvur ve karalarında Bulgar Çarına bağlıydı.[53][54] Yaklaşık aynı zamanlarda, I. Mihail'in gayrımeşru çocuğu sürgünden dönüp, yerel halkın desteği ile Epirus'un kontrolünü çabucak ele aldı. Manuil onu tanımak zorunda kalıp, Mihail'in Manuil'in hükümdarlığını kabul etmesine karşılık Manuil de Mihail'e Despot unvanı vermiştir. Gerçekte Mihail tamamen bağımsızdı ve kısa sürede Manuil'in hükümdarlığını kabul etmeye son vermiştir; 1236 yılında Korfu'yu ele geçirmiştir.[55] Manevra alanı ve Asen'in ataklarından korunmak için Epirus Kilisesini, Tırnovo Bulgar Kilisesine bağlamaya teşebbüs etti, Manuil kardeşinin önceki rakibi İznik'e döndü ve İznik merkezli patriğin üstünlüğünü ve meşruluğunu kabul ederek dini bölünmeyi sona erdirdi.[56][57]

Theodoros'un kendisi Tırnovo'da yedi yıl esir kalmıştır.[58] Başlangıçta kendisine onurlu bir şekilde davranılmıştır fakat esirliğinin belirli bir yerinde, İvan Asen'e komplo kurmakla suçlanmış ve sonucunda kör bırakılmıştır.[59] Bu ihanet için geleneksel bir Bizans cezası ve potansiyel politik rakipleri kenara itmenin bir yoluydu.[60] İbranice yazılmış dönemin bir mektubuna göre, Theodoros topraklarında Yahudilere rahat vermeyip yaptığı seferleri finanse etmek için mallarına el koyması nedeniyle, Asen başlangıçta görevi yerine getirme işini iki Yahudi'ye verdi. Fakat Theodoros canını bağışlamaları için onlara yalvardı ve onlar da onu kör bırakmayı reddettiler, buna kızan Çar da onları uçurumdan aşağı attı.[61] Sonunda 1237 yılında yeni dul kalan Asen, Theodoros'un tek bekar kızı İrini Komnini Dukena'na aşık olunca, serbest bırakıldı. Evlilikten hemen sonra Theodoros, istediği yere gidebilecek şekilde Tırnovo'dan ayrılmasına izin verildi.

Selanik'in geri alınması ve ölümü
Selanik İmparatoru olarak İoannis Komnenos Dukas'ın Billon trachy sikkesi

Serbest kalır kalmaz, Selanik'e geri döndü. Herhangi bir eskort ya da takipçi olmadan, şehre gizlice girebilmek için dilenci kılığına büründü. Orada eski destekçilerine ve gözdeleri ile temasa geçti ve bir komplo kurdu ve kısa sürede Manuil'i devirip, şehri ele geçirdi. Bizans gelenekleri, kör olduğu için onun yeniden imparator olmasına engeldi, Theodoros oğlu İoannis Komnenos Dukas'ı bir taç giyme töreni yapılmadan imparator yaptı, ancak oğlunun adı altında imparatorluğun gerçek hükümdarı kendisi kaldı.[62][63] İoannis'in kendisi daha çok dinle ilgilendi, imparator olmaktan çok manastıra girmeye eğilimliydi. Theodoros İmparator olarak isimlendirilmesinin Tanrı'nın bir lütfü ve gerçekten imparator ataları nedeniyle Romalıların gerçek İmparatoru olduğu konusunda onu ikna etti.[64]

Tahttan indirilen Manuil, Küçük Asya'da Attaleia'ya sürgüne gönderilirken, karısı Maria'nın babasının yanına dönmesine izin verildi. Theodoros'un kızı ve damadını tahttan indirmesine rağmen, Çar II. İvan Asen Theodore'a karşı hoş görülü kaldı, Akropolites buna sebep Asen'in İrini'ye karşı olan tutkulu aşkını gösterir.[63] Fakat Manuil, sürgünde hareketsiz kalmadı. İntikam almak için, Attaleia'dan Türk toprakları içinden sağladığı güvenli bir koridor ile İznik'e ulaştı. Orada İoannis Vatacis onu iyi karşıladı ve kendisine sadık kalacağı konusunda Manuil'den yemin aldıktan sonra onu desteklemek konusunda mutabık kaldılar. Böylece 1239 başlarında, Manuil altı İznik gemisi ile Yunanistan'a yelken açtı, Teselya'da Demetrias yakınlarında karaya çıkmıştır.[62][65] Vilayette geniş destek bulmuştur, muhtemelen yörenin valisi, I. Mihail'in damadı Konstantinos Maliasenos, bile ona bir ordu toplamasına izin verdi ve kısa zamanda Farsala, Larissa, ve Platamon'u ele geçirdi. Sivil savaş vahameti öncesi, Manuil ve Theodoros Selanik devletini kendi aralarında bölecek şartlarda uzlaştılar: Vatacis ile olan ittifakından vazgeçen Manuil Teselya'yı alırken, İoannis ve Theodoros Selanik, en batıda Vodina ve Ostrovo gibi Makedonya'nın kalan parçalarını aldı ve Konstantinos'un Aetolia ve Acarnania appanageları onaylandı.[62][66] Durumu daha da güvence altına almak için hem Theodoros hem de Manuil Achaea'nin güçlü prensi Villehardouin'li II. Geoffrey ile anlaşmaya vardılar.[66]

Epirus'ta bulunan II. Mihail, kardeşlerin anlaşmasının bir parçası değildi ve kendi politikalarını amcalarından bağımsız izlemeye devam etti. 1241 yılında Manuil öldüğünde, Mihail hızlıca Teselya'yı işgal etti.[67][68] Aynı yılın haziranında, Çar II. İvan Asen öldü yerine yedi yaşındaki oğlu I. Kaliman (1241-46 arası hükümdar) geçti. Latin İmparatorluğu'nun artarak bozulan durumu ile birleşince, bu gelişme İznik'in İoannis Vatacis'ini bölgenin rakipsiz hükümdarı ve Konstantinopolis'i ele geçirecek açık aday haline getirdi.[68][69] Konstantinopolis'e karşı hehangi bir eyleme girişmeden önce, Vatacis Selanik ile ama özellikle hırsı, yeteneği ve entrikaları olduğu için korktuğu Theodoros ile ilişkileri düzenlemeye ihtiyacı olduğunu fark etti. 1240 ya da 1241 yılında, bu nedenle Theodoros'u İznik'e güvenliğini garanti ederek bir davet yolladı. Theodoros kabul etti ve Vatacis tarafından büyük bir taltifle karşılandı, ona "amca" olarak davrandı ve aynı masada akşam yemeğine oturdu. Gerçekte, ancak Theodoros İznik'te esir gibiydi, ayrılmasına izin verilmiyordu ve İznik sarayında konukluğu boyunca, Selanik'e karşı yapılacak sefer hazırlıkları hızla devam ediyordu.[70][64] 1242 yılının baharında, yanında onurlu esir muamelesi gören Theodoros ile birlikte Vatacis ordusunun başında Avrupa'ya geçti. Bir direnişle karşılaşmadan, İznik ordusu ve filosu Selanik'e vardı. Şehir garnizonu ve halkı başarılı bir şekilde direndiler, ağır kuşatma ekipmanlarının eksikliği nedeniyle İznik ordusu uzun süren bir abluka yapmak zorunda kaldı. Kısa süre sonra, ancak Küçük Asya'nın Moğol istilası haberleri geldi, bu nedenle Vatacis seferi yarıda kesip, İznik'e geri döndü. Bununla beraber İznik imparatoru bu haberi gizli tuttu ve Theodoros'u oğluyla uzlaşması için gönderdi. İoannis'in kendisi söylentilere göre şehri karşılıksız teslim etme isteğindeydi fakat babası daha iyi şartlar için elinde tutması konusunda ikna etti. 40 gün süren müzakereler sonunda, imparatorluk unvanını bırakması ve İznik'in hükümdarlığını ve Despot unvanını kabul etmesi karşılığında İoannis'in şehrin kontrolünü elinde tutmasına izin verildi. Theodoros'un da oğlunun yanında Selanik'te kalmasına izin verildi.[70][71]

İoannis, Despot olarak öldüğü 1244 yılına kadar iki yıl daha hüküm sürdü. Theodoros, Vodina'ya çekildi, oradan devlet işlerine yön verdi. İoannis'in ölümüyle, küçük oğlu Demetrios Komnenos Dukas onun yerine geçti ve 1242 yılında anlaşılan hükümdarlık şartları gereği İznik'e yerine geçtiğini bildirmek için bir elçi yolladı.[72] İoannis'in dindar yapısına karşılık, Demetrios sevdikleri ile eğlenceler düzenleyen, evli kadınları baştan çıkaran çapkın bir delikanlıydı. Theodoros devlet işlerinde yetkili kalmasına rağmen, Demetrios önde gelen vatandaşlar arasında sevilmeyen biri haline geldi ve doğrudan İznik tarafından yönetilme tercih edilmeye başlandı.[73][74] 1246 yılının sonbaharında Kaliman öldü ve geride naiplerin elinde küçük yaştaki kardeşi I. Mihail Asen'e (1246-1257 arası hükümdar) ülkeyi bırakmışıyla, bu niyet hayata geçti. Vatacis hemen Bulgaristan'a saldırdı ve üç ay içinde Trakya'nın çoğunu ve Makedonya'nın kuzey ve doğusunun tamamını ele geçirirken, Epirus hükümdarı II. Mihail Arnavutluk ve Makedonya'nın kuzeydoğusuna genişlemek için avantaj ele geçirdi.[75][76] Kasımda seferin bitmesine yakın, Vatacis Melnik'te kamp kurdu, şehrin geleneksel hak ve imtiyazlarını muhafaza edecek bir ferman karşılığında Demetrios'u tahttan indirip, Selanik'i ona teslim edecek bir komplo hakkında bilgilendirildi. Vatacis bunu onayladı ve kampa kişisel olarak gelmesi için elçi yolladı. Demetrios, Vatacis'in niyetleri hakkında şüpheliydi, bunu reddetti ve İznikliler Selanik' yürüdüler. Birkaç gün sonra, komplocular kapılardan birinin İznik ordusuna açtılar ve şehir kolayca ele geçirildi. Demetrios yakalandı ve Bitinya'da Lentiana'ya sürgüne gönderilirken, Selanik ve Makedonya'nın tamamı megas domestikos Andronikos Paleologos'un yönetimine bırakıldı.[74][77] Theodoros'un kendisi izole edilip sığındığı Vodina'da güçsüz bırakıldı, görünüşte bu olaylara dahil olmadı.[78]

Selanik güvence altına alındıktan sonra, Vatacis Epirus'a yöneldi, II. Mihail'e en büyük oğlu Nikiforos ile kendi torunu Maria arasında bir evlilik önerdi. Bu öneri, II. Mihail'in karısı Theodora Petralifaina tarafından coşkuyla kabul edildi ve genç çift Pegae'da nişanlandılar.[79] Ailesinin arzularını ihmal etmeyen Mihail, İznik ile ittifak konusunda kafası karışıktı ve Theodoros yeğeni üzerindeki etkisini kullanarak onu İznik'e karşı hale getirdi. Bu nedenle 1251 yılının baharında, Mihail Selanik'e ani bir atakta bulundu. Şehir başarıyla direndi ve ertesi yılın baharında Vatacis bir kez daha Komnenoi Doukai ailesine karşı Avrupa'ya geçti. Theodoros, Mihail ile beraber kuzeye döndü, Pirlepe ve Veles'i aldı, Vatacis'in vardığı haberini aldıklarında Kesriye üzerinden Epirus'a döndüler. Vatacis, Theodoros'un mülkü Vodina'yı kuşatıp ele geçirdi fakat kısa sürede Kesriye bölgesindeki çatışmalar da çıkmaza girdi. Beraberlik, Kroya hükümdarı Golem'den kısa bir süre sonra iki Epiruslu general, İoannis Glabas ve Theodoros Petralifas'ın İznik tarafına geçmesiyle bozuldu. Bu Mihail'i Vatacis'in şartlarına uymaya zorladı, Makedonya'da elinde tutuklarının yanında ele geçirdiklerini teslim etti ve İznik ile gerçekleşen evlilik ittifakını yeniden onayladı. Ayrıca Vatacis açıkça Theodoros'un teslim edilmesini talep etti. Epirus elçisi Vatacis ile Theodoros ile genç Nikiforos'un rehin olarak verilecekleri Vodina'da buluştu. Nikiforos'a despot unvanı verilip kısa süre sonra Epirus'a gitmesine izin verildi, Theodoros ise esir olarak Küçük Asya'ya götürüldü. Kısa bir süre sonra yaklaşık 1253 yılında, öldü.[80][81]

Değerlendirme

Modern Komnenoi biyografi yazarı Konstantinos Varzos, Theodoros'u "enerjik, becerikli ve fazlasıyla hırslı devlet adamı, atası I. Aleksios Komnenos'tan dayanıklılık ve sebat almış ama zeka, diplomasi ve uyum yeteneğini almamış" şeklinde tanımlar. Varzos ayrıca şu noktanın altını çizer: büyük yeteneğine rağmen, Theodoros'un Konstantinopolis'i geri alacak kişi olma hırsı ve İznik ile olan uzlaşmaz rekabeti gerçekte Bizans İmparatorluğu'nun yeniden kurulmasını engellemiş ve bunu birkaç on yıl geciktirmiştir.[[82]

Theodoros'un mirası Batı Yunanlarının siyasi dünya görüşünde kalıcı iz bırakmıştır: Bizantolog Donald Nicol "Theodoros Dukas'ın zaferlerinin hatırası ve Bizans tacına olan unvanı Kuzey Yunanistan'da ve soyundan gelenlerinin kalbinde takip eden uzun yıllar yaşamıştır" şeklinde yorum yapar.[83] II. Mihail, İznik ile rekabeti devam ettirmiş, ilaveten Konstantinopolis'i geri alınmasını geciktirmiş,[84] ve hatta 1261 yılında İznik tarafından Bizans İmparatorluğu yeniden kurulduktan sonra, Epirus hükümdarları ihya edilen imparatora meydan okumaya devam edip, Bizans tacı üzerindeki iddialarını devam ettirmişlerdir.[85]

Ailesi

Karısı Maria Petraliphaina ile evliliğinde, Theodoros'nun dört çocuğu olmuştur:[86]

  1. Anna Angelina Komnini Dukena, Sırp Kralı Stefan Radoslav ile evlenmiştir
  2. İoannis Komnenos Dukas, 1237 yılında Selanik İmparatoru olmuştur
  3. İrini Komnini Dukena, II. İvan Asen ile evlenmiştir
  4. Demetrios Komnenos Dukas, 1244 yılında Selanik hükümdarı olmuştur

Dipnotlar
^  a:  Although modern historiography frequently calls the Epirote state the "Despotate of Epirus", and often applies the title of Despot to both I. Mihail I and Teodore, this is anachronistic, as neither of the two bore the title. It was II. Mihail who became the first Epirote ruler to be titled a Despot in the 1230s, while the designation of Epirus as a "despotate" first appears in Western sources in the 14th century.[87][88]

Kaynakça
  1. Varzos 1984, s. 548.
  2. Loenertz 1973, s. 362.
  3. Polemis 1968, s. 89 (note 2).
  4. Varzos 1984, ss. 548-551 (notes 2, 3).
  5. Fine 1994, s. 68.
  6. Varzos 1984, ss. 682-686.
  7. Van Tricht 2011, s. 242.
  8. Fine 1994, ss. 68, 112.
  9. Varzos 1984, s. 686.
  10. Varzos 1984, ss. 552, 553.
  11. Varzos 1984, ss. 553-555.
  12. Varzos 1984, ss. 555-556.
  13. Varzos 1984, s. 556.
  14. Varzos 1984, ss. 569-570.
  15. Fine 1994, s. 113.
  16. Varzos 1984, s. 557.
  17. Fine 1994, ss. 114-115.
  18. Fine 1994, ss. 115-116.
  19. Varzos 1984, s. 569 (esp. note 61).
  20. Fine 1994, ss. 116-119.
  21. Varzos 1984, s. 570.
  22. Fine 1994, s. 114.
  23. Fine 1994, ss. 113-114.
  24. Varzos 1984, ss. 568-569.
  25. Varzos 1984, ss. 555, 557-558.
  26. Fine 1994, s. 112.
  27. Varzos 1984, ss. 558-559.
  28. Fine 1994, ss. 112-113.
  29. Varzos 1984, ss. 559-560.
  30. Varzos 1984, s. 560).
  31. Van Tricht 2011, ss. 187, 243.
  32. Varzos 1984, ss. 560-561.
  33. Varzos 1984, s. 560 (note 40).
  34. Van Tricht 2011, ss. 242-244.
  35. Varzos 1984, ss. 561-562.
  36. Varzos 1984, ss. 562-563.
  37. Nicol 1992, ss. 162-163.
  38. Varzos 1984, ss. 563-564.
  39. Varzos 1984, ss. 565-566.
  40. Varzos 1984, ss. 566-568.
  41. Varzos 1984, s. 571.
  42. Varzos 1984, ss. 571-572.
  43. Varzos 1984, ss. 572-573.
  44. Varzos 1984, s. 573.
  45. Varzos 1984, ss. 573-574.
  46. Lognon 1950, ss. 141-146.
  47. Varzos 1984, ss. 574-575.
  48. Nicol 1992, ss. 166-167.
  49. Varzos 1984, ss. 611-612.
  50. Fine 1994, s. 124.
  51. Varzos 1984, ss. 612-613.
  52. Varzos 1984, ss. 614, 616.
  53. Fine 1994, s. 126.
  54. Varzos 1984, ss. 616-617, 639-642.
  55. Fine 1994, s. 128.
  56. Fine 1994, ss. 126-128.
  57. Varzos 1984, ss. 642-652.
  58. Varzos 1984, s. 617.
  59. Varzos 1984, s. 613.
  60. ODB, "Blinding" (Aleksandr Kajdan), pp. 297-298.
  61. Fine 1994, ss. 124-125.
  62. Fine 1994, s. 133.
  63. Varzos 1984, s. 618.
  64. Varzos 1984, s. 622.
  65. Varzos 1984, ss. 618-619.
  66. Varzos 1984, s. 619.
  67. Fine 1994, ss. 133-134.
  68. Varzos 1984, ss. 620-621.
  69. Fine 1994, s. 135.
  70. Fine 1994, s. 134.
  71. Varzos 1984, ss. 622-625.
  72. Varzos 1984, ss. 625-626.
  73. Varzos 1984, s. 626.
  74. Fine 1994, s. 157.
  75. Varzos 1984, ss. 626-628.
  76. Fine 1994, ss. 156-157.
  77. Varzos 1984, ss. 628-630.
  78. Varzos 1984, s. 630.
  79. Varzos 1984, ss. 630-631.
  80. Varzos 1984, ss. 631-635.
  81. Fine 1994, ss. 157-158.
  82. Varzos 1984, s. 636.
  83. Nicol 1993, ss. 20-21.
  84. Nicol 1992, s. 171.
  85. Nicol 1993, s. 16.
  86. Varzos 1984, s. 637.
  87. Stiernon 1959, ss. 122-126.
  88. Fine 1994, ss. 68-69.

Kaynakça

Konuyla ilgili yayınlar
Önce gelen:
I. Mihail Komnenos Dukas		 Epirus Despotu
1215-1224		 Sonra gelen:
II. Mihail Komnenos Dukas
Önce gelen:
Önce gelen yoktur.		 Selanik İmparatoru
1224-1230		 Sonra gelen:
Manuil Komnenos Dukas
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.