İznik İmparatorluğu

İznik İmparatorluğu (Yunanca: Βασίλειον τῆς Νίκαια), Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Latinlerin 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip şehri talan etmesi ve şehirde Katolik Hristiyanlar idaresinde bir Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından Bizans İmparatorluğu asilleri tarafından kurulan Yunan devletlerinden en büyüğüdür. 1204 ile 1261 arası hüküm sürmüştür. İznik Rum İmparatorluğunun resmen, kültürel ve dinsel başşehri İznik (o zamanki Nicaea) olmakla beraber, ikinci hükümdar olan III. İoannis ve sonraki imparatorlar hükümdar sarayı yerleşkesi ve efektif idari merkezi olarak Kemalpaşa’yı (o zamanki Nymphaneum) kullanmışlar ve bu imparatorluk Kemalpaşa’dan idare edilmiştir.

İznik Rum İmparatorluğu Βασίλειον τῆς Νίκαιας İznik İmparatorluğu
1204-1261
Bayrak
Latin İmparatorluğu, İznik Rum İmparatorluğu, Trabzon İmparatorluğu ve Epir Despotluğu. Sınırlar kesin değildir.
Başkent	İznik (Nicaea)
Yaygın diller	Rumca
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 1204 – 1222	I. Theodoros
• 1222 – 1254	III. İoannis
• 1254 – 1258	II. Theodoros
• 1258 – 1261	IV. İoannis
Tarihçe
• Kuruluşu	1204
• Dağılışı	1261
Öncüller Ardıllar Bizans İmparatorluğu Bizans İmparatorluğu

İznik şehir duvarı, Lefke kapısı

Kuruluş

Dördüncü Haçlı Seferi orduları, özellikle Franklar, Venedik Dukası Enrico Dandolo tarafından malî ve donanma yardımı ile ikinci defa 1204'te Konstantinopolis şehrini bir kuşatmadan sonra, 9 Nisan 1204 tarihinde işgal ve talan edip, kendi idareleri altında bir Latin İmparatorluğu kurduktan sonra Ortodoks, Yunanca konuşan Bizanslı asiller, koyu Katolik Latinlerden kaçıp eski sınırlara yakın Bizans topraklarında bir sıra özerk devletler kurmuşlardır. Bunlardan en büyük üç tanesi:

• Adriatik kıyılarında, önce bugünkü Kuzey Yunanistan ve Arnavutluk'ta yerleşik sonradan Makedonya ve Batı Trakya'yı eline geçiren, Arta merkezli, ilk hükümdarı Mihail Komnenos Dukas olan Epir Despotluğu;
• Anadolu'nun Doğu Karadeniz kıyılarında Trabzon merkezli Gürcü Krallığı'nın yardımlarıyla David Komnenos ve kardeşi Aleksios Komnenos tarafından kurulan Trabzon İmparatorluğu;
• Güney Marmara'da Bitinya'da İznik merkezli olarak I. Theodoros tarafından kurulan İznik İmparatorluğu'dur.

Eski Bizans'ın yerine Frankların idaresi altında Konstantinopolis merkezli Latin İmparatorluğu, ve buna tabi olan yine Frank hükümdarlar altında (Burgonyalı bir sülale idaresinde) Atina Dükalığı, (Frank asıllı Villehardouin sülalesi altında) Mora'da Achaea Prensliği ve (Frank asıllı Montferrat sülalesi idaresinde) Selanik Krallığı kurulmuştu. Edirne ve diğer Trakya ve Yunanistan kıyılarındaki önemli limanlar ve adalar Venediklilerin elinde kalmıştı. Bunların yanında bir de diğer Bizanslılar idaresinde ufak, özerk devletçikler türemişti (örneğin Alaşehir, Menderes vadisi, Milet yakında Sampson kasabası vb.)

1204 yılında İznik (Nikea)'de İmparatorluğu'nu ilan eden I. Theodoros Haçlıların Konstantinopolis'i kuşatmaları sırasında imparator seçilen V. Aleksios Murtzupos'un damadı idi. Konstantinopolis'ten ailesi ile Boğaz üzerinden kaçıp İznik'e gelmiş ve burada özerk bir devlet kurmaya başlamıştır. Bizans şekilli devlet idaresini ve yeni bir Bizans tipi orduyu bir taşra şehri olan İznik ve etrafında bulunan Bitinya'da aynen kurmak gayretiyle önce büyük zorluklarla karşılaşmıştır.

1204 tarihinde Güney Marmara'ya sefere çıkan Latin İmparatorluğu ordusu ile Eski Manyas'da (Poimaneon) yaptığı savaşı kaybetmiş; Bursa'ya kadar Güney Marmara kıyılarını Latin İmparatorluğu'na terk etmiştir. Latinlerin bu galibiyetten faydalanamamaları Bulgarların ve Trakya'daki ahalinin isyanına yardımcı olarak Bulgar Çarı Kaloyan idaresinde Trakya'da ilerlemesi nedeni ile olmuştur. Trakya'ya geçen Latin İmparatorluğu ordusu Bulgarlar tarafından 14 Nisan 1205 tarihinde Edirne (Hadrianapolis) Savaşı'nda mağlup edilmiş ve Latin İmparatoru I. Baudouin bu savaşta Bulgarlara esir düşmüştür. Bundan faydalanan I. Theodoros Marmara güneyindeki toprakları tekrar eline geçirmiş ve bu yörelerde Latinlerin elinde sadece Pegae (Modern: Karabiga) kalmıştır.

Böylece kuzeyde savunulabilir sınırlara yerleşen I. Theodoros İznik'te yeni devlet kurma çabalarını artırmıştır. Bu arada Dimetoka'ya sığınıp oradan ayrılmayı kabul etmeyen eski Konstantinopolis Ortodoks Kilisesi Patriği ölünce, Ortodoks Patrikliği'nin İznik'te kurulup organize edilmesine başlanmış ve Autorianus adlı bir papaz İznik'te Doğu Ortodoks Kilisesi Patriği olarak ilan edilmiştir. Bu yeni Patriğin ilk icraatı 1208 Paskalya yortusu sırasında I. Theodoros'u Basileus (imparator) olarak vaftiz etmek ve taç giydirmek olmuştur.

Fakat Latinler, yeni imparatorları Henri idaresinde yeniden İznik aleyhinde faaliyetlere başlamışlardır. Bu arada bu devlete batıdan gelen tehdit Selanik'i kuşatmış olan Bulgar Çarı Kaloyan'in bir Kuman Türk lideri tarafından öldürülmesi ile ortadan kalkmış ve Frank şövalyelere yeni ufuklar açılmıştır. 1209 yılında Latin İmparatoru Henri Konya Selçuklu hükümdarı Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev ile bir askerî anlaşma yaparak ona askerî birlik temin etmeyi kabul etmiştir. Bu arada Konstantinopolis'i Haçlı kuşatmasının başlaması ile hemen terk edip kaçan ve tahttan indirilen Angelos hanedanının son İmparatoru olan III. Aleksios, kuzeni Epir Despot'unun fidye ödemesi ile Latinlerin elinden kurtulup İznik'te tekrar tahta geçmek amacı ile Konya'ya gelip Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsreve sığınıp ondan yardım istemiştir. Latin şövalyeleri ile tahkimli Selçuklu ordusu, I. Theodoros idaresi altındaki (içinde birçok paralı asker olarak tutulmuş Latin şövalyeleri bulunan) İznik ordusu üzerine yürümüş ve sonuçsuz bir seri savaş yapılmıştır. Ancak en sonunda 1210da Yalvaç (Anadolu Antioch)'unda yapılan bir savaşta Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev atından düşüp (veya efsaneye göre I. Theodoros tarafından düşürülüp) ölmüş; Selçuk ordusu dağılmış; bu ordu içinde bulunan eski imparator III. Aleksios İznik ordusuna esir düşmüştür. Hemen sonra İznik İmparatorluğu ile Sultan I. Keyhüsrev yerine Anadolu Selçuklu hükümdarı olarak tahta geçen I. İzzeddin Keykavus arasında bir barış anlaşması imzalanmıştır.

Fakat Latin İmparatoru Henri bu sefer İznik güçleriyle doğrudan doğruya savaşa girişmiştir. 15 Ekim 1211de (Rhyndakus) Nehri yanında yapılan savaşta I. Theodoros büyük bir yenilgiye uğramış ve Latinler Bergama'yı alıp İznik İmparatorluğu idare merkezi olan Kemalpaşa (Nymphaeum) üzerine hücuma geçmişlerdir. Ancak Doğu Trakya'da Bulgarların hücumu ve Latinler elinde bulunan önemli Trakya merkezlerini ellerine geçirmeleri dolayısıyla Latinler İznik üzerine askerî hücumlarını bırakmak zorunda kalmışlardır.

En sonunda 1214'te İznik İmparatorluğu ile Latin İmparatorluğu arasında İzmir/ Kemalpaşa (Nymphaneum)'da bir barış anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre, ellerine geçirdikleri Edremit kuzeyinde Kaz Dağı etrafındaki Kuzey Batı Anadolu bölgesi Latinlerin elinde kalmış ve diğer Güney Marmara ve Anadolu Selçuklu devleti sınırlarına kadar Kuzey Batı Anadolu İznik İmparatorluğu arazisi olduğu kabul edilmiştir. 1226'da ölen Henri yerine Latin İmparatoru seçilen Pierre'in karısı olan ve Pierre'in ölmesi ile Latin İmparatoru olan oğlu II. Baudouin'in taht naibi olan Latin İmparatoriçesi Yolanda'nın küçük kızı olan Marie ile üçüncü karısı olarak 1219'da evlenen I. Theodoros böylece Latinlerle olan bağlarını daha da pekiştirmiştir.

Bu suretle I. Theodoros Laskaris hem doğuda hem de batıda güvenli sınırları olan İznik İmparatorluğu'nu kurmuş olmaktaydı ve İznik Bizans kültürünün yeni bir merkezi olarak gelişmeye başlamıştır.

Genişleme

1221 yılının Kasım ayında, İznik İmparatorluğu'nun çalışkan kurucusu olan I. Theodoros öldü[1] ve yerine Theodoros'un ölümü ile başlayan iç karışıklıktan muzaffer çıkan damadı III. İoannis geçti.[1] Bu tahta geçişi kabul etmeyen her ikisi de sebastokrator olan Theodoros'un kardeşleri Aleksios Laskaris ve İsaakios Laskaris isyan başlattılar ve Latin imparatoru Robert'ten yardım istediler. Latin ordusunun önderliğinde III. İoannis'e karşı yürüdüler. İki ordu, Kuş Gölü yakınlarında Misya'da Kyzikos'un güneyinde Poimanenon'da, Başmelek Mikâil'e adanmış bir kilisenin yanında 1224 yılında Poimanenon Muharebesi'nde karşılaştılar. Savaşın sonunda III. İoannis kesin bir zafer elde etti; alınan esirler arasında, kör edilen iki Laskaris kardeş de vardı.

1224'te Latinler tarafından idare edilen Selanik Krallığı, Epir Despotluğu tarafından ele geçirildi fakat 1230'da despotluğun merkezi olan Epir bölgesi Bulgarların eline geçti. Böylece güç merkezlerinden uzakta ve gerçek askeri gücü zayıf olup büyümesi kısıtlanan Trabzon İmparatorluğu yanında en önemli Bizans asıllı devlet, İznik İmparatorluğu kaldı. Bu devletin hükümdarı III. İoannis ülkenin sınırlarını Ege Denizi yönünde genişletmeye başladı. 1235'te III. İoannis, Bulgar Çarı II. İvan Asen ile bir ittifak paktı imzalayarak nüfuzunu Selanik ve Epir üzerine de genişletmiş oldu. 1245'te İlhanlı Moğol orduları Anadolu Selçuklu Devleti'ni Kösedağ Savaşı'nda yenip nüfuzlarını Anadolu'da genişletmeye başlamışlardı ve III. İoannis bir taraftan İznik’te bulunan devletinin de Moğol hâkimiyetine girmesinden korkmaktaydı fakat diğer taraftan Moğolların İznik’e doğudan devamlı tehdit doğuran Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflattıkları için biraz iç rahatlığı hissetmekteydi. 1265'te III. İoannis Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu imparatoru olan II. Frederik'in kızı Heunstaufen'li II. Konstans ile evlenip bu devlet ile yakın bir ittifak kurdu. 1248de III. İoannis eski müttefiki Bulgarları da yenip Latin İmparatorluğu’nun etrafını sarmayı basardı. 1254'te ölene kadar Latin İmparatorluğu’ndan arazi alıp ülkesine katmaya devam etti.

III. İoannis'in oğlu II. Theodoros Bulgarların Trakya'yı istila tehdidi ile karsılaştı; fakat ülkesinin arazisini korumaya muvaffak oldu. 1258'de Epir de Sicilyalı Manfred'den destek alarak isyan etmişti. Aynı yıl II. Theodoros oldu. Yerine geçen varisi IV. İoannis daha çocuktu ve General Mihail Palaiologos başkanlığında bir naipler kurulu idareyi ele aldı. Mihail 1259'da kendini VIII. Mihail adı ile ortak imparator ilan etti. İznik Rum İmparatorluğu orduları başında, Balkanlarda ilerleyen 1259'da birleşik Manfred, Epir Despotu ve Latin asilli Achaea Prensliği ordularını Pelagoia Savaşı'nda yenik düşürdü.

Konstantinopolis'in tekrar alınması

Kontantinopolis'in Haçlı Latin'lerin elinden alınıp Bizans İmparatorluğu'nun yeniden kurulması anısı için VIII. Mihail Palaiologus tarafından bastırılan bir sikke.

1260'ta Mihail kendinden önceki İznik Rum İmparatorlarının yapmak istedikleri fakat yetenekleri olmadığı için hiç girişimde bulunmadıkları, Latinler elinde bulunan Konstantinopolis'e karşı hücuma başladı. Cenovalılar ile ittifak yaptı. Ordusunun komutanı olan Aleksios Strategopulos hücumunu planlamak için Konstantinopolis'i aylarca gözlem altında bulundurdu. Temmuz, 1261de Latin'lerin ordusunun çoğu Boğaz ağzında buluna Kefken adasını tekrar elerine geçirmek için seferde bulunurken, Aleksios şehir muhafızlarından bazılarını şehir kapısını ayırmayı başardı. İznik ordusu böylece Konstantinopolis'i tekrar Bizans eline geçirdi. Yapılan ilk önemli icraat, Dördüncü Haçlı Seferi'nin bu şehre gelip, talan ederek şehrin en iyi taraflarını ve diğer Bizans arazilerini eline geçirmesine önayak olan Venediklilerden öç almak oldu. Şehirdeki Venedik Mahallesi yakıldı ve zaten kaçamayan Venedikliler zorla şehirden atıldılar.

Birkaç hafta sonra VIII. Mihail Ayasofya'da Bizans İmparatoru olarak taç giydirilip Bizans İmparatorluğu yeniden ortaya çıkartıldı. Çok geçmeden Latin asilli Achaea Prensliği Bizans’ın eline geçip Mora yarımadasında Bizans'a bağlı, hükümdarları Palaiologos sülalesi asıllı bir Mora Despotluğu kuruldu. Ama bu Palaiologos Hanedanı'nın Bizans’ı önceki Bizans'tan çok değişikti. Balkanlar çoktan Bulgarların eline geçmişti; Epir ve Trabzon özerk olarak kalmışlardı. Batıda Anadolu Selçuklu Devleti yerine çok daha dinamik Osmanlı Devleti kurulmuştu ve bu devlet Bizans’ın arazilerini eline geçirip sonunda 1453de Bizans İmparatorluğu’na son verecekti.

Askerî gücü

Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra Bulgarlar ve Latinlerin elinde bulunan Trakya haricinde Bizans’ın en mümbit ve yüksek nüfuslu bölgesi İznik Rum İmparatorluğu’nun elinde bulunmaktaydı. Bu şekliyle bu devlet en yükselmiş olduğu zamanlar olan Latin İmparatorluğunun parçalarına karsı yaptığı harplerde azami 20.000 kişilik bir orduyu ortaya çıkarıp levazım ve tedarikini yapabilecek güçte idi. İzmit Rum İmparatorluğu orduları Bizans Komninos ordusunun bazı özelliklerini devam ettirmişlerdi ama ülkenin kaynaklarının kısıtlı olması her zaman, Bizans İmparatoru I. Manuil ve daha öncekilerin idaresi altında bulunan Bizans ordularından sayıca ve kalite bakımından daha zayıf olması gerçeğini ortaya çıkarmıştır. İznik Rum İmparatorluğu diğer ortaya çıkan Bizans kalıntısı devletler ve Latin İmparatorluğu ile karşılaştırıldığı zaman Batı Anadolu'nun insan ve tarım zenginlikleri dolayısıyla stratejik ve askeri güç kaynağı olarak daha elverişli şartlarla karsılaştığı açıktır ve bu fırsat İznik Rum İmparatorluğu imparatorları, idarecileri ve askerleri tarafından iyi kullanılmış ve bu devlet Dördüncü Haclı Seferi felaketinden sonra Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandıran devlet olmayı başarmıştır.

İznik İmparatorları

• I. Theodoros (1204-1222)
• III. İoannis (1222-1254)
• II. Theodoros (1254-1258)
• IV. İoannis (1258-1261)
• VIII. Mihail (ortak imparator 1259-1261)

İznik İmparator Eşleri

Laskaris Hanedanı (1204-1261)
Resim	İsim	Baba	Doğum	Evlilik	Başlangıç	Bitiş	Ölüm	Eşi
	Anna Komnini Angelina	III. Aleksios (Angeloi)	y. 1176	1199 ya da erken 1200	1204 kayınbiraderinin ölümü 1205 kocasının kendisini imparator ilan etmesi	1212		I. Theodoros
	Philippa of Armenia	Ruben III of Armenia (Rubenid)	1183	24 Kasım 1214		1216	1219 öncesi
	Marie de Courtenay	Pierre, Latin İmparatoru (Courtenay)	y. 1204	1219		Kasım 1221	Eylül 1228
	İrini Laskarina (Ειρήνη Λασκαρίνα)	I. Theodoros (Laskaris)	?	1212	Aralık 1221	1239		III. İoannis
	Anna of Hohenstaufen	II. Friedrich (Kutsal Roma İmparatoru) (Hohenstaufen)	1230	1244		3 Kasım 1254	Nisan 1307
	Eleni Asenina	II. İvan Asen (Asen)	?	1235	4 Kasım 1254 kocasının kendisini imparator ilan etmesi 1255 kocasının imparator olarak tac giydi 1 Ocak 1259 ortak imparatoriçe olarak	18 Ağustos 1258	?	II. Theodoros
Paleologos Hanedanı (1259–1261)
	Theodora Palaiologina	III. İoannis (Vatacis)	y. 1240	1253	1 Ocak 1259 ortak imparatoriçe olarak 18 Ağustos 1258 sadece imparator eşi olarak	25 Temmuz 1261	4 Mart 1303	VIII. Mihail
Resim	İsim	Baba	Doğum	Evlilik	Başlangıç	Bitiş	Ölüm	Eşi

Kaynakça

Özel

1. Abulafia 1995, s. 547.

Genel

• Abulafia, David (1995). The New Cambridge Medieval History: C.1198-c.1300. 5. Cambridge University Press. ISBN 052136289X. 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018.