Vokatif

Vokatif, Türkçede olmayan ismin hâllerindendir. Kişiye, hayvana ya da eşyaya hitap için bazı dillerde kullanılmaktadır. Vokatif bir ifade hitabın altını çizen bir söz yöneltme şeklini içerir. Mesela "Bilmiyorum, Ahmet" cümlesinde Ahmet vokatif bir ifade olup "Bilmiyorum Ahmet" cümlesindeki Ahmet gibi "bilmek" fiiline bağlı düz tümleç olmayıp tersine kime hitap edildiğini belli eder.

Tarihî olarak vokatif hâli Hint-Avrupa hâl sisteminin bir parçası olup Latince, Sanskrit, ve klâsik Yunancada vardır. Birçok modern Hint-Avrupa dilinde kaybolmasına karşın bazılarında bugüne kadar kalmıştır. Örnekleri Modern Yunanca, Arnavutça, Baltık dillerinden olan Litvanyaca ve Letonyacada, Slav dillerinden Lehçe, Çekçe, Hırvatça, Sırpça, Ukraynaca, Makedonca, Bulgarca ve modern Kelt dillerinden İskoçça (Kelt) ve İrlandacada bulunmaktadır. Romen dillerinden Rumencede vokatif korunmuş olup bazen kendini göstermektedir; mesela kişisel artikeli kullanan, fakat vokatif hâlden önce düşüren Katalanca ve Portekizcede. Ekstremaduraca ve Falacada sonda gelen bâzı sesliler (İng. post-tonical vowel), isimlerin vokatif hâlinde açığa çıkarlarsa da bu yeni bir gelişme sonunda oluşmuş olup Latincedeki vokatif hâlden gelmemektedir. Hint-Avrupalı olmayan Gürcüce gibi dillerde de görülmektedir.

Hint-Avrupa dillerinde vokatif hâl

Üç tarihî Hint-Avrupa dili

Mesela "kurt" kelimesini alalım:

Case	Proto-Hint-Avrupalı	Latince	Klâsik Yunanca	Sanskrit
Yalın hâl	*wl̥kʷ-o-s	lup-u-s	λύκ-ο-ς (lúk-o-s)	vr̥k-a-s
Vokatif hâl	*wl̥kʷ-e-Ø	lup-e-Ø	λύκ-ε (lúk-e-Ø)	vr̥k-a-Ø

Simgelenimle ilgili notlar: kesme işâretiyle ayrılmış elemanlar kökü, konu ünlüsünü (İng. theme vocal) asıl soneki gösterir. "Ø" simgesi, başka durumlarda olabilmesine rağmen burada bir sonekin olmadığına işâret eder. Örneğin Latincede yalın hâl lupus ve vokatif hâli lupe iken -i hâli (akuzatif) lupuedir. Proto-Hint-Avrupalı kelimelerin önündeki yıldız işâreti teorik imâreler olup herhangi bir yazılı kaynakta görülmemiştir. ̥ sembolü (altta halka) bir ünsüzün ünlü görevini gördüğünü gösterir; bu örneklerde hemen "l" veya "r"in altında görünmesi gerekirken fonttan dolayı arkasında çıkabilir.

İngilizce

Modern İngilizcede formel (morfolojik) bir vokatif hâl bulunmamaktadır. İngilizce genelde vokatif ifâdeler için yalın hâli kullanır, fakat cümlenin kalan bölümünden ünlemlerde olduğu gibi virgüllerle ayrılır.

Tarihsel olarak veya şiirsel ya da hitap konuşmalarında vokatif rol, İngilizcede ayrıca isim veya cümle bölümüne "O" ile başlayarak gösterilebilir. Bu şekil sık sık Kitab-ı Mukaddes'in King James sürümünde görülür: mesela "O ye of little faith" (Matta İncili 8:26). İyi bilinen bir başka örnek de Rudyard Kipling'in Just So Stories adlı eserinde görülen O (my) Best Beloved vokatif cümle parçasıdır. Buradaki 'O' klitik şekli olarak görülebilir ve "Oh" ünlemiyle karıştırılmamalıdır (The Chicago Manual of Style, 15. baskı, 5.197 bölümü). Fakat Oxford İngilizce Sözlüğü'nün altını çizdiği üzere "O" ve "Oh" aslında biri öbürünün yerine kullanılırdı. "Oh"nun ünlem olarak ortaya çıkmasıyla "O", modern İngilizcede tercih edilen vokatif biçimdir.

İzlandaca

Vokatif hâl genelde İzlandacada görülmezse de artık kullanılmayan birkaç kelimede Latinceden gelen vokatif deklinasyon bulunmaktadır. Bunlardan biri Jesúnun vokatifi olan Jesúsdur (Ey İsa!).

Mesela:

• Jesús (yalın) elskar þig.

  İsa seni sever/seviyor.

• Ó Jesú (vokatif), frelsari okkar.

  Ey İsa, kurtarıcımız(sın).

sonur ("son") ve vinur ("arkadaş/dost") yerli kelimeler ayrıca bazen kısaltılmış şekilleriyle vokatif cümle parçalarında son ve vin olarak görülür. İlâveten vokatif cümle parçalarında sıfatlar daima zayıfça dekline edilir. Oysa bunan dışında özel isimler genelde kuvvetli dekline edilmektedir.

• Kær vinur (kuvvetli sıfat, tam isim) er gulli betri.

  Samîmî arkadaş/dost altından iyidir.

• Kæri vin (weak sıfat, shortened isim), segðu mér nú sögu.

  Samîmî arkadaş/dost, bana bir hikâye anlat.

Kürtçe

Kürtçede vokatif kullanılmaktadır. Mesela bir Kürtçe lehçesi olan Kurmancide bu hâl, eril kelimelerin sonuna -o, dişil kelimelerin sonuna -ê harfi getirilerek oluşturulur.

Örnekler:

Arapça ad	Kürtçe Vokatif
Abdullah (e)	Apo
Fatima (d)	Fattê
Mahmud (e)	Maho
Mostafa (e)	Misto
Sayyid (e)	Saydo
Zaynab (d)	Zaynê

Bunun dışında vokatif çekim eki kullanmadan ayrı kelimelerle de oluşturulabilir. Bunun için Lo (e) ve Lê (d) kullanılmaktadır.

Örnekler:

Ad	Vokatif
Azad (e)	Lo Azad! / Azado
Diyar (e)	Lo Diyar! /Diyaro

Genelde Kürtçe kadın adlarının sonları zaten -ê üzerine, erkek adları da -o ile bitmektedir. Örnekler: Aso, Derdo, Gulê, Memo, Nazê, Şemo.

İrlandaca

İrlandacada vokatif hâl İskoççaya benzer. Ana belirliyici vokatif ilgeç a baştaki harfin yumuşamasını sağlar.

Tekil olunca 'broad' ile biten birinci deklinasyon eril isimlerin dışında özel bir şekli yoktur. Mesela 'daraltılarak' damaksal yapılıp böylece tekil vokatifi (ve ayrıca tekil genitifi ve çoğul yalın) oluşturulan damaksal olmayan ünsüzler bu istisnalardandır. Sıfatlar ayrıca inceltilmektedir. Birçok durumda bu, tekilde eril vokatif ifadenin genitif hâle ve dişil vokatifin yalın hâle benzemesi demektir.

Vokatif çoğul genelde yalın hâl çoğula benzer. İstisna bir kez daha -a ekleyerek vokatif çoğulun oluşturulduğu birinci deklinasyon isimleridir.

Gender		eril	dişil	m	f
İngilizce		o koca erkek	o koca oğlan	o koca kadın	o koca tavuk	John	Mary
Sg.	Yalın hâl	an fear mór	an buachaill mór	an bhean mhór	an chearc mhór	Seán	Máire
Genitif	an fhir mhóir	an bhuachalla mhóir	na mná móire	na circe móire	Sheáin	Mháire
Vokatif	a fhir mhóir	a bhuachaill mhóir	a bhean mhór	a chearc mhór	a Sheáin	a Mháire
Pl.	Yalın hâl	na fir móra	na buachaillí móra	na mná móra	na cearca móra
Genitif	na bhfear mór	na mbuachaillí móra	na mban mór	na gcearc mór
Vokatif	a fheara móra	a bhuachaillí móra	a mhná móra	a chearca móra

İskoçça

İskoççada vokatif hâlle isimlerin ilk harfleri yumuşar. Ayrıca eril isimler mümkünse inceltilir(yani son ünlünün önüne 'i' tamamlayıcı ünsüzü gelir). Bunun dışında a, ismin önüne bir ünlüyle veya bir ünlüyü hemen arkasında bulunduran bir f'le başlamıyorsa eklenir. Eğer f ve ünlü ile başlıyorsa yumuşadığında sessizleşir. Örneğin:

Yalın hâl	Vokatif hâl
Caitrìona	a Chaitrìona
Domhnull	a Dhomhnuill
Màiri	a Mhàiri
Seumas	a Sheumais
Una	Una

“Hamish” ismi, sadece “Sheumais”'ın İngilizce telaffuzudur ve dolayısıyla aslında bir Galca vokatiftir. Benzer şekilde “Vairi” ismi, “Mhàiri”'in İngilizce telaffuzudur.

Diğerleri

Keltçe vokatif hâli ilgeçi aynı İskoççada ve İrlandaca olduğu gibi "a" ile yaparak ve izleyen kelimeyi ikinci duruma değiştirerek korumaktadır. Man dilinde vokatif hâl, en azından baştaki inceltmele belli edecek kadar vardır. Bu Galcede de böyledir. Bretonca vokatifi kaybetmişe benzemektedir.

Latince

Latincede bir adın vokatif hâli, yalın hâliyle aynıdır. İstisna, yalın hâlde "-us"la biten ikinci-deklinasyon isimler. Bir örnek, Shakespeare'in (genelde "Sen de mi, Brutus?" ile tercüme edilen) meşhur cümlesi "Et tu, Brute?"dir. Burada Brute vokatif hâli temsil ederken Brutus yalın hâlidir.

-iusla biten isimlerin vokatifleri farklı olup -ie ile bitmesi yerine yalnızca -ī ile biterler. Böylece Julius Julī ve filius filī oluvermektedir. Bu kısaltma vurgunun yerini değiştirmediğinden Vergilius vokatifinde vurgu, kısa olmasına rağmen ilk ide olup Vergilīdir. -aius ve -eius ile biten isimlerin vokatifleri, i kökte ünlü harflerle bir arada olmasına rağmen -aī veya -eī ile biter.

Birinci ve ikinci deklinasyon sıfatlar, yalın hâl -usla biterse eril tekilleri ayrıca farklı vokatif şekiller alarak -e ile biter. -ius ile biten sıfatların vokatifleri -ie ile bittiğinden mesela eximiusun vokatifi eximie olmaktadır.

-eus ile biten isimler ve sıfatlar yukarıdaki kurallara uymaz. Meusun vokatifi kuralsız olup mī iken deusun belirgin bir vokatifi bulunmayıp deus olarak kalmaktadır. "Tanrım!", Latincede böylece mī deus!tur. Buna rağmen Jerome'nun Vulgate'i tutarlı biçimde (ve klâsik kurallardan ayrılarak) deus meusu vokatif olarak kullanmaktadır.

Rumence

Rumence'de vokatif hâl Latince'den kalmıştır. Morfolojik olarak özel sonlamalar kullanılarak oluşturulurken ara sıra başka morfofonemik değişikliklere sebep olur:

• tekil eril/cinsiyetsiz: aşağıdaki kelimelerdeki "-e" gibi:
  • "om" - "omule!" (erkek, insan),
  • "băiat" - "băiete!" veya "băiatule!" (oğlan),
  • "văr" - "vere!" (kuzen),
  • "Ion" - "Ioane!" (John);
• tekil dişil: "-o" as in
  • "soră" - "soro!" (kız kardeş),
  • "nebună" - "nebuno!" (deli kadın),
  • "deşteaptă" - "deşteapto!" (kibar olan (d) , fakat bu vokatif daima alaycı şekilde kullanılır),
  • "Ileana" - "Ileano!" (Helen);
• çoğul, bütün cinsiyetler: aşağıdaki kelimelerdeki "-lor" gibi
  • "fraţi" - "fraţilor!" (ağabey/erkek kardeş),
  • "boi" - "boilor!" (insanlara hakaret için kullanılan öküz),
  • "doamne şi domni" - "doamnelor şi domnilor!" (Bayanlar, baylar!).

Resmî konuşmada çoğu zaman vokatif yalın hâl/-i hâli (akuzatif) kendi şekli olsa bile yalnızca taklîd eder. Bunun böyle olması, vokatifin genelde aşırı doğrudan görülmesi ve böylece kaba gelmesindendir.

Venedikçe

Venedikçede vokatif hâl, hâl sonlarını kaybeden çoğu Romen dili gibi herhangi bir sonla belirlenmez. Fakat dişil özel isimlerinde belirteçin yokluğuyla hâlâ görülmektedir. Buna yüklemlerde de ismin diğer hâllerinde dişil isimlerden önce gelen Ła / L' kişisel artikeli örnek gösterilebilir. Böylece vokatif hâl, hiçbirinin özel bir sonu ya da edatı olmamasına rağmen hem yalın, hem de -i hâli (akuzatif) hâllerinden ayırt edilebilir. Bunun aksine eril ve diğer isimler, yalnızca ses uyumuna ve ses kesmelerine (İng. voice breaks) dayanmaktadır.

Case	Dişil özel isim	Eril özel isim ve other isimler
Nom./Acc.	ła Marìa ła vien qua / varda ła Marìa! Mary buraya geli(yo)r / Mary'e bakın!	Marco el vien qua / varda Marco! Mark buraya geli(yo)r / Mark'a bakın!
Vokatif	Marìa vien qua! / varda Marìa! Mary buraya gel! / Bak, Mary!	Marco vien qua! / varda, Marco! Mark buraya gel! / Bak, Mark!

Kişisel artikelin dişil özel isimlerde (varlığı/yokluğu) ayrıca vokatif hâli edatlardan ayırt eder. Bu, edatsal yapılanmalarda bile düşürülen yerel isimlerin belirli artikeli ła'dakinden farklıdır.

Case	Dişil özel isim	Eril özel isim ve other isimler
Pred.	so' mi ła Marìa Ben am Mary	so' mi Marco / so' tornà maestra Ben Mark'ım / Tekrar öğretmenim
Vokatif	so' mi Marìa! Benim, Mary!	so' mi, Marco! / so' tornà, maestra! Benim, Mark! / Tekrar geldim, öğretmen(im)!

(Cinsiyete uygun) artikelin kişinin isminden önce kullanımının yaygın olduğu konuşma dili Almancasında artikel, bir kişi çağrıldığında Venedikçede olduğu gibi ihmal edilir.

Bulgarca

Diğer Slav dillerinden farklı olarak, Bulgarca isim deklinasyonunu tamamen kaybetmiş, fakat vokatif hâli muhafaza etmiştir.

Geleneksel erkek isimlerin genelde bir vokatif hâli vardır:

Иван (yalın hâl)

Иване (vokatif hâl)

Петър

Петре

Тодор

Тодоре

Daha yeni ve yabancı isimlerin vokatif biçimi olabilirse de kullanılmamaktadır (sadece Ричард (Richard) yerine Ричарде, kulağa garip ve komik gelmektedir).

господин министре (Bay Bakan) biçimindeki vokatif cümle parçasındaki gibi ifâdeler, neredeyse tamamen ve bilhassa resmî yazılarda karşılığı olan yaygın şekillere yerini bırakmıştır.

Özel isimlerin genelde daha az kullanılmasına rağmen vokatif şekilleri vardır. Aşağıda sıkça vokatifle kullanılan özel isimler sıralanmıştır:

бог (tanrı)

боже ([,] Tanrı[,])

господ (efendi)

господи ([,] Efendi[,])

Иисус, Иисус Христос (İsa, Mesih İsa)

Иисусе, Иисусе Христе

другар (arkadaş)

друgарю

поп (papaz)

попе

жаба (kurbağa)

жабо ([,] Kurbağa[,])

глупак (budala)

глупако (budala seni!)

Vokatif hâl şekilleri ayrıca normalde dişil isimlerde mevcuttur:

Елена

Елено

Пена

Пено

Елица

Елице

Радка

Радке

-е ile biten biçimler kaba kabul edilir ve normalde bu biçimlerden kaçınılır. İstisnâlar, vokatifi daima kullanılan dişil akrabalık kavramlarıdır: баба - бабо (büyükanne), мама - мамо (ana), леля - лельо (hala/teyze), сестра - сестро (kız kardeş).

Çekçe

Çekçede vokatif (5. pád) yalın hâlin eril ve dişil isimlerinin tekilinde farklıdır.

Yalın hâl	Vokatif hâl
paní Eva (Bayan Eve)	paní Evo! (Bayan Eve!)
pan profesor (Bay Professor)	pane profesore! (Bay Professor!)
Kryštof (Christoph)	Kryštofe! (Christoph!)
Marek (Mark)	Marku!
knížka (kitap)	knížko!

Gayrıresmî konuşmada, eril soyadının erkeklere hitapta genelde yalın hâlde olur. Mesela pane Nováku! yerine pane Novák!. (Dişil soyadları sıfat olup yalın vokatif hâlleri aynıdır). Hocalar sıkça öğrencilerine yalın hâldeki soyadlarıyla hitap ederler. Fakat bu hitap şekli kaba olarak görülebilir. Resmî ve yazılı biçimlerde uygun vokatifi kullanmak şiddetle tavsiye edilir.

Lehçe

Lehçe'de vokatif (wołacz) şu şekilde oluşturulur: Dişil isimler, genelde -o almaktadır. Ancak -sia, -cia, -nia, ve -dzia ile bitenler hâriç. Bunlar -u ile biter. -ść ile bitenler de -i ekini alır. Eril isimler generally -de hâlinin karmaşık kalıbına uyar. Bóg → Boże ("tanrı"), ojciec → ojcze ("baba") ve chłopiec → chłopcze ("oğlan") gibi birkaç kelime hâriç. Cinsiyetsiz isimler ve all çoğul isimler yalın hâldekinin aynısıdır. Birkaç örnek:

Yalın hâl	Vokatif hâl
Dişil
Pani Ewa (Bayan Eve)	Pani Ewo! (Bayan Eve!)
Ewusia (Ewanın küçültmesi)	Ewusiu!
ciemność (karanlık)	ciemności!
książka (kitap)	książko!
Eril
Pan profesor (Bay Professor)	Panie profesorze! (Bay Professor!)
Krzysztof (Christopher)	Krzysztofie! (Christopher!)
Krzyś (Chris)	Krzysiu! (Chris!)
wilk (kurt)	wilku!

Resmiyet dışı konuşmada yalın hâl, gitgide artarak vokatif yerine kullanılmaktadır. Ters bir görüngü ayrıca görülmektedir – gayrıresmî in informal görüşmelerde, vokatif biçim bazen yalın hâlin yerini alır. Örneğin "Józio przyszedł" (Joe geldi) yerine "Józiu przyszedł". Bunun yanı sıra vokatif şu durumlarda yaygındır:

• Birinin unvanını, işlevini veya ailevî rolü gibi başka bir özelliğini kullanarak hitapta
  • Panie doktorze (Doktor!), Panie prezesie! (Oturam başkanı!)
  • Przybywasz za późno, pływaku (Geç vardın, yüzücü)
  • synu (oğul), mamo (ana), tato (baba)
• Sıfatlardan, işaret zarfları ve tamlayan zarflardan sonra
  • Nie rozumiesz mnie, moja droga Basiu! (Beni anlamıyorsun, sevgili Basia'm!)
• Hakaret edici veya küçümseyici hitapta. Mesela
  • Zamknij się, pajacu! ("Kapa çeneni, soytarı!")
  • Co się gapisz, idioto? ("Neye dik dik bakıyorsun, geri zekâlı?!")
  • Nie znasz się, baranie, to nie pisz ("Yazmayı bırak, geri zekâlı, neden bahsettiğini bilmiyorsun!")
  • Spadaj wieśniaku! ("Kaybol, köylü!")
• After "Ty" (ikinci şahıs tekil zarf)
  • Ty kłamczuchu! (Yalancı seni!)
• Sâbit ifâdelerde. Mesela
  • (O) Matko!, (O) Boże!, chłopie

Vokatif ayrıca Kocham Cię Krzysiu! ("Seni seviyorum, Chris!") veya Tęsknię za Tobą, moja Żono. ("Seni özledim, karım.") gibi şefkatli veya bir şeyi sevdiren bağlamlarda sıkça kullanılır.

Litvanca

Litvancada bütün isimlerin neredeyse her zaman yalın hâlden farklı olan vokatif hâli bulunmaktadır. İstisnalar bazı dişil isimlerin çoğullarıdır. Fakat günlük konuşmada vokatif hâli yalın hâlle değiştiremek yaygın olarak yapılan bir yanlıştır. Küçük ismin aldığı biçim deklinasyona ve bazen adın cinsine bağlıdır:

• (i)a deklinasyon

-as "vyras" (m) – "vyre" (erkek, koca)

-ias, -ys "svečias" (m), "gaidys" (m) – "svety" (guest), "gaidy" (rooster)

-is "brolis" (m) – "broli" (ağabey/erkek kardeş)

İstisnalar: -ėjas ile biten "vėjas" – "vėjau" (rüzgâr) ve "siuvėjas" – "siuvėjau" (dikişçi) gibi isimler.

Bu deklinasyona âit isimlervokatif hâldede -ai ile biterler: "Jonas" – "Jonai". Küçültme şekilleri normalde bitimsiz olarak kullanılırlarsa da ("broliuk") (little ağabey/erkek kardeş) tam şekli de geçerlidir ("broliukai").

• (i)o deklinasyon

-a "galva" (f) – "galva" (baş)

-ia "vyšnia" (f) – "vyšnia" (kiraz)

-i "marti" (f) – "marčia/marti" (gelin)

Rasa, Rūta gibi dişil isimler vokatif hâlde aynı şekilde telaffuz edilirlerse de vurgu değişimine uğramaktadırlar. Yalın hâlde son hecenin, vokatif hâlde sondan ikincinin vurgulanması gerekmektedir: Ilona (yalın) – Ilona (vokatif).

• ė deklinasyon

-ė "katė" (f) – "kate" (kedi)

Bu deklinasyonda (hem özel, hem de cins) bâzı isimler ayrıca farklı olarak vurgulanır: "aikštė" – "aikšte" (kare). Küçültme şekillerinin sonu genelde ihmâl edilir: "sesutė" – "sesut" (küçük kız kardeş).

• (i)u deklinasyon

-us "sūnus" (m) – "sūnau" (oğul)

• i deklinasyon

-is "dantis" (m), "avis" (f) – "dantie" (diş), "avie" (koyun)

-uo "vanduo" (m), "sesuo" (f) – "vandenie" (su), "seserie" (kız kardeş)

-ė "duktė" (f) – "dukterie" (kız evlât)

Tarihî vokatif

Geçmişte Slav dillerinde bulunan vokatif Rusçada kaybolmuş ve şimdi ancak kullanılmayan belirli ifadelerde görülmektedir. Genelde dînî kökenli bu ifadeler, günlük konuşma dilinde çokça kullanılır: "Боже!" (Bozhe, "Бог", Bog, "Tanrı"nın vokatifi), ayrıca sıkça "Боже мой!" (Bozhe moy, "Tanrım!") ve "Господи!" (Gospodi, vokatifi "Господь" Gospod, "Efendi") ifadelerinde kullanılmaktadır. Bu, ayrıca "Господи Иисусе!" (Gospodi Iisuse!, Iisuse "Иисус" Iisus, "İsa"nın vokatifi) ifadesinde de geçer. Vokatif hâli ayrıca dualarda kullanılmaktadır; örneğin "Отче наш!" (Otche nash, "Babamız!"). "Ey Tanrım!" gibi kuvvetli duyguları ifade etmek için kullanılmakta ve çoğu zaman birleştirilmektedir ("Господи, Боже мой"). Tarihî vokatifle ilgili daha çok örnek Kitab-ı Mukaddes'in atasözü olarak kullanılan başka alıntılarında görülmektedir. Örneğin "Врачу, исцелися сам" (Vrachu, istselisya sam - "Hekim, kendini iyileştir", cf. yalın "врач", vrach). Vokatif şekilleri ayrıca in modern Slavoncada kullanılır. Rus Ortodoks Kilisesi'nin patrik ve piskoposlarına "владыко"(vladyko, egemen, cf. yalın "владыка", vladyka) diye hitap edilir. Sonraki durumda vokatif biçim piskoposlar ve patrikleri adlandırırken genellikle yanlış olarak yalın hâlde kullanılır..

Yeni vokatif

Modern günlük konuşma Rusçasında küçük isimler ve kavramların ufak bir bölümü, bazı dilbilimcilerin tekrar ortaya çıkan vokatif hâl olarak gözönüne aldığı çoğu zaman özel ve "kısalmış" bir biçim alırlar. Bu biçim ancak küçük isimlere ve -a ve -я ile biten isimlere uygulanmakta olup isteğe bağlı olarak vokatif biçim düşürülmektedir: "Лен, где ты?" ("Len, gde tı?", "Lena, neredesin?"). Bu ifade temelde "Лена, где ты?"'ya eşit olmakla birlikte tek farkı önceki sürümün konuşanla hitap edilen kişi arasında positif kişisel, duygusal bir bağın varlığını göstermektedir. -я ile biten isimler bu durumda bir inceltme işareti almaktadır: "Оль!" = "Оля!" ("Olgä!" = Olga!). Ek olarak küçük isimlerde bu biçim çoğu zaman "мам" (mam) ve "пап" (pap) olarak kısaltılan "мама" (mama, ana) ve "папа" (papa, baba) gibi kelimelerde kullanılır.

Bu tür kullanımlar (yukarıdaki örnekte "Leno" olması gereken) tarihî vokatiften farklıdır ve bu tür tarihî kullanımla ilgisi yoktur.

Slovakça

1980'lerin sonuna kadar Slovakçadaki farklı vokatif hâlin varlığı tanınır ve okullarda öğretilirdi. Bugün bu hâlin dînî, edebî veya alaycı bağlamlardaki birkaç örnek dışında kaybolduğu kabul edilir. Mesela

• Boh (Tanrı) m. – Bože
• Kristus (Christ) m. – Kriste
• pán (efendi) m. – pane
• otec (baba) m. – otče
• človek (erkek, insan) m. – človeče
• chlap (erkek) m. – chlape
• chlapec (oğlan) m. – chlapče'
• Ježiš (İsa) m. – Ježišu
• priateľ (arkadaş/dost) m. – priateľu
• brat (ağabey/erkek kardeş) m. – bratu, bratku
• syn (oğul) m. – synu, synku
• mama (mother) f. – mamo
• žena (kadın) f. – ženo

Günlük konuşmada Çekçe vokatif bazen belli kelimelerin altını çizmek için kullanılır. Mesela

• majster (üstâd) m. – majstre
• šéf (patron) m. – šéfe
• švagor (kayınbirâder) m. – švagre

Konuşma dilinde başka bir vokatif biçimi muhtemelen bazı Macarcakonuşan aile efradının veya özel isimlerin etkisiyle ortaya çıkmaktadır. Mesela

• otec (baba) m. – oci
• mama (mother) f. – mami
• babka (grandmother, old kadın) f. – babi
• Paľo (Paul – domestic form) m. – Pali
• Zuza (Susan – domestic form) f. – Zuzi

Ukraynaca

Ukraynaca, diğer yakın akraba olan Beyaz Rusça ve Rusça gibi Doğu Slav dillerinin aksine vokatif hâli korumuştur. Detaylar için bakınız Ukraynaca gramer#Morfoloji.

Diğer dil gruplarından örnekler

Arapça

Aslında Arapçada yalnızca üç hâl vardır: yalın hâl, -i hâli (akuzatif) ve genitif. Fakat, başka dillerde vokatif hâle benzer bir anlam, ismin önüne getirilen ya (Arapça: يا) ilgeciyle belli edilir. İngilizce tercümelerde ihmâl edileceğine düz olarak yerine O kullanılmaktadır.[1][2]

Gürcüce

Gürcücede vokatif hâl ikinci tekil ve çoğul kişilere hitapta kullanılır. Kelime kökünün bir ünsüzle bittiği durumlarda vokatif hâl soneki -o olur ve ünlüyle biten kelimelerde vokatif hâl için sonek yoktur. (Sonek, eski Gürcüce -v idiyse de şimdi arkaik kabul edilmektedir.) Mesela kats-, "erkek" kelimesinin köküdür. Birileri bir başkasına bu kelimeyle hitâp ederse katso oluverir!

Sıfatlar ayrıca vokatif hâlde çekimleri olur. İsimlerde olduğu gibi ünsüz son gövdesi (İng. final stem) olan sıfatlar vokatif hâlde sonek olarak -o ekini alır ve ünlünü son gövdesi değiştirilmez. Karşılaştırma örneği:

lamazi kali "güzel bayan" (yalın hâl)

lamazo kalo! "güzel bayan!" (vokatif hâl)

İkinci cümle parçasında hem both sıfat, hem de isim çekime uğrar. İkinci tekil ve çoğul kişisel zarflar ayrıca vokatif hâlde de çekilir. Shen sen (tekil) ve tkven siz (çoğul) vokatif hâlde she! ve tkve! oluvererek sondaki -n ekini kaybeder. Böylece biri, bütün ögeleri çekerek mesela

She lamazo kalo! "ey güzel bayan!"

diyebilir.

Kanton lehçesi

Birçok kişinin ön isimleri iki karakterlidir. Ön isimler (veya daha genel olarak ön isimlerin bir karakteri) önüne Ah teklifsiz durumlarda sevgili bir şekilde eklenir.

Korece

Korecede vokatif hâl yalnızca ön isimlerde teklifsiz durumlarda kullanılır. Bu, isim bir ünsüzle biterse soneking 아 (a) ile, bir ünlüyle biterse de 야 (ya) ile yapılır:

미진은 집에 가겠어? (Mijin-eun chibe kagesseo?)
"Mijin eve gider/gidiyor mu?"

미진아, 집에 가겠어? (Mijin-a, chibe kagesseo?)
"Mijin, eve gider/gidiyor musun?"

동배 뭐 해? (Dongbae meo hae?)
Dongbae ne yapıyor?

동배야, 뭐 해? (Dongbae-ya, meo hae?)
"Dongbae, ne yapıyorsun?

Japonca

Japoncada vokatif hâl sıfır anlambirimle özel bir ilgeç kullanılmadan oluşturulur. Örnekler:

田中さんは部長を訪問してくださる Bay Tanaka şefe uğramalı

田中さん、 部長を訪問してください Bay Tanaka, [lütfen] şefe uğra

İlgeç は ilk cümlenin öznesini işaretler, yani yalın hâl işaretçisidir (İng. marker); ilgeç を nesneyi işaretler, yani -i hâli (akuzatif) işaretler. İkinci cümlede 田中さん cümlesinden sonra ilgeç olmamakta, böylece onu vokatif yapmaktadır.

は ve が ilgeçlerinin ayrıca sıkça günlük konuşma dilinde ihmâl edilmesine rağmen kelimeyi vokatif yapmadığına dikkat çekeriz. Örnek: 田中さん部長を訪問 Bay Tanaka patronu ziyaret eder/ediyor.

Türkçe

Türkçede vokatife benzer Arapçadan gelme bir şekil varsa da ismin hâllerinden sayılmaz. Bu şekil arkaik (genelde dînî) ya da alaycı ifadelerde kullanılır. Mesela

• Ey iman edenler![3]
• Ey aptal!

Kaynakça

1. Jiyad. "A Hundred ve One Rules! A Short Reference to Arapça Syntactic, Morphological & Phonological Rules for Novice & Intermediate Levels of Proficiency" (DOC). Welcome to Arabic. Erişim tarihi: 28 Kasım 2007.
2. "Lesson 5". Madinah Arabic. Erişim tarihi: 28 Kasım 2007.
3. "AYET KARŞILAŞTIRMA: Bakara / 153". http://www.kuranmeali.com/: Türkçe Kur'an Mealleri. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2011. Ey iman edenler! Sabır ve namazla yardım isteyin. Şüphe yok ki Allah, sabredenlerle beraberdir.