Zaza milliyetçiliği

Zaza milliyetçiliği veya Zazacılık, Zazaların; Türkler ve Kürtlerden ayrı millet olduğunu savunan ve Zazaların birliğini savunan siyasi görüştür.

Tarihçe

Zazalar, cumhuriyetin kuruluşundan sonra pek çok ayaklanmaya katılmışlardır. 1925 yılındaki Şeyh Sait ve 1937 Dersim ayaklanmaların başını da Zaza gruplar çekmişlerdir. Bununla birlikte, bu ayaklanmalar daha çok aşiret ayaklanması ve dini ayaklanmalar şeklinde oluşmuştur. Şeyh Sait ve Seyit Rıza da Zazadırlar.[1][2]

Avrupa'daki Zaza diasporası 1980'lerde kültürel ve edebi bir canlanmaya yol açtı. Diasporada modern Zaza milliyetçiliğinin doğuşu marjinal olarak başladı. Zaza milliyetçiliğinin, Kürtlerin Avrupa'da Zazaca dilinde dergi çıkarılmasına baskı yapmaları üzerine geliştiği görüşü hakimdir. Bir diğer önemli faktör ise Avrupa'daki Zazalar, Türkçe öğrenmek zorunda olmadıklarından dolayı Zazaca'ya daha fazla hakim olmuş ve bu durum da Zaza milliyetçiliğine uygun ortam hazırlamıştır.[3][4]

Zaza milliyetçiliği, yazar Ebubekir Pamukçu'nun Avrupa'da çıkardığı Ayre, Piya gibi tamamen Zazaca olan dergilerin yayınlanmasıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Türkiye'de azınlık halklar üzerinde hissedilen asimile etmeye yönelik politikalar terk edildiğinde Zaza milliyetçiliği daha da arttı. Sonuç olarak, Zazalar başka bir heterodoks dini gruptan ziyade ayrı bir etnik azınlık olarak görülmeye başlandı.[5]

1992 yılında çıkmaya başlayan Ware derginin önsöz kısmında şu ifadeler yer almaktadır; “Ware, bir Zaza dili ve edebiyatı dergisidir. Yayınını Zazaca’nın yanı sıra, Almanca ve Türkçe yapacaktır. Ayrıca Zazaca ve Zazalar üzerine derlediğimiz uluslararası tarihçi, gezginci ve dilbilimcilerin çalışmalarını, önce olduğu dilde,sonra da Zazaca’ya veya Türkçeye aktararak yayınlayacağız.[6]

Özellikle son yıllarda Zaza Dil ve Kültür derneklerinin yaygınlaşması, Zaza Dernekleri Federasyonunun kurulması ve Demokrasi Zamanı Partisinin kurulmasıyla, Zaza kimliğine daha çok sahiplenilmeye başlanmıştır.[7]

Bingöl Üniversitesi ve Munzur Üniversitesi'nde okutulan "Zaza Dili ve Edebiyatı bölümü" ile Zazaların dili kimliği üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Bingöl Üniversitesi 2011 yılında düzenlenen I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu ve 2012 yılında düzenlenen II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu ile Zazaca alanındaki birçok konuya dikkat çekilmiş ve Zazaca konusundaki birçok husus gündeme getirilmiştir. Bingöl Üniversitesi, yok olma tehdidi altında olan Zazaca’nın yaşatılmasını ve Zazaca’nın bilimsel temellerle yol almasını amaç edinmektedir.[8]

1992'de Abdullah Öcalan, Zaza faaliyetlerinin artmasının arkasında MİT'in olduğunu belirtmiş ve bunun 'Kürt bilincinin gelişimini önlemek' için yapıldığını ifade etmiştir.[9]

1996'da Türkiye Demokrasi Federasyonu çıkardığı bir broşürde, PKK'nın Kürt milliyetçiliği yaptığını iddia etmiş ve bazı Zazaların kendini Kürt olarak görmediğini belirtmiştir.[10]

İdeoloji
Zazacanın üç ana lehçe grubu[11]
  Kuzey Zazacası
  Merkezî Zazaca
  Güney Zazacası

Martin van Bruinessen'e göre, Ebubekir Pamukçu, Zaza milliyetçiliğinin öncüsüdür. Ebubekir Pamukçu, yayınladığı dergi ve kitaplarda, Dersim İsyanı ve Şeyh Said İsyanı'nın dini öğeler içermekle birlikte Zaza halk hareketi olduğunu, Zazaların Kürtçü ve Türkçü gibi ideolojiler için harcandığını, Alevi ve Sünni Zazalar arasındaki tarihsel çelişkilerin ve çatışmaların Zazaların kendi ulusal kimlik bilincine varmasının önündeki en büyük engel olduğunu, ulusal bilinç oluşmazsa Zazaların asimile olup tarihten silineceğini iddia etmiştir. Pamukçu'ya göre Zazalar, hem Türk hem de Kürtlerin varlığını inkar ettiği ayrı bir halktır. Zazaların yaşadığı bölge için ilk defa Zazaistan coğrafi teriminin kullanılmasını önermiştir.[12]

Zaza milliyetçileri, PKK'yı Zaza karşıtlığı ile suçlamaktadır. Bu kesime göre, hem devlet hem de PKK yüzünden Doğu'da Zaza yerleşim bölgeleri boşaltılmıştır. Bu kesim aynı zamanda Zazaların Türkiye devleti ile Kürt kesimler arasında asimile olmasından korkmaktalardır.[13]

Eleştiriler

Zaza milliyetçiliği tezine karşı olanların başında Kürt milliyetçileri ve PKK yandaşları gelmektedir. Bu kesime göre, Zazalar bir Kürt halkıdır. Zaza milliyetçiliği Türk istihbaratı tarafından PKK'yı zayıflatmak için özellikle geliştirilmiştir.[4]

Almanya'nın Köln şehrinde 13 Haziran 2009'da düzenlenen Dersim Festivalinde, Zaza kültürünü tanıtmak için Kemal Kılıçdaroğlu ve Cem Özdemir'in de davet edildiği bir etkinlik düzenlenmiştir. PKK bu etkinliğe karşı, Russelsheim'da bir etkinlik düzenlemiş ve Dersim Festivalinin boykot edilmesi çağrısında bulunmuştur.[14]

Türkiye politikasına etkisi

Zaza milliyetçiliği, Türkiye politikalarında Zaza kültürü ve kimliğini korumaktan ziyade, genelde Zazaların Kürt olup olmadığı tartışması üzerinden gitmiştir.[15]

AK Parti Zazaları Kürtlerden ayırma çizgisinde seyretmiştir. Recep Tayyip Erdoğan, genelde Zaza ve Kürtleri ayrı ayrı ifade etmeyi tercih etmiştir. 2009 yılındaki Bingöl mitinginde 'Zaza diyarına hoş geldiniz' pankartı ile karşılanmış ve mitinglerde Türkiye'nin etnik unsurlarını sayarken zaman zaman Zazaları da buna dahil etmiştir. Selahattin Demirtaş ile ilgili bir konuşmasında da Selahattin Demirtaş'a 'sen de Zazasın' diye seslenmiştir.[16]

CHP'nin bakış açısı genelde Zazaların Kürt olmadığı şeklindedir. Dönemin CHP Tunceli milletvekili Hüseyin Aygün 'Zazalar ırki olarak da Kürt değillerdir' demiştir.[15]

HDP, Zazaları Kürt halkından saymış ve Zazacayı da Kürtçe'nin bir lehçesi olarak görmüştür. Kendisi de bir Sünni Zaza olan Selahattin Demirtaş, kendisini Kürt olarak tanımlamış ve Zazaca'yı Kürtçe'nin bir lehçesi olarak ifade etmiştir.[17] HDP Siirt milletvekili Kadri Yıldırım 'Kurmanci 11, Zazaca 1 olmak üzere toplam 12 Kürtçe öğretmen atandığını' belirtirken Zazaca'yı da Kürtçe arasında saymıştır. 2013 yılında, BDP Tunceli Milletvekili Sebahat Tuncel de 'Zazalar da Kürt' demiştir.[15]

Hüda Par Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu, 'Zazalar Kürt müdür değil midir' tartışmasını 'Müslümanlar arasına sokulan bir fitne' olarak yorumlamıştır.[18]

Zazalar tarafından kurulan, Demokrasi Zamanı Partisi genel başkanı Dilaver Eren parti ile ilgili verdiği röportajda: "Geçmişte de Türkiye Cumhuriyeti Kürtleri dağlık Türkler olarak tanımlıyordu. Şimdi de Kürt arkadaşlar Zazacayı Kürtçenin bir lehçesi olarak görüyorlar. Zaza halkının varlığını önemsemediler. Önemseseydiler böyle bir siyasi harekete de gerek kalmazdı." demiştir.[19]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Bora, Tanıl; Gültekingil, Murat (2002). Milliyetçilik. İletişim. ISBN 978-975-05-0088-6. 7 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
  2. "O tarihte Seyit Rıza, Dersimin Kürt lideri. Aynı zamanda Peygamber sülalesinden geliyor kendisi. Seyit Rıza’nın bir de dini vasfı var." Tanju Cılızoğlu, Çağlayangil'in Anıları- Kader Bizi Una Değil, Üne İtti, Bilgi Yayınları, s. 73
  3. Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z James Minahan, Peter T. Wendel
  4. "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  5. Indigenous Peoples: An Encyclopedia of Culture, History, and Threats to . Victoria R. Williams
  6. Pamukçu, Ebubekir (1992). "Önsöz". Ware, 1. s. 2.
  7. "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
  8. I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu Bildiri Kitabı. Bingöl Üniversitesi Yayınları. 2011. s. 7. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
  9. Unpublished interview by Paul White with PKK leader Abdullah Ocalan, at the Mahsum Korkmaz Akademisi, Lebanon, July 2, 1992.
  10. "Arşivlenmiş kopya". 22 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  11. Keskin, Mesut. Zazaca Üzerine Notlar 29 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  13. Zulfü Selcan, Grammatik der Zaza-Sprache, Nord-Dialekt (Dersim-Dialekt), Wissenschaft & Technik Verlag, Berlin, 1998, p. 23.
  14. "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  15. "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  16. "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  17. http://www.bugun.com.tr/17-yasinda-ogrendim-861001.html
  18. "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
  19. "Zaza Partisi DEZA-PAR seçime hazırlanıyor". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.