İntibah (mayın gemisi)

İntibah, Osmanlı İmparatorluğu tarafından I. Dünya Savaşı'nda römorkör ve mayın dökücü olarak kullanılan gemi. 1886'da Glasgow'da sivil bir römorkör olarak inşa edilen gemi 1912'de Osmanlılar tarafından satın alındı. 1914'te Tersane-i Amire'de mayın dökücüye dönüştürüldü. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nda başta Çanakkale Boğazı'nın mayınlanması olmak üzere mayın dökme, mayın taşıma, kurtarma ve nakliye görevlerinde bulundu. Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'nden sonra İstanbul'da filonun geri kalanıyla beraber enterne edildi. Kasım 1922'de İstanbul'dan kaçıılarak İzmit'e getirildi ve Ankara Hükümeti emrine girdi. Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti hizmetine girdi ve adı Uyanık olarak değiştirildi. 1933-34'te Gölcük'te yeniden donatıldı ve adı yeniden İntibah yapıldı. 1936'ya dek İzmir'de, daha sonra yeniden Çanakkale'de mayın gemisi olarak görevlendirildi. 1956'da donanma hizmetinden çıkan gemi Gölcük'e çekildi ve 1958'de sivil kullanım için satıldı. 1959-1964 yılları arasında kargo gemisine dönüştürüldü ve Ararat M Okan adını aldı. 1997 sonunda İtalya'ya kaçak göçmen taşırken yakalanmış, İtalyan hükümeti tarafından el konulmuş ve Kasım 1998'de açık arttırma ile satılmıştır. Haziran 1999'da Crotone'da söküldü.

İntibah mayın gemisi, 1914
Tarihçe
İskoçya
İsmi:	Warren Hastings (1886)
İnşa eden:	R. Duncan / Co, Glasgow, İskoçya
Yard numarası:	233
Kızağa konulması:	1886
Denize indirme:	1886
Akıbet:	4 Mart 1912'de Osmanlı Devleti'ne satıldı
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu
İsmi:	İntibah
Satın alınışı:	4 Mart 1912
Görevlendirme:	Nisan 1912'de kurtarma römorkörü yapıldı
Hizmete girişi:	Aralık 1914'te Tersane-i Amire'de mayın dökücüye dönüştürüldü
Hizmet:	Nisan 1912
Akıbet:	Ekim 1918-Ekim 1923 arası İstanbul'da bekledi
Tarihçe
Türkiye
İsmi:	Uyanık (1923), İntibah (1933)
Hizmetten çıkışı:	1956'da Gölcük Donanma Üssü'ne getirildi.
Hızmet dışı:	1958 yılında satıldı ve 1959-1964 arası yeniden kargo teknesi yapıldı. 1964'de Ararat M. Okan adını aldı.
Onarım:	1933-34'te TCDK Gölcük Tersanesi'nde yeniden donatıldı
Akıbet:	1999 yılında Crotone'da söküldü
Genel karakteristik
Tipi:	Mayın dökme gemisi, römorkör
Tonaj:	616 gt, 82 nt
Uzunluk:	61,2 m
Genişlik:	9,1 m
Derinlik:	4.7 m
Kurulu güç:	1.670 ihp
İtme gücü:	2 x şaft 2 x 3 silindir dikey üçlü genleşme buhar motoru, Rankie & Blackmore 2 kazan
Hız:	12 kts (1912)
Kişi kapasitesi:	12 subay, 46 denizci (1915)
Silah donanımı:	1912: Silahsız 1915: 1 × 76 mm seri ateşli top (Krupp) 2 × 47 mm seri ateşli top (Armstrong) 50 mayın

Tasarım

R. Duncan / Co tarafından 223 yarda numarasıyla Glasgow, İskoçya'da Warren Hastings adıyla 1886'da inşa edilen İntibah, 61,2 metre boyunda, 9,1 metre genişliğinde ve 4,7 metre su çekimindeydi. Gövdesi demirden yapılmıştı. Geminin deplasmanı 616 grostondu.[1] Gemi gücünü iki kazanın buharla beslediği Rankie & Blackmore yapımı iki adet 3 silindirli üçlü genleşmeli buhar motorundan alıyordu. Motorlar 1.670 indike beygir gücüne sahipti ve 1912'de gemiyi saatte 12 deniz mili hıza ulaştırabiliyordu.[1]

1912'ye dek silahsız olan gemi, 1915 itibarıyla 12 subay ve 46 denizciden oluşan bir mürettebata sahipti ve 1 adet 76 mm Krupp seri ateşli top, 2 adet 47 mm Armstrong seri ateşli top ve 50 mayın taşıyordu.[1]

Hizmet geçmişi

Osmanlı dönemi

1886'da Glasgow'da büyük bir kurtarma römorkörü olarak inşa edilen gemi 26 yıllık sivil kullanımının ardından 4 Mart 1912'de Osmanlılar tarafından satın alınmıştır. Nisan 1912'de kurtarma römorkörü göreviyle Osmanlı donanmasına katıldı.[1][2] İntibah, Trablusgarp Savaşı esnasında 18 Nisan 1912'de Çanakkale Boğazı'nı İtalyan gemilerine karşı mayınlama görevinde bulundu.[3] Balkan Savaşları esnasında Osmanlı filosunda destek görevlerinde yer aldı. 21-22 Kasım 1912'de gerçekleşen Varna Deniz Muharebesi'nde hasar alan Hamidiye kruvazörünü 22 Kasım'da İstanbul Boğazı girişinde karşılayıp, onarılacağı Haliç'e çekti.[4] 10 Ocak 1913'te Ege Denizi'ndeki Yunan gücüne karşı gerçekleştirilen harekatta Çanakkale Boğazı ağzında devriye görevi yaptı.[5] Aralık 1914'te Tersane-i Amire tarafından mayın dökücüye dönüştürülen gemi, I. Dünya Savaşı esnasında bu rolde kaldı.[1]

İntibah, Çanakkale Deniz Savaşı esnasında mayın nakliyesi ve mayın dökme görevlerinde yer aldı. 9 Ağustos 1914'te Goeben ve Breslau'nun Birleşik Krallık gemileri takibi altında boğazdan geçişinin ardından,[6] 14 Ağustos 1914'te İstanbul'dan yüklediği mayın ve parçalarla Çanakkale Boğazı'na gitti.[7] 15 Ağustos 1914'te Birleşik Krallık gemilerini önleme amacıyla Soğanlıdere-Kepez Feneri arasına üçüncü hat olarak 40 mayın döktü, ayrıca üç hatta ek olarak farklı hatlar olduğu izlenimi yaratmak üzere bazı yerlere şamandıralar attı.[6][8] 6 Eylül'de Nusret ve İntibah, yüzen bir batarya olarak kullanılması planlanan Mesudiye'yi korumakla görevlendirildi. Mesudiye daha sonra 13 Aralık 1914'te Birleşik Krallık denizaltısı B11 tarafından batırılacaktı.[9] Gemi 24 Eylül'de 29 mayından oluşan dördüncü mayın hattını, 1 Ekim'de Anadolu ve Rumeli tabyaları arasına 29 mayından oluşan beşinci mayın hattını döktü. 9 Kasım'da üçüncü hattın kuzeyinde Anadolu tarafına 16 mayından oluşan altıncı hattı döktü.[6][8] 26 Şubat'ta Çimenlik-Değirmenburnu arasına 53 mayından oluşan 10. mayın hattını döktü.[8] İntibah daha sonra 2 Mart 1915'te İstanbul'daki ihtiyat deposunun son 25 mayınını Çanakkale'ye getirdi. Osmanlılar bu esnada halen Almanya'dan yeni mayın teslimatını beklemekteydi.[9] 8 Mart 05.00'te Nara Burnu'ndan denize açılan Nusret, Erenköy Körfezi'nde eldeki son 26 mayını 11. hat olarak döktü. İntibah, Nusret ve Selanik tarafından dökülen 11 mayın hattı, 18 Mart'taki İtilaf Devletleri taarruzunda Birleşik Krallık zırhlıları Irresistable ve Ocean ile Fransız zırhlısı Bouvet'nin kaybedilmesi ve Birleşik Krallık muharebe kruvazörü Inflexible'ın ağır hasara uğramasına yol açtı.[9][10][8]

20 Ekim 1915'te Marmara Denizi'ne girmeyi başaran Birleşik Krallık denizaltısı H1 saat 09.00'da Şarköy'de demirli olan ve Beşinci Ordu için getirilen malzemeleri boışaltmakla meşgul haldeki Osmanlı gemileri Plevne, Gelibolu ve Hanefiye'ye saldırdı; bu esnada İntibah da yakınlarda demirliydi. Plevne ve Hanefiye torpido isabetleriyle battı, Gelibolu'ya fırlatılan torpido ise ıskaladı. Bir saat süren çatışmada İntibah kazanları sönük ve demirli halde kaldı ve çatışmaya katılmadı.[11] 7 Aralık 1915'te Birleşik Krallık denizaltısı E11 Şarköy yakınlarında İntibah'a ateş açtı, gemi ateşe karşılık verince denizaltı dalarak uzaklaştı; bu çatışmada bir subay ölürken bir subay yaralandı. 8 Aralık'ta Palatya limanına giren İntibah, E11 ile bir kez daha topçu muharebesine girişti, denizaltı uzaklaşmak zorunda kaldı. Bu çatışmada İntibah mürettebatından iki er öldü, gemi hafif hasar aldı.[12][13]

Gemi, Çanakkale Boğazı'nı savunmak üzere alınan ve 1 Ocak 1917'de İstanbul'a varan 210 mm'lik bir Alman gemi topunu 26 Ocak'ta Çanakkale'ye taşıdı.[14] 14 Temmuz 1917'de gemi, Zonguldak-İstanbul arasında kömür taşıma görevi esnasında Anadolu Karaburnu'nun açıklarında su altında bir nesneye çarptı. Büyük olasılıkla bir batık olduğu değerlendirilen bu çarpışmada önemli hasar gören gemi batmasını önlemek üzere karaya oturtuldu. Daha sonra kurtarma ekipleri tarafından yarası yamanan gemi, uzun sürecek tamiri için İstanbul'a çekildi.[15]

İntibah 20 Ocak 1918'de İmroz Deniz Muharebesi esnasında mayına çarpıp hasar alan ve Çanakkale Boğazı'nda Nara Burnu'nun 200 metre açığında kumluk alanda karaya oturan Yavuz'u kurtarma çalışmalarında yer aldı. 22-26 Ocak arasında gerçekleşen kurtarma operasyonunda geminin pervanelerinin oluşturduğu türbülans ile kumlar temizlendi ve 26 Ocak sabahı Yavuz yeniden yüzdürüldü.[16][17] Yavuz'u batırması için Boğaz içlerine gönderilen Birleşik Krallık'ın Binbaşı Geoffrey Saxton White komutasındaki E14 denizaltısı, 28 Ocak sabahı 07.00'de Nara Burnu'na vardı. Periskop derinliğine yükselen denizaltı, Yavuz iki gün önce hareket ettiği için ana hedefini bulamamıştı.[18] Dönüşe geçen E14, saat 08.45'te periskopundan gözlemlediği bir Türk gemisine iki torpido attı, ikinci torpidonun fırlatılmasından 11 saniye sonra patlamalarla sarsıldı.[19] Denizaltı, İntibah ve Nusret mayın gemileri ile Kemal Reis gambotuna saldırmış ancak attığı torpido bir gemi batığına çarparak patlamıştı. Patlamanın etkisi ve Osmanlı gemilerinin ateşi ile kontrolsüz şekilde yüzeye çıkan denizaltı ağır hasar aldı ve yeniden dibe battı. 150 fit (46 m) derinlikte deniz tabanına çarpan denizaltı, zorlukla kontrol edilebilir halde su altından Boğaz'dan çıkmaya çalıştı. Öğle saatlerinde Kumkale hizasına varan E14, Boğaz'dan çıkmaya çalışırken Kumkale önünde kıyı bataryasının ateşine yakalandı. Doğrudan isabetler alan denizaltı sonunda battı. Gemi komutanı, üç subay ve 20 er ölürken kurtulan dokuz mürettebat esir düştü.[17][16][19][20]

Cumhuriyet dönemi

Gemi Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'nden sonra İstanbul'da filonun geri kalanıyla beraber enterne edilmişti.[1] 1922 sonlarında İntibah mayın gemisi, Sagram, Saika, Kasım Paşa, Rehber buharlı gemileri; Haliç, Beykoz, Darıç motorbotları ve Galata yatı Haliç'ten kaçırılarak İzmit'e götürüldü[21] ve 28 Haziran 1921'de İzmit'in işgal güçlerinden geri alınmasından sonra kurulan İzmit Bahriye Komutanlığı'nda görevlendirildi.[22] İntibah Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti hizmetine girdi ve Uyanık olarak yeniden adlandırıldı. 1933'te adı tekrar İntibah yapıldı, 1933-34 yıllarında Gölcük'te yeniden donatıldı.[1] Cumhuriyet donanmasında 1936'ya dek İzmir Müstahkem Mevki Komutanlığı'na bağlı olarak görev yaptı; Montrö Anlaşması'nın ardından Çanakkale Boğazı'nda görevlendirildi.[23] 1956'da donanma hizmetinden çıkmış, 1958'de satılmıştır.[1] 1959-1964 arasında kargo gemisine dönüştürüldü ve Ararat M Okan adını aldı. Gemi 1997 sonunda İtalya'ya kaçak göçmen taşırken yakalandı. İtalyan hükümeti tarafından el konulan gemi Kasım 1998'de açık arttırma ile satıldı. Haziran 1999'da Crotone'da söküldü.[24]

Kaynakça

Özel

1. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 189.
2. Aşkar, s. 124.
3. Genelkurmay, s. 108.
4. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 21.
5. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 23.
6. Çağlar, M. Haluk (7 Mart 2010). "Çanakkale Deniz Muharebelerinde Mayın Harbi ve Nusrat'ın Mayın Döküş Harekâtı- 1.Bölüm". 23 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
7. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 29.
8. Aşkar, s. 112.
9. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 30.
10. Gardiner, s. 294.
11. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 41-42.
12. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 43.
13. Sevengül, ss. 287-288.
14. Sevengül, s. 368.
15. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 52.
16. Sevengül, s. 398.
17. Langensiepen & Güleryüz, s. 32.
18. Jameson, ss. 89-96.
19. Jameson, ss. 95-99.
20. London Gazette, 31354 numaralı haber 5 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (23 Mayıs 1919), (26 Ağustos 2011 tarihinde görüntülenmiştir)
21. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 59.
22. Akbaş, s. 73.
23. Akbaş, s. 104.
24. Gürbüz, B. Hulusi; San, Selim (29 Aralık 2019). "Ex-Uyanık Ex-İntibah En Sonunda Ararat". Deniz Ticaret Gazetesi.

Genel

• Akbaş, Rahmi (2007). Osmanlı'nın Son Döneminden Cumhuriyet'e Türk Donanması ve Refah Faciası (Yüksek Lisans). Kütahya: T.C. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Aşkar, Özgür (2007). Osmanlı Devleti'nin Çanakkale Cephesi'nde Askeri Donatımı (Gemiler, Tabyalar-Toplar) (Yüksek lisans). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Gardiner, Robert, (Ed.) (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Greenwich: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-133-5.
• 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi - Deniz Harekatı (PDF). 3. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları. 1980.
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923 (İngilizce). Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
• Sevengül, Hüsamettin (1976). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi - Deniz Harekatı (PDF). 8. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı.