Draç (torpido botu)

Draç, Osmanlı donanmasına ait 1907'de hizmete giren bir torpido botudur. Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı'nda görev yapmıştır.

İstanbul Boğazı'ndayken Draç (1910)
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu
İsmi:	Draç
Adının geldiği yer veya kişi:	Dıraç
Sipariş:	1901
İnşa eden:	Ansaldo, Armstrong & Cie, Sestri Ponente. Yarda numarası 138
Kızağa konulması:	Nisan 1904
Denize indirme:	1904
Satın alınışı:	29 Kasım 1906, Cenova ve 6 Ocak 1907, İstanbul
Görevlendirme:	8 Ocak 1907
Hizmetten çıkışı:	Ekim 1918
Tarihçe
Türkiye
İsmi:	Draç
Hizmet:	Nisan 1919-1920, 1924-1924
Hızmet dışı:	1924
Haline getirilmesi:	1926'da teknesi Gölcük'te mavna olarak kullanıldı
Akıbet:	1936'da söküldü
Genel karakteristik
Sınıf ve tipi:	Antalya sınıfı
Deplasman:	165 t
Uzunluk:	51,2 m LoA
Genişlik:	5,7 m
Su çekimi:	1,4 m
İtme gücü:	2 adet 3 silindirli üçlü genleşmeli buhar motoru 2 su borulu Ansaldo kazan 2,700 indike beygir gücü
Hız:	26 deniz mili (denemeler)
Menzil:	60 ton kömür
Kişi kapasitesi:	4 subay, 26 denizci 1915: 39 Türk, 4 Alman
Silah donanımı:	1906: 2 x 37 mm seri ateşli Hotchkiss (250 mermi) 2 x 450 mm torpido tüpü (4 torpido) 1915: 1 x 57 mm seri ateşli Krupp (100 mermi) 2 x 37 mm seri ateşli Hotchkiss (250 mermi) 2 x 450 mm torpido tüpü (4 torpido) 1919: 2 x 37 mm seri ateşli Hotchkiss (250 mermi)

1901'de sipariş edilen torpido botunun yapımına Ansaldo, Armstrong & Cie tarafından Nisan 1904'te Cenova'da başlandı. 1904 yılında denize indirildi ve 1905'te deniz denemeleri yapıldı. 29 Kasım 1906'daki teslimatının ardından 8 Ocak 1907'de Osmanlı donanmasına katıldı. I. Dünya Savaşı esnasında mayın tarama, mayın dökme, devriye gibi çeşitli görevlerde bulundu. 27 Haziran 1915'te Şarköy'de karaya oturdu. Ekim 1918'de hizmetten çıkartıldı. Nisan 1919'da kaçakçılığa karşı bir süreliğine yeniden göreve alındı. 1920'de yeniden hizmetten çıkartıldı. 1924'te bir süreliğine yeniden hizmete alındı. 1926'da teknesi, Gölcük'te bir iş mavnası olarak kullanılmaya başlandı. 1936'da söküldü.

Tasarım

Ansaldo, Armstrong & Cie tarafından Sestri Ponente'de 138 yarda numarasıyla inşa edilen Draç 51,0 metre tam boyunda, 5,7 metre genişliğinde ve 1,4 metre su çekimindeydi. Gövdesi çelikten yapılmıştı. Geminin deplasmanı 165 tondu. İnşa edildiği haliyle 4 subay ve 26 bahriyeliden oluşan mürettebatı, I. Dünya Savaşı esnasında 1915 itibarıyla 39 Türk ve 4 Almandan oluşuyordu.[1]

Gemi gücünü Ansaldo yapımı iki su borulu kazanın buharla beslediği iki adet 3 silindirli üçlü genleşmeli buhar motorundan alıyordu. Motorlar 2.700 indike beygir gücüne sahipti ve gemiyi deniz denemelerinde saatte 26 deniz mili hıza ulaştırabilmişti. Gemi toplam 60 ton kömür taşıyabiliyordu.[1]

Gemi inşa edildiği haliyle 2 adet 37 mm Hotchkiss seri ateşli top ve 250 mermi, 2 adet 450 mm Schwartzkopf torpido tüpü ve 4 torpido taşıyordu. 1915'te Draç ve Kütahya'ya birer adet 57 mm Krupp seri ateşli top ve 100 mermi eklendi. 1919'da ise Draç'ın diğer silahları söküldü, geriye sadece 37 mm'lik toplar bırakıldı.[1]

Hizmet geçmişi

8 Ocak 1907'de Osmanlı donanmasına katılan Draç, Mayıs 1909'da İstanbul'daki Birleşik Krallık donanma görevinin komutanı Amiral Douglas Gamble'ın reform programının bir parçası olan eğitimlerde yer aldı. Bu eğitimde amiral gemisi Mesudiye, Asar-ı Tevfik ve Mecidiye Büyükada ile Maltepe arasında konumlanmış, Peyk-i Şevket, Berk-i Satvet, Samsun ve Yarhisar ise Prens Adaları arasındaki geçişleri korumaktaydı. Draç, Musul, Kütahya, Alpagot, Hamidiye, Demirhisar ve Sivrihisar torpido botları Sivriada'dan yola çıkarak filoya katıldı ve daha büyük gemilere karşı torpido saldırısı eğitimi yaptı. Birleşik Krallık temsilcileri, tatbikatı Tirimüjgan'dan gözlemledi. Tatbikat her ne kadar gerçekçi görünmese de Osmanlı donanmasının yirmi yıldan beri yaptığı ilk donanma tatbikatıydı.[2]

Balkan Savaşları'nda Marmara Denizi'nde görev aldı. Savaş sonunda Marmara Denizi'ndeki donanma aktivitesi sadece Draç ve Musul'un Tekirdağ ile Silivri arasında birlikte gerçekleştirdiği devriye görevleriyle sınırlanmıştı ve torpido botları herhangi bir çatışmaya girmedi.[3]

Draç, 28 Temmuz 1914'te Çanakkale Boğazı için verilen kısmi seferberliğin ardından 1. Torpidobot Tümeni'yle birlikte Çanakkale Boğazı'na atandı. Burada Temmuz-Ağustos aylarında Musul, Kütahya ve Akhisar ile zaman zaman İmroz'a dek uzandıkları devriye görevleri yaptı.[4][5] Musul ve Draç 1 Ağustos sabahı göreve başladı.[6] 3 Ağustos'ta Musul ve Draç ile bunlara katılan Durak Reis gambotu keşif görevinde Yunan Georgios Averof kruvazörünü ve Spetsai zırhlısını gözlemledi.[7] 10 Eylül'de keşif uçuşu yapan bir uçak yakıtı bittiği için mecburi iniş yaptı ve mürettebatı Draç tarafından alındı.[8] 19 Eylül'de Draç ve Kütahya torpido botları ile İsa Reis ve Peleng-i Derya gambotları boğazın iki mil açığında, Boğaz boyunca seyrederek tabyalara hedef takip eğitimi yapma fırsatı sağladı.[9]

25 Nisan 1915'te Avustralya bayrağı taşıyan bir AE-2 sınıfı denizaltı Çanakkale Boğazı'ndan içeri girdi ve Aydın Reis'e iki torpido attı. Draç denizaltıyı takip edince denizaltı kaçmaya başladı ve Anadolu Mecidiyesi ile Rumeli tarafında karaya oturup hasar aldı. Daha sonra Sultanhisar tarafından batırıldı.[10] 13 Mayıs 1915'te Birleşik Krallık'ın Morto Koyu'nda demirli olan HMS Goliath zırhlısının batırılması görevinin ilk başta Draç sınıfındaki üç torpido bota verilmesi düşünüldü; ancak üç gemiyle dar alanda operasyon yapmanın zorluğu ve gemilerin birer torpido tüpünün aktif olması sebebiyle bu görev Muâvenet-i Milliye'ye verildi.[11] 27 Mayıs 1915'te, saat 02.00'de Barbaros Hayreddin, Yarhisar ve Draç, Birleşik Krallık denizaltısı HMS E11'in periskopu önünden geçtiler. Ay ışığı ve açık hava sebebiyle denizaltı gemilere saldıramadı.[12]

Temmuz ve Ağustos aylarında Ruslar tarafından İstanbul Boğazı'nın girişine birçok mayın dökülmüştü ve Ağustos sonunda bölgede 1.000'den fazla mayın yer almaktaydı. Rus mayın tarlalarının deniz ticaretini olumsuz etkilemesi üzerine Draç, Samsun, Kütahya ve Yunus ile gambot Malatya mayın temizleme görevine verildi; ancak bu görevde çok başarılı olamadı. 11 Temmuz 1915'te Rus denizaltısı Krab tarafından dökülen 60 mayın Draç, Yunus ve Kütahya tarafından toplandı, daha sonra Çanakkale Boğazı'na döküldü.[13] Eylül ayında yalnızca birkaç küçük gemi mayın tarlasını geçebildi.[14] Draç, Ekim ayında Marmara'da devriye görevi yaptı.[15]

Haziran 1918'de Draç, Bahriye Nezareti emrine girdi.[16] 14 Temmuz 1918'de Yavuz'un İstinye'de kızağa alınmasının ardından donanma filosu yeniden organize edilirken Draç aktif hizmette kaldı.[17]

1918'in sonunda tüm Osmanlı savaş gemileri silahsızlandırıldı; ancak Draç da dahil olmak üzere torpido botların mayınlar ve torpidolar dışındaki silahları sökülmedi. 26 Şubat 1919'da Birleşik Krallık gücünün komutanı Koramiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe Osmanlıların kaçakçılığa karşı devriye çıkartılması önerisini kabul etti. Osmanlılar İzmit'te Hızır Reis, Karadeniz'de Aydın Reis ve Preveze, Marmara Denizi'nde ise Draç, Akhisar ve Yunus torpido botlarını devriye görevine aldılar. Marmara Denizi'nde görev yapacak torpido botlar Heybeliada'yı üs almıştı. Kaçakçılığı önlemekle sınırlı olan görevleri Mudanya, Bandırma, Prens Adaları, Gelibolu ve Tekirdağ kıyılarında karakol göreviyle sınırlıydı. Tüm devriye unsurları müttefiklerin teftişi altındaydı.[18][19] Bu gemilerden Draç, Akhisar ve Yunus; arızaları ve yakıt ihtiyaçları yüzünden 10 Eylül 1920'de görevden çekildi ve Haliç'e alındı.[20]

29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilanının ardından Bahriye Nezareti, elde kalan tüm gemilerin bir listesini çıkartmıştı. Bu listede Draç, tamire uygun olmadığı için hizmet dışı olarak belirtildi.[21] 1926'da geminin teknesi, Gölcük'te iş mavnası olarak kullanılmaya başlandı. 1936'da ise söküldü.[1]

Kaynakça

Özel

1. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 156.
2. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 14.
3. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 25.
4. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 29-30.
5. Büyüktuğrul 1976, ss. 47-48.
6. Büyüktuğrul 1976, s. 48.
7. Büyüktuğrul 1976, s. 95.
8. Büyüktuğrul 1976, s. 103.
9. Büyüktuğrul 1976, s. 104.
10. Karadoğan, Umut Cafer (2007). Türk Donanması ve Faaliyetleri (1914-1925) (Yüksek lisans). Gazi Üniversitesi. s. 104, 119.
11. Büyüktuğrul 1976, s. 224.
12. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 37.
13. Yüksel, s. 235.
14. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 51.
15. Büyüktuğrul 1976, s. 287.
16. Büyüktuğrul 1976, s. 389-390.
17. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 54.
18. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 57.
19. Akbaş, Rahmi (2011). Osmanlı'nın Son Döneminden Cumhuriyet'e Türk Donanması ve Refah Faciası (Yüksek lisans). Dumlupınar Üniversitesi. s. 20.
20. Yüksel, s. 250.
21. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 59.

Genel

• Büyüktuğrul, Afif (1974). Osmanlı Deniz Harp Tarihi (PDF). 4. Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923 (İngilizce). Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
• Yüksel, Mehmet (2015). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Donanma Politikası (Doktora). İstanbul Üniversitesi.