İstanbul'daki ormanlar

İstanbul ormanları, yerleşim alanlarının çevresine ve dışına yayılan ağaçlık alanlardan oluşmaktadır. İstanbul ilinin, coğrafi konumu, topoğrafik yapısı, yükseltili arazisi, toprak ve iklim özelliklerinin etkisiyle doğal orman oluşumuna elverişli bir konumda bulunmaktadır.[1]

Heybeliada'da kızılçam ormanları

İklim ve toprak koşulları arasında büyük farklılıklar gözlemlenmediği için ormanların doğal yetişme alanı ilin hemen her yanına dağılsa da, yağışın daha bol görüldüğü Karadeniz kıyılarında, güney kıyıları ve iç bölgelere oranla daha yoğun ormanlar barındırmaktadır. Çarpık kentleşme ve nüfus artışı gibi toplumsal sorunlar, İstanbul'da orman alanlarının özellikle 1950'lerden sonra hızla gerilemesine yol açmıştır. İstanbul ilinin toplam alanı 537.917,7 hektar olup; günümüzde bunun 238.710,4 hektarını ormanlık alanlar, 299.207,3 hektarını açık alanlar oluşturmaktadır.[2]

Kuzey ormanları

İstanbul'un kuzey ormanları, Karadeniz ikliminin etkisinde biçimlenmiştir. Kuzey kesimlerde Karadeniz iklim özellikleri gözlemlenmekte; buna bağlı olarak sıcaklık ve yağış miktarı ilin güneyine göre değişiklikler göstermektedir. Kuzeyde yağışın fazlalığı ve sıcaklığın daha elverişli olması, toprakta bol miktarda humus oluşumuna olanak sağlamıştır. Güney kesimlerdeyse kurak dönemin uzunluğu ve don döneminin kısalığı humus oluşumunu azaltmıştır. Bu nedenle kuzeyde nemcil karakterde ormanlar oluşurken, güneyde kuraklığa dayanıklı türlerden oluşan ormanlar gelişmiştir.[1]

Nemcil ormanlar, en kuzeyde Karadeniz kıyılarından başlayarak içlere kadar sokulurlar. Vadi içlerinde ve yükseltilerin kuzeye bakan yamaçlarında ormanlar en gür ve gelişkin hâllerinde bulunurlar. Bu orman özellikleri, ilin her iki yakasında da hemen hemen aynıdır. Çatalca Yarımadası'nda da Kocaeli Yarımadası'nda da kuzey yamaçlar nemcil ormanlarla, güney yamaçlar kuraklığa dayanıklı türlerle kaplıdır. İç kesimlerde Karadeniz etkisinin kaybolduğu bölgelerde çeşitlilik büyük ölçüde azalır ve tekdüze bitki yayılımları başlar.[1]

Polonezköy'de ormanlık alan

İstanbul'un kuzey ormanları insan etkisiyle bozulmaya başladığında, yerlerini maki elemanları almaya başlar. Bu makilik alanlar, türce daha az olsa da, iklim ve toprak yapısı nedeniyle daha gürbüz bir yapıda görülürler. Çoğu yerde maki elemanları, kocayemiş, defne ve akçakesmelerden oluşur. Kuzeyde yetişen türlere göre daha gür ve boylu olduklarından birer ağaç görünümü alabilirler.[1]

İstanbul'un kuzey ormanlarında görülen türler arasında sapsız meşe, saplı meşe, doğu kayını, Anadolu kestanesi, adi gürgen, gümüşi ıhlamur, adi kızılağaç, ova karaağacı, ova akçaağacı ve titrek kavak sayılabilir. Bunlar içinde sapsız meşe, kuzey ormanları içinde toplamda %75'lik bir paya sahiptir. Bunu Balkanlara özgü Macar meşesi izler. İstanbul'da sapsız meşenin ardından en çok görülen ağaç türü kestane idi. Ancak 1950-1960'lardan sonra Phytophthora cambivora adlı bir patojenin neden olduğu mürekkep hastalığının tüm İstanbul ormanlarına yayılması sonucu kestaneler bugün hemen hemen İstanbul ormanlarından silinmişlerdir.[1]

İstanbul ormanları, insan müdahalesi nedeniyle büyük oranda daralmış ve daralmayı sürdürmektedir. Örneğin Belgrad Ormanları 17'nci yüzyıl sonlarında 13 bin hektarlık bir alana yayılıyor ve Levent-Beşiktaş bölgesine kadar uzanıyordu. Ancak bu oran gittikçe azalarak günümüzde 5,442 hektara kadar gerilemiştir. Orman alanlarının büyük bölümü yakın zamana kadar kente yakacak odun sağlamak amacıyla baltalık olarak değerlendirilmekteydi. Geçmişte baltalık olarak kullanılan ormanların büyük bölümü günümüzde bozulmuş ormanlara dönüşmüşlerdir. Orman alanlarının büyük bir bölümü ise şehirleşme nedeniyle yok olmuştur.

Güney ormanları

İstanbul'un güneyinde yayılım gösteren ormanların karakterleri, kuzey bölgelerle karşılaştırıldığında büyük farklılıklar göstermektedir. Güney ormanlarında görülen ağaç ve çalıların genelini kuraklığa dayanıklı türler oluşturur. Güney ve kuzey ormanlarının kesişim noktasında nemcil türlerle kuraklığa dayanıklı türler bir arada bulunur. Bu alanlar Kuzey Marmara'da Karadeniz iklimiyle Akdeniz ikliminin geçiş alanını oluşturmaktadır.

Güney ormanları, genel olarak insan kaynaklı bozulmanın en yoğun görüldüğü alanlardır. Bu ormanların büyük bölümü hızla artan nüfusa yeni yerleşim alanları açmak amacıyla yok edilmiştir. Şehir içinde yer yer çevresi yerleşim alanlarıyla sarılmış dar orman parçaları görülmesi, bu tahribatın en önemli göstergelerindendir. Bu tür daha çok Anadolu Yakası'nda görülür. Daha küçük çaplı ağaçlık alanlar ise günümüzde çevreleri kapatılmak suretiyle korunmaktadırlar. Bu alanlar, koru olarak adlandırılmakta ve ziyarete açık park olarak kullanılmaktadır.

İstanbul'un güney ormanlarını oluşturan kuraklığa dayanıklı ağaç türleri arasında Türk meşesi, mazı meşesi, doğu gürgeni, geyik dikeni, kuş üvezi, çiçekli dişbudak, çakal eriği, muşmula; çalı ve maki elemanı olaraksa kocayemiş, akçakesme, ateş dikeni, İspanyol katırtırnağı, boyacı katırtırnağı, katran ardıcı görülebilir.[1]

İstanbul'daki ormanlar

• Alemdağ Ormanı: Anadolu Yakası'nda, Çekmeköy ilçesi sınırları içinde bulunur. Çatalmeşe ve Ömerli mahalleleri arasında yer alır. Anadolu Yakası'nda Marmara Denizi'ne paralel yayılan yerleşimin en kuzeyinde geniş bir orman alanının parçasıdır. Doğusunda Ömerli Barajı havzası, batısında Sultançiftliği Taşlıtepe Ormanı vardır.
• Aydos Ormanı: Anadolu Yakası'nda, Kartal ilçesinin en kuzeyinde yer alır. Batıda yer alan Kayışdağı Ormanı ve Büyükbakkalköy ormanlık alanıyla birlikte bir hat oluşturur. Anadolu Yakası'nda geçmişte bulunan güney ormanlarının günümüze ulaşan parçalarından biridir. Çevresi, Kartal, Pendik ve Sultanbeyli ilçelerine bağlı yerleşim alanlarıyla sarılmış durumdadır.
• Ayhan Şahenk Sevgi Ormanı: Anadolu Yakası'nda, Karadeniz kıyıları yakınında bulunan ve insan girişimiyle oluşturan bir ormandır. Kanlıca Orman Müdürülüğü'nün görev bölgesinde yaklaşık 15 hektarlık bir alanda oluşturulmaya başlanmıştır. Şile'nin Karakiraz ve Beykoz'un Kılıçlı köyleri arasında yer almaktadır.[3]
• Belgrad Ormanları: İstanbul'un Avrupa Yakası'nın kuzey bölgelerini kapsar. İstanbul'un en geniş ormanlık alanlarındandır. Kuzey'de Karadeniz'e 4,2 km kadar yakınlaşır. Doğusunda Sarıyer ilçesinin, batısında ise Kemerburgaz'ın yerleşim alanlarıyla bozulmaya ve tahribata uğramıştır. İstanbul'un en bilinen mesire alanlarındandır. İçinden geçen su kaynakları İstanbul'un içmesuyu gereksiniminin büyük bölümünü karşılar. Bu akarsular üzerinde çok sayıda tarihî bent bulunur.
• İstanbul Kent Ormanı: Anadolu Yakası'nda bulunan bir ormandır. Beykoz'un Yenimahalle ve Ümraniye'nin Hekimbaşı semtleri arasında yer almaktadır. Elmalı Barajı kıyılarına kadar yayılmaktadır. Tam ortasından Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'ne bağlanan O-2 Otoyolu geçmektedir.
• Kayışdağı Ormanı: Anadolu Yakası'nda, Ataşehir ve Maltepe ilçeleri arasında yer alır. Çevresinde yerleşim birimleri görülür. Kayışdağı-Başıbüyük-Aydos orman hattının en batısında bulunur.
• Sevgililer Ormanı: Avrupa Yakası'nda bulunan bir ormandır. Eyüpsultan ilçesinin Pirinççi mahallesi ile Arnavutköy ilçesinin İstiklal mahallesi arasında yer alır. Belgrad Ormanları'nın devamı niteliğinde olup, Belgrad Ormanları'ndan Kemerburgaz-Göktürk mahalleleriyle bölünerek ayrılmaktadır.
• Sultançiftliği Taşlıtepe Ormanı: Anadolu Yakası'nda Çekmeköy ilçesi sınırlarında bulunur. Orman askeriyenin yönetimi altındadır ve askerî bölge olarak korunmaktadır. Bölgedeki ormanlık alanlar buradan başlayarak Karadeniz kıyılarına dek kesintisiz ulaşır.
• Taşdelen Ormanı: Anadolu Yakası'nda Çekmeköy ilçesi sınırlarında bulunur. Alemdağ Ormanı ve Taşlıtepe ormanları arasında yer alır.
• 164. Yıl Polis Hatıra Ormanı: Anadolu Yakası'nda Beykoz ilçesi sınırlarında bulunur. Türkiye Polis Teşkilâtı'nın 164'üncü kuruluş yıldönümü anısına oluşturulmuş bir anı ormanıdır.

Orman bölge müdürlüğü

İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü, Marmara Bölgesi'nin kuzeyinde yer alan ormanların korunması, genişletilmesi, orman köylülerinin kalkındırılması ve ormancılığın geliştirimesi gibi amaçlarla 7 Şubat 1951 yılında kurulmuştur. Başlangıçta İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerini kapsarken, 9 Ocak 1958 tarihinde Adapazarı, 21 Ağustos 1697 tarihinde Çanakkale Orman Bölge Müdürlüklerinin kurulması ve 14 Aralık 1983 tarihinde Yalova'nın Bursa Bölge Müdürlüğüne bağlanmasıyla sınırları büyük oranda daralmıştır. 28 Kasım 1988 tarihinde Edirne ve Tekirdağ İşletme Müdürlükleri kurulmuş İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü sınırları yeniden değişmiştir. Tekirdağ İşletme Müdürlüğü 11 Şubet 2004 tarihinde kapatılmış, Edirne ve Lalapaşa Orman İşletme Müdürlükleri Kırklareli Orman İşletme Müdürlüğü'ne bağlanarak bölge müdürlüğü sınırları yine değişikliğe uğramıştır.[2]

İşletme müdürlükleri

Kodu[2]	Adı	Merkezi	İşletme şefliği	Kadastro şefliği	Arboretum şefliği	Elektronik ve haberleşme şefliği
1701	Bahçeköy	İstanbul	3	1	1	-
1702	Çatalca	İstanbul	6	1	-	-
1703	Demirköy	Kırklareli	11	-	-	-
1704	İstanbul	İstanbul	4	1	-	1
1705	Kırklareli	Kırklareli	9	1	-	-
1706	Vize	Kırklareli	8	-	-	-
1708	Kanlıca	İstanbul	8	1	-	-
1709	Şile	İstanbul	4	1	-	-

İşletme şeflikleri

Bahçeköy Orman İşletme Müdürlüğü[2]

İşletme şefliği	Verimli orman (Ha.)	Bozuk orman (Ha.)	Topl. orman alanı (Ha.)	Açıklık alan (Ha.)	Genel alan (Ha.)
Sarıyer	4.838.5	325	5.163.5	4.393.5	9.557
Bentler	2.583.5	20.5	2.604	194	2.798
Kurtkemeri	2.656	34	2.690	142	2.832
Arboretum	288	288	-	8	296
Toplam	10.366	379.5	10.745.5	4.737.5	15.843

Çatalca Orman İşletme Müdürlüğü[2]

İşletme şefliği	Verimli orman (Ha.)	Bozuk orman (Ha.)	Topl. orman alanı (Ha.)	Açıklık alan (Ha.)	Genel alan (Ha.)
Çatalca	16,147,5	660.0	16,808,0	28,068,5.6	44,876,5
Binkılıç	22,165,5	264,5	22,430,0	3,006,5	25,436,5
Durusu	11,863,0	283,5	12,146,5	65,845,5	77,991,9
Silivri	26,544,5	618,5	27,163,0	44,769,5	71,932,5
Karacaköy	21,000,5	395	21,395,5	6,020,0	27,415,5
Yalıköy	7,207,5	253,5	7,461,0	484,0	7,945,0
Toplam	104,928,5	2,475,5	107,404	148,193,9	255,579,9

İstanbul Orman İşletme Müdürlüğü[2]

İşletme şefliği	Verimli orman (Ha.)	Bozuk orman (Ha.)	Topl. orman alanı (Ha.)	Açıklık alan (Ha.)	Genel alan (Ha.)
İstanbul	1,630.0	362.0	1,992.0	10,171.0	12,163.0
Kemerburgaz	7,659.5	605.5	8,265.0	6,645.0	14,910.0
Arnavutköy	5,240.5	871.0	6,111.5	15,649.5	21,761.0
Fenertepe	3,510.5	1,488.0	4,998.5	29,491.5	34,490.0
Toplam	18,040.5	3,326.5	21,367.0	61,957.0	83,324.0

Kanlıca Orman İşletme Müdürlüğü[2]

İşletme şefliği	Verimli orman (Ha.)	Bozuk orman (Ha.)	Topl. orman alanı (Ha.)	Açıklık alan (Ha.)	Genel alan (Ha.)
Adalar	526	79,5	605,5	471,5	1077
Alemdağ	4337,2	328,4	4665,6	14494,9	19160,5
Beykoz	5756,5	950	6706,5	2945,5	9652
Kanlıca	5060	811,5	5871,5	5910	11781,5
Kartal	4248,5	1153,7	5402,2	25585	30987,2
Ömerli	5773	152,5	5925,5	2243	8168,5
Riva	7766	447,5	8213,5	1891	10104,5
Sultanbeyli	3800,4	701,5	4501,9	8599	13100,9
Toplam	37267,6	4624,6	41892,2	62139,9	104032,1

Şile Orman İşletme Müdürlüğü[2]

İşletme şefliği	Verimli orman (Ha.)	Bozuk orman (Ha.)	Topl. orman alanı (Ha.)	Açıklık alan (Ha.)	Genel alan (Ha.)
Ağva	15.441.3	600.0	16.041.3	11.099.6	27.140.9
Sahilköy	12.596.8	378.3	12.975.1	3.446.2	16.421.3
Şile	13.985.3	391.2	14.376.5	4.764.4	19.143.9
Yeşilvadi	12.453.0	1.575.3	14.028.3	1.788.2	15.816.5
Toplam	54.476.4	2.994.8	57.421.2	21.101.4	78.522.6

Kaynakça

1. "Ormanlar". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. VI. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. 1993. ss. sf. 138, 139, 140.
2. "Hakkımızda > Tarihçe > İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü". İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü. 18 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2010.
3. ""Sevgi Ormanları" na Bir Yenisi Daha Eklendi..." 21 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2010.

Ayrıca bakınız

• İstanbul'daki korular