Marmaray

Marmaray, Türkiye'nin İstanbul ve Kocaeli şehirlerinde hizmet veren banliyö treni sistemidir. Sistem, İstanbul Boğazı'nın altında inşa edilen Marmaray Tüneli'nin inşa edilmesi ve Avrupa Yakasındaki Halkalı Tren İstasyonu ile Anadolu Yakasındaki Gebze Tren İstasyonu arasında yer alan ve Marmara Denizi boyunca uzanan mevcut B1 ve B2 banliyö hatlarının modernizasyonu sonucu hayata geçirilmiştir. İnşaat çalışmaları 2004'te başlamış ve projenin tamamlanma tarihi olarak Nisan 2009 olarak ilan edilmiştir. Ancak çalışmalar sırasında ortaya çıkan tarihî ve arkeolojik buluntular nedeniyle gecikmeler yaşanmış ve projenin ilk etabı 29 Ekim 2013'te, ikinci etap çalışmaları ise 12 Mart 2019'da hizmete girmiştir.[1]


Marmaray (Halkalı - Gebze) Banliyö Hattı
Genel bilgiler
Tip Banliyö Treni
Sistem Marmaray
Durum İşletmede
Bölge 1. Bölge
Terminal Halkalı
Gebze
İstasyonlar 43
Sefer sıklığı 8 dakika (Zeytinburnu - Maltepe)
15 dakika (Halkalı - Gebze)
Yolculuk süresi 115 dakika
Website marmaray.gov.tr
İşletim
Açılış 29 Ekim 2013 (Kazlıçeşme - Ayrılık Çeşmesi)
12 Mart 2019 (Halkalı - Kazlıçeşme ve Ayrılık Çeşmesi - Gebze)
Sahibi TCDD
İşletmeci(ler) TCDD Taşımacılık
Depo Merkezleri Halkalı · Zeytinburnu · Sirkeci · Haydarpaşa · Maltepe · Pendik · Gebze
Teknik
Hat uzunluğu 76,600 km (47,597 mi)
Hat açıklığı Standart (1435 mm)
İşletme hızı 50 km/sa (31 mph)
Kabin sistemi 286 Tren
5 veya 10 vagon
Rota sayısı 2
Güzergâh haritası
Halkalı
Mustafa Kemal
Küçükçekmece
Florya
Florya Akvaryum
Yeşilköy
Yeşilyurt
Ataköy
Bakırköy
Yenimahalle
Zeytinburnu
Kazlıçeşme
Sirkeci yönüne
Yenikapı
Sirkeci
İstanbul Boğazı
Üsküdar
Ayrılık Çeşmesi
Haydarpaşa yönüne
Söğütlüçeşme
Feneryolu
Göztepe
Erenköy
Suadiye
Bostancı
Küçükyalı
İdealtepe
Süreyya Plajı
Maltepe
Cevizli
Atalar
Başak
Kartal
Yunus
Pendik
Kaynarca
Tersane
Güzelyalı
Aydıntepe
İçmeler
Tuzla
Çayırova
Fatih - Gebze Teknik Üniversitesi
Osmangazi
Darıca
Gebze

Marmaray projesi kapsamında, batırma tüp tünel (1,4 km), delme tüneller (toplam 9,4 km), aç-kapa tüneller (toplam 2,4 km), üç yeni yer altı istasyonu, 37 yer üstü istasyonu (yenileme ve iyileştirme), yeni işletim kontrol merkezi, sahalar, atölyeler, bakım tesisleri, yer üstünde üçüncü bir hat inşa edilmiş ve 440 vagonluk modern demiryolu araçları satın alınmıştır.

Tarihçe

Ön hazırlık

  • İlk fizibilite etüdü, 1985 yılında tamamlanmıştır.
  • Fizibilite etüdü ve güzergahın yeniden güncellenmesi ile ilgili çalışmalar, 1997 yılında tamamlanmıştır.
  • TK-P15 sayılı Japon Uluslararası İşbirliği Bankası (JBIC) kredi anlaşması, 17 Eylül 1999'da imzalanmıştır.
  • 2000 yılı ilkbaharında Müşavirlik Önyeterlik Süreci başlamıştır.
  • 28 Ağustos 2000'de Müşavirlerden teklifler alınmıştır.
  • 13 Aralık 2001'de Avrasya Ortak Girişimi ile Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri Sözleşmesi imzalanmıştır.
  • 15 Mart 2002'de Müşavirlik Hizmetleri başlatılmıştır.
  • 25 Temmuz 2002'de jeoteknik etüt ve incelemeler başlatılmıştır.
  • 23 Eylül 2002'de İstanbul Boğazı'ndaki batimetrik etütler başlatılmıştır.
  • 2 Aralık 2002'de İstanbul Boğazı'ndaki derin deniz sondajları başlatılmıştır.
  • 6 Haziran 2003'te BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) İhale Dokümanları, önyeterlik almış olan yüklenici firmalara gönderilmiştir.
  • 3 Ekim 2003'te yüklenicilerden BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) İhalesi içim teklifler alınmıştır.

İnşaat aşaması

Marmaray'ın bir kısmının açılış töreni (29 Ekim 2013, Üsküdar)

BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) 3,3 milyar TL, CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) 1,042 milyar , CR2 (Demiryolu araçlarının temini) 586 milyon €, Müşavirlik Hizmeti 264 milyon TL maliyet ile gerçekleştirilmiştir. Proje JBIC, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından finanse edilmiştir.

  • Mayıs 2004'te BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) Sözleşmesi, TGN Ortak Girişimi ile imzalanmıştır.
  • Ağustos 2004 itibarıyla yapım sahaları TGN'ye teslim edilmiştir.
  • Ekim 2004 itibarıyla yapım işlerine başlanılmıştır.
  • 8 Ekim 2004 tarihinde CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) Sözleşmesi ile ilgili olarak yüklenici firmalara önyeterliğe davet duyurusu yapılmıştır.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) ile ilgili olarak Avrupa Yatırım Bankası'dan sağlanan 200 milyon €'luk 1. dilim kredi, Sözleşme A (No:22.693 TR), 22 Ekim 2004 tarih ve 8052 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe girmiştir.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) ile ilgili olarak Avrupa Yatırım Bankası'dan sağlanan 450 milyon €'luk 2. dilim kredi, Sözleşme B (No:23.306 TR), 20 Şubat 2006 tarih ve 10099 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe girmiştir.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) teklifleri 15 Şubat 2006 tarihinde alınmış olup en düşük teklifi veren Alstom-Marubeni-Doğuş (AMD) Grubu sözleşme görüşmelerine davet edilmiştir.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) ile ilgili olarak Avrupa Yatırım Bankası'dan sağlanan 400 milyon Euro'luk kredi, Sözleşme CR2 (No:23.421 TR), 14 Haziran 2006 tarih ve 10607 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe girmiştir.
  • BC1 (Raylı Tüp Tünel geçişi ve İstasyonlar) işi ile ilgili olarak Ayrılıkçeşme ve Yedikule tünellerini delme işlemini gerçekleştirecek TBM'ler (Tünel Açma makineleri) 21 Aralık 2006 tarihinde törenlerle çalışmaya başladı.
  • BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) ile ilgili olarak imalatı tamamlanan E11 nolu ilk batırma tüp tünel elemanı Boğaz tabanında kazılan hendeğe 24 Mart 2007 tarihinde yerleştirilmiştir.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) kapsamında 21 Haziran 2007 tarihinde Alstom-Marubeni-Doğuş (AMD) Grubuna yer teslimleri yapılarak işe başlanılmıştır.
  • BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) kapsamında son olarak E5 nolu 7. batırma tüp tünel elemanı Boğaz tabanında kazılan hendeğe 01 Haziran 2008 tarihinde yerleştirilmiştir.
  • CR2 (Demiryolu araçlarının temini) İhalesine 07 Haziran 2007 tarihinde çıkılmış olup, 12 Mart 2008'de isteklilerden teklifler alınmıştır.
  • CR2 (Demiryolu araçlarının temini) İhalesi 10 Kasım 2008 tarihinde sonuçlanmış olup, Hyundai Rotem firması ile sözleşme imzalanmıştır.
  • BC1 (Raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) kapsamında Ayrılık Çemesi'nden kazı yapmaya başlayan TBM Üsküdar Makas Tüneline Şubat 2009 tarihinde ulaşmıştır.
  • 4 Ağustos 2013'te inşaatı %95 oranında tamamlanan Marmaray'ın deneme seferlerine başlanmıştır.
  • 29 Ekim 2013'te ilk etap hizmete girmiştir.
  • CR1 (Banliyo hatlarının iyileştirmesi) projesi İspanyol Obrascon Huarte Lain (OHL) firması tarafından yürütülmüştür.
  • Projenin ikinci etabı 12 Mart 2019'da hizmete girmiştir.

Gecikmeler

Yenikapı Tren İstasyonu'nda sergilenen antik kayık

9 Mayıs 2004'te Marmaray inşa alanında arkeolojik kazılar başlamıştır. Uzman arkeologlarla tarafından İstanbul Arkeoloji Müzeleri yönetimi altında önemli tarihi kalıntılar çıkarılmıştır. Suyun altında yapılan araştırmalar ise bütün dünyada büyük heyecan uyandırmış ve yüzyıllar öncesinden gelen hazineler gün yüzüne çıkarılmıştır. İlgili kurumlar tarafından Marmaray projesi kapsamındaki çalışmalardan etkilenebilecek alanlara yönelik kapsamlı çalışmalar yapılarak yer altındaki tarihi eserlere en az düzeyde zarar verilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla daha projenin teklif aşamasındayken güzergâh boyunca yer alan tarihi yapıların envanteri çıkarılmış ve uyum pozisyonu tespit edilmiştir. Proje kapsamında Anadolu Yakasında Üsküdar, Ayrılıkçeşme ve Kadıköy; Avrupa Yakasında Sirkeci, Yenikapı ve Yedikule'de bulunan tarihi eserler gün yüzüne çıkarılmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü çıkan tarihi eserlerle (gemi batıkları, el yapımı tarihi eserler vb.) Yenikapı Aktarma Merkezi içinde bir müze açmıştır. İstanbul Bölge Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu çözümleri uyarınca, Kızıltoprak, Bostancı, Feneryolu, Maltepe, Göztepe, Kartal, Erenköy, Yunus ve Suadiye istasyonları, tarihi özellikleri nedeniyle, mevcut yerlerde muhafaza edilmiştir.[2][3] Bulunan eserler arasında 36 gemi, liman, sur, tünel, kral mezarı[4], 8.500 yıl öncesine ait ayak izleri vardır. Toplamda 11.000 bulgu ve eser çıkarılmıştır.[5] Kazılarda bulunan tarihi eserler müze-istasyon şeklinde yapılan Yenikapı Aktarma Merkezi'nde sergilenmektedir.

Tüp geçiş kısmının gecikme sebebi, 2005 yılında Avrupa tarafından karaya çıktığı yerde bulunan, Bizans İmparatorluğu dönemine ait arkeolojik kalıntılar ile Üsküdar, Sirkeci ve Yenikapı bölgelerindeki yapılan arkeolojik çalışmalardır.[6] Kazılar sonucu 4. yüzyıl döneminde şehrin en büyük limanı olan Teodosus Limanı gün yüzüne çıkmıştır.[7][8]

Mevcut demiryollarının modernizasyonu etabı ise herhangi bir engel olmamasına karşın bir türlü başlanamamış; Pendik - Gebze kesimi 2012'de[9], Sirkeci - Halkalı[10] ve Haydarpaşa - Pendik[11] kesimi ise 2013 yılında yenilenmek üzere kapatılmıştır. 24 ay süreceği açıklanan yenileme çalışmaları gecikmelerden dolayı altı yıla kadar çıkmış[12] ve 12 Mart 2019'da hizmete girmiştir.[1]

Güzergâh

Marmaray, B1 (Sirkeci - Halkalı) ve B2 (Haydarpaşa - Gebze) banliyo hatlarının iyileştirilmesi ve Marmaray Tüneli ile birbirine bağlanması ile hayata geçirilmiştir. İkinci etabın da tamamlanmasıyla 76,6 km uzunluğundaki hat 43 istasyonla hizmet vermektedir.

İnşaat tamamlandığında Marmaray'a bağlı hat, 1,4 km. (tüp tünel) ve 12,2 km. (delme tünel) TBM boğaz geçişi ve Avrupa yakasında Halkalı - Sirkeci, Anadolu yakasında Gebze - Haydarpaşa arasındaki kısımlar olmak üzere yaklaşık olarak 76 km uzunluğunda olması planlanmaktaydı. Farklı kıtalardaki demiryolları İstanbul Boğazı'nın altından batırma tüp tüneller ile birleştirildi. Marmaray, 60,46 metre derinliği ile raylı sistemler tarafından kullanılan dünyanın en derin batırma tüp tüneline sahiptir.

Gebze - Ayrılık Çeşmesi ve Halkalı - Kazlıçeşme arasındaki hat sayısı 3, Ayrılık Çeşmesi - Kazlıçeşme arasındaki hat sayısı 2'dir.

Hizmetler

Boğaziçi ve Marmaray hattı

Sistemin öngörülen çalışma saatleri şöyledir;

  • Şehiriçi yolcu trenleri

Yolcu trenleri 06.00-22.00 saat aralıklarında tüp tüneli kullanabileceklerdir.

  • Şehirler arası yolcu trenleri

Yolcu trenleri sefer saatlerine göre tüp tüneli kullanabileceklerdir.

  • Yük trenleri

Zeytinburnu - Maltepe güzergahında hizmet veren ara hat 8 dakika sıklıkla çalışmaktadır.[13] Halkalı - Gebze güzergahında hizmet veren ana hat 15 dakika sıklıkla çalışmaktadır.[13]

Sistemi, Tekirdağ-Derince feribotu kaldırıldığından dolayı her saat aralıklarında kullanabileceklerdir.[14]

Marmaray, günlük kullanımı 1.000.000 yolcu hedeflenmesi rağmen açılığından itibaren ilk yıl günlük ortalama 136.000 kişi taşımıştır. Gebze-Halkalı bölümünün açılması ile günlük 1.000.000 yolcu hedefine ulaşılması beklenmektedir.[15] 365 gün içinde Marmaray'da 100.000 sefer yapılmış ve bu seferlerde toplam 50 milyon yolcu taşınmıştır. Yolcuların %52'si Avrupa yakasından, %48'i Anadolu yakasından Marmaray hattını kullanmıştır.

10 Şubat 2020 (2020-02-10) itibarıyla ücret tarifesi aşağıdaki gibidir:[16]

Parkura Göre Ücret Tarifesi
Elektronik Bilet Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
En Az Taşıma Ücreti ₺3,50 ₺1,70 ₺2,50 1 Geçiş ₺15 (Üç-Geç) ₺15
Tam Parkur Taşıma Ücreti ₺7,75 ₺3,50 ₺5,40 4 Geçiş ₺15 (Üç-Geç) ₺15
Aktarma* ₺3,50 ₺1,70 ₺2,50 1 Geçiş ₺15 (Üç-Geç) ₺15

*:Aktarmalı geçişlerde iade yapılmaz.

İstasyon Sayısına Göre Alınan Ücret
Ücretlendirme Grupları Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
1 - 7 İstasyon 3,50 1,70 2,50 1 Geçiş Üç-Geç 1 (Tanesi 15₺)
8 - 14 İstasyon 4,50 2,10 3,10 2 Geçiş Üç-Geç 1
15 - 21 İstasyon 5,20 2,50 3,65 2 Geçiş Üç-Geç 1
22 - 28 İstasyon 6,00 2,85 4,25 3 Geçiş Üç-Geç 1
29 - 35 İstasyon 7,00 3,35 5,00 3 Geçiş Üç-Geç 1
36 - 43 İstasyon 7,75 3,50 5,40 4 Geçiş Üç-Geç 1
İstasyonda Alınan İlk Ücret
İstasyon Adı Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
Halkalı Yeşilyurt 7,75 3,50 5,40 4 Geçiş Üç-Geç 1
Ataköy Sirkeci 7,00 3,35 5,00 3 Geçiş Üç-Geç 1
Üsküdar Suadiye 6,00 2,85 4,25 3 Geçiş Üç-Geç 1
Bostancı 5,20 2,50 3,65 2 Geçiş Üç-Geç 1
Küçükyalı Başak 6,00 2,85 4,25 3 Geçiş Üç-Geç 1
Kartal Aydıntepe 7,00 3,35 5,00 3 Geçiş Üç-Geç 1
İçmeler Gebze 7,75 3,50 5,40 4 Geçiş Üç-Geç 1

İstasyonlar

Yenikapı Tren İstasyonu

76,6 kilometrelik Marmaray hattı üzerinde tamamı engelli erişimine sahip kırk üç istasyon bulunmaktadır.[17] Bunlardan otuz sekiz tanesi İstanbul'da, beş tanesi Kocaeli'de yer almaktadır. Ayrılık Çeşmesi, Üsküdar ve Yenikapı istasyonlarından İstanbul metrosuna; Küçükçekmece ve Söğütlüçeşme istasyonlarından metrobüslere, Sirkeci istasyonundan tramvaya, Yenikapı istasyonundan ise İDO vapurlarına aktarma yapılabilmektedir. Ortalama istasyon aralığı 1,9 km. ve ortalama istasyon boyu ise en az 225 metredir.

Sayı İstasyon Aktarma Tür Notlar
1 Halkalı  ·  ·  · Hemzemin
2 Mustafa Kemal
3 Küçükçekmece
4 Florya
5 Florya Akvaryum İstanbul Akvaryum
6 Yeşilköy
7 Yeşilyurt
8 Ataköy
9 Bakırköy  ·  ·
10 Yenimahalle
11 Zeytinburnu
12 Kazlıçeşme Viyadük
13 Yenikapı  ·  ·  · İDO (Yenikapı Terminali) Yer altı
14 Sirkeci  · BUDO (Eminönü Terminali) · İDO (Sirkeci Terminali) · Şehir Hatları (Eminönü İskelesi)
15 Üsküdar  · Şehir Hatları (Üsküdar İskelesi)
16 Ayrılık Çeşmesi Hemzemin
17 Söğütlüçeşme  ·  · Viyadük
18 Feneryolu Hemzemin
19 Göztepe
20 Erenköy
21 Suadiye
22 Bostancı  ·  ·  · İDO (Bostancı Terminali) · Şehir Hatları (Bostancı İskelesi)
23 Küçükyalı
24 İdealtepe
25 Süreyya Plajı
26 Maltepe
27 Cevizli
28 Atalar
29 Başak
30 Kartal İDO (Kartal Terminali)
31 Yunus
32 Pendik  ·  ·  · İDO (Pendik Terminali)
33 Kaynarca
34 Tersane
35 Güzelyalı
36 Aydıntepe
37 İçmeler
38 Tuzla
39 Çayırova
40 Fatih - Gebze Teknik Üniversitesi Gebze Teknik Üniversitesi Fatih Yerleşkesi
41 Osmangazi
42 Darıca
43 Gebze (Gebze metrosu) ·  ·

Trenler

CR2 Demiryolu Araç İmalı etabında 2013 yılına kadar, 38 adedi 10'lu vagonlardan, 12 adedi 5'li vagonlardan oluşan toplam 440 vagonluk 50 adet banliyö tren seti Güney Kore'den ithal edilmiştir.[18][19]. Toplam maliyeti 586 milyon dolar olan setlerin sadece 5'li vagonlardan oluşan 12 seti 2013 yılında Ayrılıkçeşme-Kazlıçeşme arası banliyö kısmının devreye alınmasıyla hizmete girmiş, 10'lu vagondan oluşan 34 adet set açılan kısımda 10'lu trenlerin manevra kabiliyeti için gerekli uzunlukta ray-makas sistemi olmadığı için hizmete alınamamıştır. 13 Mart 2019 tarihi ile açılan Halkalı-Gebze hattıyla 10'lu setler de hizmete alınmıştır.[20] Marmaray şuanda her iki hatta 10 vagonlu veya 5+5 vagonlu trenlerle hizmet vermektedir.[13]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel
  1. "Cumhurbaşkanı Erdoğan Gebze-Halkalı Banliyö Hattını açtı". Haberturk.com. 12 Mart 2019. 7 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2019.
  2. http://fotogaleri.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid=46541&rid=2
  3. http://arkeolojihaber.net/tag/marmaray-kazilari/
  4. http://www.ntvmsnbc.com/id/24972905/
  5. http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/Pages/Haber.aspx?NewsID=19549
  6. Tunnel links continents, uncovers ancient history 13 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CNN
  7. Smith, Julian. "The Big Dig" Wired Magazine. Sept. 2007 10 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi: pages 154–61.
  8. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/17129258.asp
  9. "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.
  10. "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.
  11. "Arşivlenmiş kopya". 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.
  12. http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=1019
  13. http://marmaray.gov.tr/sefer-bilgileri/gunluk-tren-saatleri/
  14. https://tr.railturkey.org/2020/04/13/feribot-out-marmaray-in/
  15. http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/10/28/marmaray-1-yasinda
  16. http://marmaray.gov.tr/sefer-bilgileri/ucretlendirme/
  17. Kuburlu, Ceyhun (10 Şubat 2019). "İşte yeni istasyonlar!". Hürriyet. Erişim tarihi: 11 Şubat 2019.
  18. name="haber.mynet.com">http://haber.mynet.com/marmarayin-ilk-vagonlari-istanbula-geldi-621315-guncel/ 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/18622352.asp
  20. http://marmaray.gov.tr/faqsoru/marmaray-hattinda-toplam-kac-adet-tren-seti-vardir/
Genel

Efe,R. ve Curebal,I. (2011). Impacts of the “Marmaray” Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul. In: Stanley D. Brunn (Ed.) Engineering Earth-The Impacts of Megaengineering Projects. Chapter 41. ISBN 978-90-481-9919-8 e-ISBN 978-90-481-9920-4. DOI 10.1007/978-90-481-9920-4. Springer: Dordrecht, Heidelberg, London, New York https://www.academia.edu/4050997/Impacts_of_the_Marmaray_Project_Bosphorus_Tube_Crossing_Tunnels_and_Stations_on_Transportation_and_Urban_Environment_in_Istanbul

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.