İstanbul metrosu

İstanbul metrosu, Türkiye'nin İstanbul şehrinde hizmet veren metro sistemidir. 3 Eylül 1989'da hizmete girdiğinde Türkiye'nin ilk metro sistemiydi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki olan Metro İstanbul tarafından işletilen sistemde, yedi metro hattı (M1, M2, M3, M4, M5, M6, M7) ile toplam doksan dokuz istasyon bulunmaktadır. İstanbul metrosu bu özelliği ile ülkenin en büyük metro ağı konumundadır. M1, M2, M3, M6, M7 hatları Avrupa Yakası'nda; M4 ve M5 hatları ise Anadolu Yakası'nda hizmet vermektedir. M1, M3, M4, M5 ve M7 metro hatlarının uzatma inşaatları devam etmektedir. M8, M9, M10, M11, M12, M13 hatlarının ise inşaatları devam etmektedir. İnşa edilmekte olan M9, M11 hatları Avrupa Yakası'nda, M8, M10, M12, M13 hatları Anadolu Yakası'nda yer alacaktır.

İstanbul metrosu

Boğaziçi Üniversitesi istasyonundaki metro trenleri.
Genel
Sahibi	İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Hizmet alanı	İstanbul, Türkiye
Taşıma türü	Metro
Hat sayısı	7 (işletmede olan) 6 (inşa edilen)
İstasyon sayısı	99
Yıllık yolcu sayısı	495 milyon (2019)[1]
Web sitesi	istanbulunmetrosu.ibb.gov.tr
Hizmet
Hizmete giriş	3 Eylül 1989
İşletmeci(ler)	Metro İstanbul
Teknik
Sistem uzunluğu	133 km
Hat açıklığı	1.435 mm
Ortalama hız	35 km/h
En yüksek hız	80 km/h
Harita

Tarihçe

İstanbul metrosu, tarihi çok eskilere dayanan bir düşünce olmasına karşılık ancak 20. yüzyılın sonlarında gerçek anlamıyla hayat bulmuştur.

İstanbul, 1876'da yapılan Tünel ile toplu taşımada metronun öncüleri arasındaydı. İstanbul şehri için kamu yararı ve ulaşım rahatlığı göz önüne alınarak 1912'den bu yana çeşitli ülke firmaları tarafından yapılmış öneriler olduğu bilinmektedir. İstanbul'da geniş kapsamlı bir metro yapılması fikrinin 1908'de ortaya çıktığına dair kayıtlara İETT arşivinde rastlanıyor. "Mecelle-i Umur-ı Belediye"nin 3. cildinde Mecidiyeköy ile Yenikapı arasında bir metro imtiyazı verildiğine dair kayda rağmen, projenin gerçekleşmediği anlaşılıyor. Yine 1912'de bir Fransız mühendisin Karaköy - Şişli arasında bir hat önerdiği ve Kurtuluş'a doğru bir giriş yaptığı anlaşılıyor. İlk etraşı proje ise 1912'te rastlıyor.

Mühendis L. Guerby teklifi (1912)

İstanbul Teknik Üniversitesi Müzesi'nde, son senelerde eski kitaplar arasında bulunarak sergilenen, "Avant Projet d'un Métropolitain à Constantinople (İstanbul'da Bir Metro Ön Projesi)" Mühendis L. Guerby imzasını taşıyor. Projenin eldeki mavi ozalit kopyası 1/5.000 ölçeğindedir. Güzergâh üzerindeki 24 istasyon Topkapı Suriçi Tramvay İstasyonu'ndan başlayarak Şişli Tramvay İstasyonu'nda son bulmaktadır. İstasyonlarda peron uzunluklarının 75 metre; istasyonların arasının ise en uzun 975 metre, en kısa 220 metre olması önerilen proje, 10 Ocak 1912 tarihini taşımaktadır.

Prost teklifi (1936)

Şehri imar etmek gayesiyle 1936'da davet edilen Fransız Şehir Planlamacı Prost, bu ihtiyacı hissederek Taksim Meydanı - Beyazıt Meydanı arasında bir metro hattı kurulmasını önermiştir. Taksim Meydanı'ndan başlayacak olan hat İstiklal Caddesi ile Tarlabaşı Bulvarı arasından geçerek İngiliz Sarayı ve Tepebaşı'ndan sonra Tünel'e, oradan Şişhane'ye ve Galata Kulesi'nin doğusundan Karaköy'e inecekti. Hattın Tünel, Karaköy, Taksim Meydanı arasındaki kot farkı yüzünden helezoni bir güzergâh veya kremayerli (dişli tekerlekli) bir sistem ile Karaköy'e düz inebileceği düşünülüyordu. Haliç Tahmis Sokağı hizasında 50 m'lik bir köprü üzerinden viyadük ile geçilerek İstanbul yakasında Rüstem Paşa Camii'nin batısında kurulacak hat, 9 kotunda tekrar yeraltına girmekteydi. Buradan Mahmutpaşa yoluyla Kara Mustafa Paşa Türbesi önlerinde tramvay caddesine varmakta ve Beyazıt'a ulaşmaktaydı. Prost, bu son güzergahtaki kot farkının doğurduğu yüzde 8'lik meyli de kremayerli bir sistem ile aşmayı düşünmüştü. Öneri, Sandal Bedesteni'ni metro istasyonu olarak gösteriyordu. Ayrıca Haliç'in köprü üzerinde bir viyadükle aşılması Yeni Cami'yi gölgeleyecekti. Prost'un bu önerisi ancak ön proje olabilmiş, daha ileri gidememiştir.

Nedeco teklifi (Ekim 1951)

Yabancı Memleketlerde Bayındırlık işleri Hollanda Teknik Müşavere Bürosu "Nedeco", İstanbul şehrinin seyrüsefer meselesi hakkında bir incelemeyi Ekim 1951'de vilayete vermişti. Haliç'in iki yakasındaki tıkanıkları bertaraf etmek üzere sınırlı bir "metropoliten" olarak ileri sürülen teklif "kabili takbik ve karlı bir işletme" şeklinde önerilmişti. Mevcut ulaşım zorluklarının en kolay hal çaresi gibi gösterilen Nedeco önerisi 1951 şartlarına cevap vermek üzere, o zamanki Prost planı esas alınarak hazılanmıştı.

Nedeco teklifinde, Taksim Meydanı - Beyazıt Meydanı arasında teklif edilen güzergahta eğimlerin yüzde 4'ü geçmemesi için katarın devamlı olarak yolların altından gitmeyip sağlı sollu kavisler çizmesi öngörülmekteydi. Taksim Meydanı'ndaki terminus istasyonundan başlayarak bir miktar Sıraselviler Caddesi'ni takiple İstiklal Caddesi'ne yönelmekte Galatasaray istasyonundan sonra gene binaların altına girip Tepebaşı istasyonuna varmakta, tekrar bir kavisle İstiklal Caddesi'ni kat edip caddenin doğusunda bir istasyondan sonra bir "S" çizerek Şişhane istasyonuna, oradan da gene bir "S" ile Tünel çıkışının batısına Karaköy istasyonuna gelmekte; sonra yerüstüne çıkmakta, hem metro hatlarını, hem de gidiş ve geliş ayrı iki yolu taşıyan 45 m'lik bir yüzer köprü ile karşıya geçmekteydi. Eminönü'nde, Mısır Çarşısı ile Rüstem Paşa Camii arasında tekrar yeraltında giren hat, büyük bir kavisle Babıali ile Ebussuud caddeleri kavşağında bir istasyon yaparak gene yapı adalarının altından Sultanahmet Meydanı'ndaki istasyona çıkmakta, daha sonra bugünkü İstanbul Adalet Sarayı'nın altından geçerek Binbirdirek civarında bir istasyon yaparak Çarşıkapı istasyonuna gelmekte ve nihayet tramvay yolunu takiple Beyazıt terminusunde son bulmaktaydı.

Bu güzergahtan başka gene ilk aşamada inşa edilmek üzere, ileride Boğaz irtibatını yapacak hattın başlangıcı olarak Karaköy - Tophane parçası da teklif edilmiştir. Ayrıca, daha sonraki gelişmeler için Taksim'den Şişli'ye Beyazıt'tan Topkapı ile Edirnekapı yönlerine yol altlarını takip eden güzergahlar bu teklifi tamamlamaktaydı.

Nedeco teklifi bir bütün olarak ele alındığında,

a) Mevcut köprünün (Galata Köprüsü) hemen batısında, dört metropoliten hattı ile iki trafik yolunun yapımını mümkün kılan yeni bir köprü inşaasını

b) bu yeni köprünün her iki ucunda modern trafik için düzenlenecek meydanların tahsisini,

c) Beyoğlu yakasındaki meydan ile Taksim Meydanı arasında ve İstanbul yakası ile Beyazıt Meydanı arasında tünel inşaatını;

d) Taksim Meydanı ile Beyazıt Meydanı arasında inşa edilecek tünellerin içinden ve yeni Galata Köprüsü'nün üstünden geçecek bir metropoliten hattının tesisini;

e) gelecekte ikinci bir metropoliten hattının işletmesinde kullanılacak ve Beyoğlu ile Tulumbacı Sıtkı Sokağı arsında bulunacak bit tünelin inşasını:

f) Boğaziçi sahilini takip ederek Necati Bey Caddesi'nden geçen tramvayı "e" maddesinde bahsedilen tünelden ve yeni Galata Köprüsü'nden geçirerek İstanbul sahilindeki meydana ulaştıracak uzatmanın yapılmasını; böylece, köprü üzerinden 4 hat geçebilmesini;

g) Taksim Meydanı ile Beyazıt Meydanı arasında bulunan mahallelerden geçen tüm tramvay hatlarının kaldırılmasını içeriyordu.

Langevin raporu (Eylül 1952)

İETT İdaresi tarafından davet edilmiş olan Paris Nakliyat Müstakil Reji İdaresi Etüt Dairesi Direktörü ve Paris Metropoliten Şimendifer Kumpanyası Fahri Genel Müdürü Yüksek Mühendis Mr. Marc Langevin ve ortağı Yüksek Mühendis Mr. Louis Meizzonet'in vermiş oldukları rapor, İstanbul'un ulaşım konusunu ciddi bir şekilde incelemekte ve teklişerde bulunmaktaydı. 14 fasıldan ibaret olan bu rapor, metrodan başka İstanbul'un genel ulaşım ve taşıma ilerine de çözümler getiren teklişeri bir araya topluyordu. Bu teklişerin fasılları şöyleydi:

1) Şehir dahilinde trafiğin başlıca unsurları,

2) Şehir Nazım Planı,

3) Şehirlerde işleyen çeşitli taşıma araçlarının türleri,

4) Başlıca büyük şehirlerde yolcu taşıma idareleri ve tarifelerinin tanzimi,

5) Şehir metropoliteni,

6) Bölge metropoliteni ve Avrupa-Asya otomobil yolu,

7) Modern tramvay arabalarıyla beslenen esas şebeke,

8) Esas şebekenin troleybüs ile çalıştırılması

9) İstanbul şehrinde halk taşıma işlerinin tertiplenmesi ve bununla ilgili bir ofisin kurulması,

10) Ücret tarifeleri, bilet satış ve şekilleri,

11) Önerilen çeşitli teknik çözümlerin ve uygulama şartlarını eleştirel olarak incelenmesi,

12) İş programı,

13) Rumeli ve Anadolu yakalarının bir şehir metropoliteni ile bağlanması

Günümüzdeki durumu

İstanbul Metrosu ile ilgili yapılan son proje IRTC kapsamında 1987'de gerçekleştirilen çalışmadır. Bu konsorsiyum İstanbul Metrosu ile birlikte "Boğaz Demiryolu Tüneli" projesini de birlikte hazırlamıştır. Bu etütte metro güzergâhı 16.207 metre olup, istasyonları Topkapı - Şehremini - Cerrahpaşa - Yenikapı - Unkapanı - Şişhane - Taksim - Osmanbey - Şişli - Gayrettepe - Levent - 4.Levent olan bir hat önerilmiştir. Bu projenin Yenikapı - Hacıosman arasındaki kısmı M2 koduyla hizmete girmiş olup, kalan kısımları inşa ya da proje hâlindedir. Şu anki planlara göre hat İncirli - Hacıosman olarak hizmet verecektir ve hattın Beylikdüzü'ne kadar uzatılması da düşünülmektedir.

2005 yılında temeli atılan ve ilk etabı Kadıköy - Kartal arasında yer alan M4 hattı Ağustos 2012'de, yine aynı yıl temeli atılan M3 hattı ise 10 Eylül 2012'de gayri resmî olarak, 14 Haziran 2013'te ise resmî olarak hizmete girmiştir. Haliç Metro Köprüsü ise 2014'te hizmete girmiştir. 2016 yılında M4 hattı, Kartal'dan Tavşantepe'ye uzatılmıştır. 3 Ekim 2016 tarihinden itibaren M3 hattında sadece hafta içi pik saatlerde direkt Kirazlı - Olimpiyat seferleri yapılmaktadır. 15 Aralık 2017'de Türkiye'nin ilk sürücüsüz metrosu olan M5 Üsküdar - Yamanevler hattı açılmıştır.[2] Hattın Yamanevler - Çekmeköy istasyonları arasında kalan ikinci etabının hizmete giriş tarihi 21 Ekim 2018'dir.[3] Avrupa yakasının ilk sürücüsüz metro hattına sahip olan M7 Mecidiyeköy - Mahmutbey metro hattı 28 Ekim 2020 tarihinde hizmete girdi.[4]

Ağ

Hatlar

Ad	Başlangıç istasyonları	Açılış	Son genişletme	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)
M1ᴀ (Yenikapı - Atatürk Havalimanı) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Atatürk Havalimanı	3 Eylül 1989	9 Kasım 2014	18	20,7 km
M1ʙ (Yenikapı - Kirazlı - Halkalı) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Kirazlı	14 Haziran 2013	9 Kasım 2014	13	13,1 km
M2 (Yenikapı - Hacıosman) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Hacıosman	16 Eylül 2000	16 Mart 2014	15	21,8 km
	Sanayi Mahallesi ↔ Seyrantepe	11 Kasım 2010	11 Kasım 2010	2	1,7 km
M3 (Bakırköy İDO - Kayaşehir Merkez) Metro Hattı	Kirazlı ↔ MetroKent/Başakşehir	14 Haziran 2013	14 Haziran 2013	9	11 km
	İkitelli Sanayi ↔ Olimpiyat	22 Kasım 2013	22 Kasım 2013	3	5.9 km
M4 (Kadıköy - Tavşantepe) Metro Hattı	Kadıköy ↔ Tavşantepe	17 Ağustos 2012	10 Ekim 2016	19	26,2 km
M5 (Üsküdar - Çekmeköy) Metro Hattı	Üsküdar ↔ Çekmeköy	15 Aralık 2017	21 Ekim 2018	16	20 km
M6 (Levent - Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü) Metro Hattı	Levent ↔ Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü	19 Haziran 2015	19 Haziran 2015	4	3,3 km
M7 (Kabataş - Mahmutbey - Esenyurt) Metro Hattı	Mecidiyeköy ↔ Mahmutbey	28 Ekim 2020	28 Ekim 2020	15	18 km

İstasyonlar

İTÜ Ayazağa istasyonu

İstanbul metrosunda doksan dokuz istasyon bulunmaktadır. Kirazlı, Levent, Yenikapı, Şişli-Mecidiyeköy ve Mahmutbey istasyonlarından birden fazla hat geçmektedir. Ayrılık Çeşmesi, Üsküdar ve Yenikapı istasyonlarından Marmaray'a aktarma yapılabilmektedir.

Gelecekteki genişletmeler

Yapımı devam eden veya uzatılan hatlar

Ad	Başlangıç istasyonları	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)	Durum
M1ʙ (Yenikapı - Kirazlı - Halkalı) Metro Hattı	Kirazlı ↔ Halkalı	9	9,7 km[5][6]	Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2022-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor.
M3 (Bakırköy İDO - Kayaşehir Merkez) Metro Hattı	Bakırköy İDO ↔ Kirazlı	7	9 km[5][7]	Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanıyor.
	MetroKent/Başakşehir ↔ Kayaşehir Merkez	4	6,2 km[5][6]	Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanıyor.
M4 (Kadıköy - Tavşantepe) Metro Hattı	Tavşantepe ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı	4	7,4 km[5]	2022'de açılması planlanıyor
	Tavşantepe ↔ İçmeler/Tuzla Belediyesi[5]	6	7,9 km[5]	2023'te açılması planlanıyor
M5 (Üsküdar - Çekmeköy) Metro Hattı	Çekmeköy ↔ Sultanbeyli[8]	8	10,9 km[5]	Kısmi olarak 2022'te açılması planlanıyor
M7 (Kabataş - Mahmutbey - Esenyurt) Metro Hattı	Kabataş ↔ Mecidiyeköy	4	6,5 km[5]	2022'de açılması planlanıyor. Beşiktaş Metro İstasyonu arkeolojik kazılar sebebiyle gecikmeli olarak açılacaktır.
	Mahmutbey ↔ Esenyurt	9	18,5 km[5]	Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2023-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor. Güzergahı revize ediliyor.
M8 (Bostancı - Parseller) Metro Hattı	Bostancı ↔ Parseller	13	14,3 km[5]	2022'de açılması planlanıyor.
M9 (Ataköy - Olimpiyat) Metro Hattı	Ataköy ↔ İkitelli Sanayi	12	13,4 km[5]	Kısmi olarak Nisan 2021'de açılması planlanıyor
M10 (Pendik Çarşı - Sabiha Gökçen Havalimanı) Metro Hattı	Pendik Çarşı ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı	6	9,1 km[5]	2023 yılında açılması planlanıyor.
M11 (Gayrettepe - İstanbul Havalimanı - Halkalı) Metro Hattı	Gayrettepe ↔ İstanbul Havalimanı	9	37,2 km[5]	Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. Nisan 2021'de "Havalimanı - Kâğıthane" etabının, Ağustos 2021'de ise "Kâğıthane - Gayrettepe" etabının açılması planlanmaktadır.
	Halkalı ↔ İstanbul Havalimanı	6	32 km[5]	Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanıyor.
M12 (60. Yıl Parkı - Kâzım Karabekir) Metro Hattı	60. Yıl Parkı ↔ Kâzım Karabekir	11	13 km[5]	2023'de açılması planlanıyor.
M13 (Yenidoğan - Emek - Site) metro hattı	Yenidoğan ↔ Emek ↔ Site	6	6,9 km[5]	Revize edilecek.

Planlanan hatlar

Ad	Güzergâh	İstasyon sayısı	Uzunluk	Notlar
	Yenikapı ↔ Büyükçekmece	27	31,8 km[9]	Proje aşamasında
	Seyrantepe ↔ Alibeyköy	4	7 km	Proje aşamasında.
	Kayaşehir ↔ Fenertepe	3	3 km	Proje aşamasında
	Sabiha Gökçen Havalimanı ↔ Kurtköy Kavşağı	3	? km	Proje aşamasında
	Vezneciler ↔ Gaziosmanpaşa	15	17 km	Proje aşamasında
	Kazlıçeşme ↔ Söğütlüçeşme	23	20 km	Proje aşamasında
	Altunizade ↔ Çamlıca Camii	4	3,4 km	Proje aşamasında
	Altunizade ↔ Sultanbeyli	9	19 km	Proje aşamasında

Hizmetler

Sistem (cuma gecesini cumartesi sabahına ve cumartesi gecesini pazar akşamına bağlayan geceler dışında) haftanın her günü son istasyonlardan sabah 6.00'da kalkan ilk trenden gece 00.00'da kalkan son trene kadar hizmet vermektedir.[10] Hafta sonları ve resmî tatillerde 00.00 ile 06.00 arasında yirmi dakikada bir ek seferler düzenlenmektedir.[11] Metro yolcularından İstanbulkart aracılığıyla ücret alınmaktadır.[12] Koronavirüs pandemisi ile mücadele kapsamında İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin almış olduğu karar neticesinde gece metrosu seferleri geçici olarak durdurulmuştur.[13]

Trenler

• M1ᴀ hattı: ABB
• M1ʙ hattı: ABB
• M2 hattı: HYUNDAI ROTEM - ALSTOM
• M3 hattı: ALSTOM
• M4 hattı: CAF
• M5 hattı: CAF
• M6 hattı: ALSTOM
• M7 hattı: HYUNDAI ROTEM
• M8 hattı: HYUNDAI ROTEM [14]
• M11 hattı: CRRC

Ayrıca bakınız

• İstanbul'da toplu taşıma

Kaynakça

1. https://www.metro.istanbul/Content/assets/uploaded/Y%C4%B1llara-G%C3%B6re-Hat-Bazl%C4%B1-Ayl%C4%B1k-Yolcu-Say%C4%B1lar%C4%B1.pdf
2. "Üsküdar-Ümraniye metrosu açıldı (Türkiye'nin ilk sürücüsüz metrosu)". www.ntv.com.tr. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
3. "İBB Başkanı Uysal müjdeyi verdi! Pazar günü açılıyor". www.haberturk.com. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
4. "MECİDİYEKÖY - MAHMUTBEY METROSU'NDA SEFERLER İMAMOĞLU'NUN STARTIYLA BAŞLADI". www.ibb.istanbul. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2020.
5. "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2020.
6. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
7. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
8. "İstanbul'un Anadolu Yakası'na yeni metro hattı". www.hurriyet.com.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
9. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
10. "Metro çalışma saatleri 2019: Metro saat kaçta açılıyor, kaçta kapanıyor?". www.sozcu.com.tr. 10 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
11. "METRO İSTANBUL". www.metro.istanbul. 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
12. "Belbim". www.istanbulkart.istanbul. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
13. "Metro ve tramvaylarda sosyal mesafe önlemi…". www.metro.istanbul. 16 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
14. Uysal, Onur (15 Oca 2019). "Bostancı-Dudullu metrosu (M8)". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.

Dış bağlantılar

• Metro İstanbul web sitesi20 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.