Bosna-Hersek ekonomisi

Bosna-Hersek ekonomisi, tarım, turizm ve endüstriye sahip bir geçiş ekonomisidir. Ülke 1992-1995 yılları arasında iç savaş nedeniyle üretim %80 oranında düşmüş ve işsizlik büyük bir oranda yükselmiştir. Ülkenin ekonomisi 2000'li yıllardan itibaren yeniden büyümeye başlamıştır.

Bosna-Hersek ekonomisi
Birleşik Yatırım ve Ticaret Şirketi Binası
Derece	112. (nominal) / 113. (SAGP)
Para birimi	Bosna-Hersek değiştirilebilir markı (BAM)
Mali yıl	Takvim yılı
Ticaret organizasyonları	CEFTA
İstatistikler
GSYİH	15.568 milyar $ (nominal, 2015 tah.) 37.966 milyar $ (SAGP, 2015 tah.)[1]
GSYİH büyüme	%1.4 (2014 tah.)
Kişi başı GSYİH	4,029 $ (nominal, 2015 tah.) 9,980 $ (SAGP 2015 tah.)
Sektörel GSYİH dağılımı	tarım: %8.1 endüstri: %26.4 hizmet: %65.3 (2013 tah.)
Enflasyon (TÜFE)	▼ %2.2 (CPI, 2012 tah.)
Yoksulluk sınırı altındaki nüfus	%42,1 (2011)
İşgücü	1.49 milyon (2012 tah.)
Sektörel işgücü dağılımı	tarım: %6.7, endüstri: %30.2, hizmet: %63.1 (Q3 2015)
İşsizlik	%44,6 (2015 tah.)
Ortalama gayrisafi maaş	700 $ (Mart 2012)[2]
Ortalama net maaş	834 BAM
Ana endüstriler	çelik, kömür, demir cevheri, kurşun, Çinko, manganez, boksit, motorlu taşıtlar, tekstil, tütün, mobilya, uçak, beyaz eşya, petrol arıtımı
İş yapılma kolaylığı sıralaması	125.[3]
Dış ticaret
İhracat	3.95 milyar $ (2013 tah.)
İhraç malları	metal, giyim, ahşap ürünler
Ana ihracat ortakları	Slovenya %16.5  İtalya %15.9  Almanya %12.1  Hırvatistan %11.5  Avusturya %11.1  Türkiye %5.2 (2015)[4]
İthalat	6.94 milyar $ (2013 tah.)
İthalat malları	makine ve ekipmanlar, kimyasallar, yakıt, gıda maddeleri
Ana ithalat ortakları	Hırvatistan %19.2  Almanya %13.8  Slovenya %13.8  İtalya %10.9  Avusturya %5.7  Macaristan %5.2  Türkiye %4.5 (2015)[5]
Kamu maliyesi
Kamu borçları	▲ GSYİH'in %70.1'i (31 Aralık 2014 tah.) [6]
Gelirler	7.887 milyar $ (2012 tah.)
Giderler	8.521 milyar $ (2012 tah.)
Kredi derecelendirme	B+ (İç) B+ (Dış) BB (T&C Değerlendirmesi) (Standard & Poor's)[7]
Ana veri kaynağı: CIA World Fact Book Diğer bir bilgi verilmemiş, değerlerin tümü ABD Doları ile ifade edilmiştir.

Genel Değerlendirme

Bosna-Hersek ekonomisi 1990'ların ortasından bu yana büyük bir gelişim göstermiştir. Bugünlerde Avrupa Birliği üyeliği yolunda hızla ilerleyen Bosna-Hersek, küresel daralmadan etkilenerek yavaş büyüse de yeni bir ekonomik büyüme modeline geçiş yapmıştır.[8] Bosna-Hersek ekonomisinin yaşadığı temel zorluk ekonomik veriler arasındaki dengesizlikten kaynaklanmaktadır. İthalat verilerinin ihracat verilerine üstünlüğü; kamu yatırım ve teşviklerinin özel sektör yerine tercih ediliyor oluşu; tüketim rakamlarının üretim rakamlarına üstünlüğü gibi problemler Bosna-Hersek ekonomisinin güncel problemleridir. Ülkenin yerel ve dış yatırımcıların katkılarıyla elverişli bir yatırım ortamı oluşturamıyor oluşu da yaşanan güncel sorunlardandır. Problemlerin altında yatan temel sebep faktörse; Bosna-Hersek bir yandan savaşın yaralarını sarmaya çalışırken, diğer yandan da karma ekonomi modelinden liberal ekonomik modele geçmeye çalışmaktadır.

Yugoslavya'nın karma ekonomik yapısıyla yönetilen Bosna-Hersek Federe Cumhuriyeti güçlü bir endüstriye sahipti. Bu dönemde Bosna-Hersek endüstrisi, Eski Başbakan Džemal Bijedić ve Yugoslavya'nın kurucu lideri Tito'nun kurdurduğu metal endüstrisine ve yine Tito'nun kurdurduğu elektrik enerjisi sektörüne dayanmaktaydı. Öyle ki, Yugoslavya Dönemi'nde Coca-Cola, Pepsi, Marlboro, Volkswagen ve SKF gibi dünya devi firmaların yatırım yaptığı Bosna-Hersek'te; yerli üretimin devleri Energoinvest, UNIS, Hidrogradnja, Vranica, RMK Zenica, TAS Sarajevo, FAMOS Sarajevo ve BNT Novi Travnik gibi firmalar yıllık üretimleri ile milyar dolarlık rakamları görmekteydi. İnşaat firmalarının da hayli aktif olduğu bu dönemde, Bosna-Hersek Federe Devleti tarım ürünleri ihracatı gerçekleştirmekteydi. Bu sayede işsizlik rakamlarını düşürmeyi başarmış Bosna-Hersek'te, tarımsal üretim özel sektörün ve küçük üreticilerin elindeydi. Ülkenin kalifiye üretici gücü; eğitimli uzmanlara, bilim adamlarına, yöneticilere ve mühendislere dayanıyordu. Bu dönemde Bosna-Hersek en yeni teknolojileri makro-ekonomik modelde kullanabilir durumdaydı. Savaştan önce Yugoslav Başbakanı Ante Marković'in temellerini attığı özelleştirme hamleleri; ekonomi, finans ve endüstri alanlarında kendini gösterse de bu girişimler başlayan iç savaş sebebiyle yarım kaldı

İç savaşın sürdüğü 1992-1995 yılları arasında üretim kapasitesi %80 düşen Bosna-Hersek'te işsizlik hızla yükseldi. Geç gelen barıştan sonra 1996-1999 yılları arasında çok düşük rakamlardan tekrar yükselişe geçen Bosna-Hersek üretimi, 2000-2002 yılları arasında yavaşladı. 2003-2005 yılları arasında boyalı istatistikle tekrar büyüyor olarak gösterilen Bosna-Hersek ekonomisi, günümüzde de verilerine güvenin tam olmadığı bir ekonomi olarak göze çarpmaktadır. Gerek karaborsa ve kayıt dışı işlemlerin ulusal istatistiklere gerçekçi yansıtılamaması sebebiyle; gerekse bu faaliyetlerin takibinin imkânsızlığı nedeniyle yatırımcılar ulusal istatistik ve verilere güvenmemektedir.

Tüm bunlara karşın 1998 yılında piyasaya sürülen yeni ulusal para birimi "Dönüştürülebilir Mark" (BAM) -avroya endeksli- , para ve bankacılık sektörüne olan güveni arttırmıştır. Bununla birlikte, özelleştirmelerin yavaş ilerlemesi girişimciler arasında çekinceye sebep olmaktadır. Çekincelerle karşılanmış özelleştirme hamleleri, özelleştirmelerin yavaşlamasına sebep olmuş ve Bosna-Hersek ekonomisine zaman kaybettirmiştir. 2001 yılında hızlanan Bankacılık reformu ile Batı Avrupa kökenli, özellikle Almanya, bankalar Bosna-Hersek'in finansal yapısına dahil olmuştur. Yüksek cari açık ve işsizlik oranları halen Bosna-Hersek ekonomisinin iki yapısal ekonomik sorunudur. Uluslararası toplumdan önemli miktarda yeniden yapılandırma yardımı ve insani yardım alan ülke, savaşın üzerinden geçen 23 yılın ardından yardımsız ayakta kalacağı günlere hazırlık yapmak zorundadır.

Her yıl Saraybosna'daki Amerikan Büyükelçiliği tarafından hazırlanan Ülkesel Ticari Brifing, -yıllık olarak hazırlanan bu rehber ülkenin kapsamlı ticari, ekonomik ve politik ortamına genel bir bakış sunar- Bosna-Hersek ekonomisine dair genel bir perspektif sunması açısından hayli önemlidir.[9]

Kaynakça

1. "Report for Selected Countries and Subjects". Imf.org. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
2. "Federalni zavod za statistiku". 23 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
3. "Doing Business in Bosnia and Herzegovina 2012". World Bank. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
4. "Export Partners of Bosnia&Herzegovina". CIA World Factbook. 2015. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
5. "Import Partners of Bosnia&Herzegovina". CIA World Factbook. 2015. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
6. Eurostat: General government gross debt - annual data
7. "Sovereigns rating list". Standard & Poor's. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
8. http://www.worldbank.org/en/country/bosniaandherzegovina
9. "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.