D'Hondt sistemi

D'Hondt sistemi, Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D'Hondt tarafından 1878'de tasarlanmış nispi temsil sistemidir. Türkiye’de 1961’den bu yana –1965 Millet Meclisi genel seçimi ile 1966 Millet Meclisi ara seçimi dışında– bütün milletvekili genel ve ara seçimlerinde d’Hondt sistemi uygulanmıştır; günümüzde de yürürlükte olan sistem budur.[1]

Arjantin, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Doğu Timor, Ekvador, Finlandiya, Galler, Hırvatistan, İskoçya, İsrail, İzlanda, Japonya, Kolombiya, Macaristan, Makedonya, Paraguay, Polonya, Portekiz, Romanya, Sırbistan, Slovenya, Şili, KKTC ve Türkiye'de uygulanan seçim yöntemidir.

Örnek

Bir seçim çevresinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e ... bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. Elde edilen paylar, parti farkı gözetmeksizin, büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.

7 milletvekili çıkaracak bir seçim bölgesinde A Partisi 60 000, B Partisi 25 000, C Partisi 14 000 oy almış olsun.

	A Partisi	B Partisi	C Partisi
Oy	60 000	25 000	14 000
1. milletvekili	60 000	25 000	14 000
2. milletvekili	30 000	25 000	14 000
3. milletvekili	20 000	25 000	14 000
4. milletvekili	20 000	12 500	14 000
5. milletvekili	15 000	12 500	14 000
6. milletvekili	12 000	12 500	14 000
7. milletvekili	12 000	12 500	7 000
Partinin çıkardığı milletvekili sayısı	4	2	1
Milletvekili başına düşen oy	15 000	12 500	14 000

A Partisine 1. olduğu için bir milletvekili verilir. A Partisinin oyu 2'ye bölünür. A Partisinin oyu hala en çok olduğu için A Partisinin oyu bu sefer 3'e bölünür.(60000/3=20000) Bu işlemden sonra en çok oy B Partisinde olduğu için B'ye bir milletvekili verilir ve oyu 2'ye bölünür. (25000/2=12500) Kalan sayılar arasında en büyük A olduğu için bir milletvekili daha verilir ve A'nın oyu bu defa 4'e bölünür. (60000/4=15000) Ortaya çıkan sayılar arasında en büyük oy yine A'nın oyu olduğundan yine bir milletvekili verilir ve bu kez de oyları 5'e bölünür (60000/5=12000). Bu işlemden sonra en büyük oy C'ye aittir ve C'nin hanesine 1 milletvekili eklenir; C'nin oyları 2'ye bölünür (14000/2=7000). Bu 7. ve son işlem sonucunda en büyük sayı B'ye ait olduğu için son milletvekilliğini B Partisi alır.

Sonuç olarak; bu bölgeden A Partisi 4, B Partisi 2, C Partisi de 1 milletvekili çıkarır.

D'Hondt yöntemi, seçimler sonucu tüm siyasal partiler arasında ortaya çıkan en yüksek milletvekili sayısı-oy oranını düşürerek orantısızlığın önüne geçmektedir.[2][3] En yüksek milletvekili saysısı-oy oranı avantaj oranı olarak bilinir. Genel parti sayısının ${\displaystyle P}$ olduğunu düsünelim. Parti ${\displaystyle p\in \{1,\dots ,P\}}$ için avantaj oranı

${\displaystyle a_{p}={\frac {s_{p}}{v_{p}}},}$

bu denklemde

${\displaystyle s_{p}}$ – ${\displaystyle p}$ partisinin meclisteki sandalye payı, ${\displaystyle s_{p}\in [0,1],\;\sum _{p}s_{p}=1}$,

${\displaystyle v_{p}}$ – ${\displaystyle p}$ partisinin oy payı, ${\displaystyle v_{p}\in [0,1],\;\sum _{p}v_{p}=1}$.

En yüksek avantaj oranı,

${\displaystyle \delta =\max _{p}a_{p},}$

tüm siyasal partiler arasında en fazla temsil edilen siyasi partinin ne kadar orantısız olarak temsil edildiğini ortaya çıkarır. D'Hondt yöntemi, siyasal partilere parlamento sandalyesi tahsis eder ve ortaya çıkan en büyük avantaj oranını mümkün olduğu kadar azaltır,

${\displaystyle \delta ^{*}=\min _{\mathbf {s} \in {\mathcal {S}}}\max _{p}a_{p}}$.

Bu koltuk tahsisi ${\displaystyle \mathbf {s} =\{s_{1},\dots ,s_{P}\}}$, olası tüm ${\displaystyle {\mathcal {S}}}$’lerin bir öğesidir. Bu sayede, D'Hondt yöntemi oyları orantılı olarak temsil edilenlere ve kalanlara ayırır ve işlem sonucunda ortaya çıkan fazlalıgı en aza indirir.[4] Geri kalan oyların genel oranı:

${\displaystyle \pi ^{*}=1-{\frac {1}{\delta ^{*}}}}$.

${\displaystyle p}$ partisinin fazla sandalye sayısı bu şekilde hesaplanır,

${\displaystyle r_{p}=v_{p}-(1-\pi ^{*})s_{p},\;r_{p}\in [0,v_{p}],\sum _{p}\,r_{p}=\pi ^{*}}$.

Bunun nasıl çalıştığını daha iyi anlayabilmek için secimlerde rekabet eden üç siyasal parti düsünün. A partisi oyların yüzde 60,6'sını, B partisi yüzde 25,3'ünü ve C partisi yüzde 14,1'ını almıstır. D'Hondt yöntemi meclis sandalyelerinin yüzde 57,1'ini A partisine, yüzde 28,6'sını B partisine, yüzde 14,1'ini C partisine verir. Bu süreç, A partisine 0.94, B partisine 1.13, C partisine 1.01 avantaj oranı verir. Böylece B en büyük avantaj oranını elde eder. Fazlalıgın toplam payı 1 - 1 / 1.13 = 0,12 veya yüzde 12'dir. Bu, A partisi fazlalıklarının yüzde 10,1, B partisi fazlalıklarının yüzde 0'ı ve C partisi fazlalıklarının yüzde 1,5 olduğu anlamına gelir. Yukarıdaki tablo bu durumu özetlemektedir.

Kaynakça

1. 25.5.1961 tarih ve 306 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 32/II, 10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 34/III
2. André Sainte-Laguë (1910). "La représentation Proportionnelle et la méthode des moindres carrés" (PDF). Annales scientifiques de l'École Normale Supérieure. Cilt 27. l'École Normale Supérieure. 6 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2019.
3. Gallagher, Michael (1991). "Proportionality, disproportionality and electoral systems". Electoral Studies. 10 (1). doi:10.1016/0261-3794(91)90004-C.
4. Juraj Medzihorsky (2019). "Rethinking the D'Hondt method". Political Research Exchange. 1 (1). 24 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2019.