Galler

Galler (İngilizce: Wales, [weɪlz]  ( dinle); Galce: Cymru, [ˈkəm.rɨ]  ( dinle)), Büyük Britanya'da Birleşik Krallık'a bağlı dört ülkeden biri. Başkenti ve en büyük şehri Cardiff'tir (İngilizce telaffuz: [ˈkɑːdɪf]). Britanya'nın güneybatısında; doğuda Cheshire, Shropshire, Herefordshire ve Gloucestershire kırsal bölgeleriyle, güneyde Bristol Kanalıyla, güneybatıda St. George Kanalıyla ve batı ve kuzeyde İrlanda Denizi'yle çevrili bir bölgedir.

Galler
Cymru
Galler
Arma
Slogan
Galce: Cymru am byth
(İngilizce "Wales forever")
(Türkçe "Sonuna kadar Galler")
Millî marş
Galce: "Hen Wlad Fy Nhadau"
(İngilizce "Land of my fathers")
(Türkçe "Atamın toprağı")
Başkent Cardiff
En büyük Başkent
Resmî diller Galce
Tanınan bölgesel diller İngilizce
Ulusal diller Galce (yöresel), İngilizce (en yaygın kullanılan)
Hükûmet Monarşi
• Kraliçe
II. Elizabeth
• Başbakan
Mark Drakeford
• Birleşik Krallık Başbakanı
Boris Johnson
• Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı
Alun Cairns
Tarihçe  
• Gruffydd ap Llywelyn
1056
Nüfus
• 2008 tahminî
 3.004.600
• 2011 sayımı
 3,063,456
GSYİH (SAGP) 2006 (ulusal istatistik) tahminî
• Toplam
 85.4 milyar $
• Kişi başına
 30.546 $
Para birimi Sterlin (GBP)
Zaman dilimi UTC0 (GMT)
• Yaz (YSU)
 UTC+1 (BST)
Trafik akışı sol
Telefon kodu 44
İnternet alan adı .uk
Galler'de bir yerleşim yeri

Galcede "Tywysogaeth Cymru" denilen Galler Prensliği, Galler bölgesinin yönetiminde söz sahibi olmamasına karşın hâlen kullanılabilmektedir. 1282 yılında İngiltere Kralı I. Edward döneminde Galler bölgesi Cilmeri Savaşı sırasında istila edildi. Bununla birlikte bölgenin kanunları 1535-1542 yılındaki Laws in Wales Acts'e kadar İngiliz kanunlarıyla yer değiştirmemişti.

Etimoloji

Galler için kullanılan "Wales" terimi Proto-Cermencede "yabancı" anlamına gelen "Walhaz" kelimesinden ileri gelmektedir. Galcede ise ülke için eski Galcede "hemşehri" anlamına geldiği düşünülen Cymru (Kımrii) sözcüğü kullanılmaktadır. Bu terimin bir ortaçağ efsanesindeki Cymru Kralı Brutus'un oğlu Camber'den geldiği de ileri sürülmektedir.

İngiltere'nin kuzeyindeki Cumberland veya Cumbria terimleri de aynı kelimeden türemiştir.

Tarihçe

Günümüzdeki Galler bölgesindeki ilk yerleşimciler bölgeye Buzul Çağı'nın sonuna doğru gelmişlerdir. İlk tarihi kayıt Britanya'nın Roma istilası döneminden kalmadır. O dönemde modern Galler bölgesi pek çok kabileye bölünmüştü. Romalılar bölgenin daha çok kuzeyinde bulunmuşlardır. Eski bir efsanede son Roma imparatorlarından Magnus Maximus'un Gal şeflerinden birinin kızı olan Elen veya Helen ile evlendiği geçmektedir. Roma istilası döneminde 4. yüzyılda Gal halkı Hristiyanlıkla tanışmıştır.

Britanya'da Roma İmparatorluğu'nun 410 yılındaki düşüşünden sonra Galler birkaç krallığa bölünmüştür. Anglosakson kabilelerin bu krallıkları istila girişimleri yöre halkının direnişi karşısında başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Anglosaksonlar bölgeyi "yabancı" anlamına gelen ve günümüz İngilizcesindeki Wales kelimesinin kökeni olan "Walha" ile isimlendirmişlerdir. Galler kendilerini Cymry veya Cymro teriminin dışında Brythoniaid (Britonlar) olarak da adlandırmışlardır.

Normanların 1066'daki İngiltere'yi istilasını takiben Galler'in bağımsızlığı gün geçtikçe azalmıştır. 1282'de İngiltere Kralı I. Edward Gallerin son bağımsız prensi Llywelyn the Last'ı yenilgiye uğratmıştır. Edward bölgeyi kontrol altında tutmak için bir seri büyük taş şato inşa ettirmiştir. Şatoların en tanınanları Beaumaris, Caernarfon, Conwy, ve Harlech'dedir. 1746 yılında imzalanan "The Wales and Berwick Act" anlaşması ile İngiltere'de uygulanan tüm yasalar otomatik olarak Galler bölgesinde de geçerli olmuştur.

Coğrafya

Galler, Büyük Britanya adasının batısında bir yarımadadır. 20,779 km²'lik bir alana sahiptir. 230 mil uzunluğunda kıyı bandına sahiptir.

Nüfus Güney Galler'de yoğunlaşmıştır. Güney bölgeler kuzeye göre daha çok sanayileşmiş ve gelişmiştir.

Ülkenin kuzey kısmı daha geleneksel bir hayat yaşar. Ülkenin kuzey ve orta bölgeleri dağlıktır. En yüksek dağı Snowdon'dır ve 1085 m'dir.

Snowdon

Galler'de üç ulusal park bulunmaktadır. Bunlar:

  • Snowdonia
  • Brecon Beacons
  • Pembrokeshire Sahili.

Bunların dışında dört tane daha doğal güzelliğe sahiptir:

  • Anglesey
  • Clwydian Dağ-sırası
  • Gower Yarımadası
  • Wye Vadisi

Galler'in yedi harikası olarak nitelendirilen doğal ve tarihi alanlar ise şunlardır:

  • Snowdonia
  • Gresford Çanları (Gresford'da dini mekân)
  • Llangollen köprüsü (1347'de inşa edilmiş bir köprü)
  • St Winefride's Well (Flintshire'de dini mekân)
  • Wrexham (Wrecsam) lilise kulesi (16. yüzyıldan kalan bir kule)
  • Overton porsuk ağaçları (Asırlık porsuk ağaçları-Overton)
  • Pistyll Rhaeadr (Galler'in en uzun şelalesi, 75 m).

Yönetim

Tüm Britanya adasında hükümran Birleşik Krallık'tır. Tüm ülke Meşrutiyetle yönetilir. Buna göre Galler dahil tüm adada Kraliçe: II. Elizabeth, Başbakan: Boris Johnson, Hükûmet Sekreteri Cheryl Gillan'dir. Galler Ülkesi Başkanı ise Carwyn Jones'tur. İngiliz Kraliçesinin atadığı Galler Prensi ise Prens Charles'tır.

Galler'in siyasal durumu
Ülkenin başkenti olan Cardiff'te saat kulesi

Galler, Birleşik Krallığı oluşturan dört ülkeden biridir (constituent countries). Birleşik Krallık'ın sınırlı olarak tanıdığı hakla, 1999'da yapılan halk oylamasıyla kendi meclisini kurma kararı vermiştir. Buna bağlı olarak 1999 yılında Galler Ulusal Meclisi kurulmuştur.

Anayasal olarak tüm adada Birleşik Krallık, egemen (de jure) üniter devlettir. Tüm adadaki hükümranlık hakları Birleşik Krallık'a aittir. Tüm Krallığı temsil eden, tek bir hükûmet ve parlamento bulunmaktadır.

Galler dahil tüm adada yürütme gücü Kraliyet ailesinin elindedir ve yürütme gücü Westminster'daki Birleşik Krallık Parlamentosu tarafından uygulanmaktadır. 1999 yılıyla birlikte Birleşik Krallık Parlamentosu yetkilerinin bir kısmı Cardiff'teki Galler Ulusal Meclisi'ne devredilmiştir. Ancak Birleşik Krallık Parlamentosu Galler üzerinde, birinci derecede yasa yapma sorumluluğunu yitirmemiştir. Galler Meclisi belirli çerçeve içinde ikinci derecede yasa yapma kabiliyeti ile yetkilendirilmiştir. Ancak Galler Meclisi'nin yasama gücü Galler ülkesini ilgilendiren konuları kapsamaktadır. Galler Meclisi, hükûmet kurma ve ülke üzerinde hükümran olma hakkına sahip değildir. Bu hak Birleşik Krallığı'ndır.

Birleşik Krallık Parlamentosunca Galler Meclisinin ikinci dereceden yasa yapma yetkisi kaldırılabilir ya da yaptığı yasalar reddedilebilir.

Galler Meclisinin tarihçesi
Galler Ulusal Meclisi

İlk Ulusal Meclisi "Galler Hükümet Hareketi" adı altında 1998 yılında kuruldu. Daha sonra merkezi hükûmet (İngiltere) tarafından birtakım kısıtlı yetkilerle donatılmıştır. Meclis'in 60 üyesi vardır. Meclis üyelerinin 40'ı "First Past the Post", kalan 20'si "Additional Member System" modeliyle seçilir. Mecliste çoğunluğu kazanan parti, Galler Meclisinin ve Hükûmetinin Başkanı olur. "Meclis hükûmeti" şeklinde ifade edilebilecek bir yapıdır. Galler Meclis Hükûmeti yürütme organıdır. Meclis Hükûmeti, Meclis'e karşı sorumludur.

Yeni Hükûmet Binası 2006 yılında Kraliçe tarafından açılmıştır.

Birleşik Krallık Parlamentosunda Galler

Birleşik Krallık Parlamentosu alt birimi 646 sandalyeli House of Commons'da Galler 41 sandalye ile temsil edilmektedir.

Asıl İngiltere ile Galler İlişkileri

Birleşik Krallık'ın lider ülkesi olan İngiltere ile Galler pek çok konuda birbirine geçmiştir. Örneğin, Galler ile İngiltere'nin hukuk sistemi ortaktır. Aynı kanunlar geçerlidir. Kuzey İrlanda ve İskoçya'nın ise Galler'in aksine, kendi hukuk sistemleri vardır.

Yasal sistem dışında kalan diğer konular oldukça karışıktır. Bazı konularda Galler ve İngiltere ortak kurallara sahipken, bazılarında farklılaşmaktadır. Örneğin, Kriket sporunda Galler ve İngiltere ortak ulusal takım çıkarırlar. Bazı dini mezhepler İngiltere-Galler'i bir sayarak örgütlenmelerini yapmışlardır. Bazı partiler İngiltere ve Galler'de ayrı olarak değil tek bir ülke sayarak örgütlenmişlerdir. Galler ile İngiltere birbiri içerisine geçmiş iki ülkedir.

Yerel yönetimler

Galler Ülkesi yerel yönetimi 22 tane tek-katlı yerel idareye bölünmüştür. Bunlardan 9'una county, 10'una county beldesi ve 3'üne şehir adı verilmektedir.

Galler milliyetçiliği
Cardiff Üniversitesi

19. yüzyılın sonlarıyla birlikte Galler'de İngiltere'nin siyasi hegemonyasından kurtulma-bağımsız veya geniş yetkilerle donatılmış bir statüye kavuşma arzusu gelişmiştir. Yapılan seçimlerde ülke nüfusunun %12'si bu arzuyu taşıyan partilere oy vermiştir. Gal ulusalcılığı, İngiliz baskısından kurtulmak, kültürel kimliğini ve İngiliz kültüründen farklı kodlarını korumak fikrine sahiptir. Galler'in İngiliz kimliği altında farksızlaştırılmasına karşıdırlar.

Avrupa Birliği Mevzuatı içinde geliştirilen "Subsidiarite ilkesi" bu akımın en büyük yardımcısıdır. 1992’de Maastricht’te imzalanan ABA’nın 3-b maddesinde (yeni 5. maddesi) şu şekildedir :

“Topluluk bu Antlaşmayla kendisine tanınan yetkilerin ve verilen amaçların sınırları içinde tasarrufta bulunacaktır. Münhasır yetkisine girmeyen alanlarda Topluluk subsidiarite ilkesine göre, yalnızca önerilen tasarrufun (eylemin) amaçları üye ülkeler tarafından yeterince gerçekleştirilemediği ve dolayısıyla önerilen tasarruf boyut ve etkileri bakımından Topluluk tarafından daha iyi gerçekleştirilebildiği takdirde ve bu oranda tasarrufta bulunur. Topluluğun hiçbir tasarrufu, işbu Antlaşmanın amaçlarını gerçekleştirmek için gerekli olanı aşmayacaktır.”

Bu madde AB'ye üye ülkelerde ademi merkeziyetçiliğin ön plana çıkarılması anlamına gelmektedir. Subsidiarite ilkesi bölgesel farklılıkların, çeşitliliğin ve Avrupa mozaiğinin korunmasına yönelik bir ilkedir. AB coğrafyası içinde yer alan Galler, İskoçya, Kuzey İrlanda, Katalonya, Güney Tirol, Korsika gibi bölgeler subsidiarite ilkesini bu işleve dayandırarak farklı algılamaktadırlar. Bu bölgeler ilkenin daha fazla yetki elde etme olanağı sunduğunu belirtmektedirler. Bu anlayış, Birleşik Krallık’a bağlı Galler bölgesinde ilkeyi ön plana çıkaran bir siyasi partinin seçim bildirgesinde açıkça yer almaktadır.

Demografi
Roald Dahl Plass:Cardiff'in ünlü kültür merkezi

2001 verilerine göre Galler ülkesinde 2,903,085, kişi yaşamaktadır. Ülkeler sıralamasında 132. sıradadır. Tüm ada nüfusunun %5'idir. Yapılan araştırmalarda ülke nüfusunun %71'i kendini ulusal kimlik olarak tamamen Gallerli (Gal, Welsh) olarak nitelendirmektedir. %7'si İngiliz-Gal olarak nitelendirmektedir.

Gal halkının kökeni Keltlere dayanmaktadır. İskoçlarla, Man Adası sakinleriyle, İrlandalılarla ve Cornwall bölgesi halkıyla akrabadırlar. Son zamanlarda yapılan bir araştırmaya göre, Gallerli insanların %35'i Galce kökenli soyad taşıdığı tespit edilmiştir.

2001 verilerine göre halkın %72'si kendini Hristiyan olarak tanımlamaktadır. Galler Presbiteryenlik ülkedeki en yaygın mezheptir. Anglikan Galler Kilisesi ise 2. büyük kilisedir. İslam, çoğunluğu göçmen olan 30 binden fazla insan tarafından benimsenmektedir.

Dil
Galce konuşanların ülke içinde dağılımı

Ülkede Galce konuşan kişi sayısı yaklaşık 750 bin kadardır. Bu sayı Galler nüfusunun %25'ini teşkil etmektedir. Nüfusun geri kalanı İngilizce konuşmaktadır. Asıl İngiltere'de ise 115 bin kişi Galce konuşmaktadır. Ada dışında Galce konuşan kişi sayısı yaklaşık 35 bin kadardır. Bu kişiler Galler ülkesinden ABD, Kanada, Arjantin, Avustralya ve Yeni Zelanda'ya göçmüş kişilerdir.

Gelenekler
Gal Ejderhası

Ülke adeta kırmızı ejderha ile özdeştirilmiştir. Ülke sanayileşmiş olsa da özellikle kuzey bölgelerde geleneksel hayat korunmuştur. Galler denince akla pırasa gelir. Tüm adada Galler pırasası ün yapmıştır. Bölgede çok bulunan nergis çiçeği ulusal sembollerden biridir. Sessile cinsi meşe ağacı bölgede oldukça sık rastlanır. Kırmızı çaylak kuşu da bölgede yaşayan nadir türlerden biridir.

Saint David bayrağı bölgede değer gören bir bayraktır.

Gal ulusu açısından kırmızı ejdarhalı bayrakla eşdeğer öneme sahiptir. Galler Prensliği Arması da oldukça önemlidir. Galler Prensliği'nin kuş tüylü rozeti de kültürel öneme sahiptir.

Galler bölgesi geleneksel müzik açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bölgenin arpçıları ünlüdür.

Dağlık olması sebebiyle bölgede süt ve süt ürünleri faaliyetleri gelişmiştir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık gelişmiştir. Yerel bazı tatlara örnekler: Denizbörülcesinden yapılan "Laverbread", meyvelerdan yapılan "bara bread", pırasadan yapılan pırasa çorbası "cawl cennin", bölgede sık yapılan tatlı "Welsh cakes", bölgeye has tostlarda kullanılan peynir "Welsh rarebit" oldukça popülerdir. İngiltere'de "kırmızı et" deyince akla Galler gelir. Galler'in koyun eti makbuldür.

Görüntüler
  • Cardiff - Galler Ülkesi Milli Assemblesi binası
  • Caernarfon Kalesi
  • Nantclwyd-y-dre, Ruthin, Gallerin en eski şehri olduğu düşünülüyor.
  • Llanddwyn Adası deniz feneri ve Gwynedd.
  • Cardiff - Milenyum Stadyumu
  • Port Talbot- çelik fabrikası
  • Milli "Eisteddfod" - Yıllık yapılan Gallerin milli folklor toplantı ve etkinliği
  • "Brecon Beacons" zirvesi - Gallerde en yüksek noktalardan biri.
  • Pembrokeshire kıyısı.
  • Snowdon - Gallerin en yüksek dağı
  • "Brecon Beacons"'da bir yarı vahşi midilli.
  • Gallerin en büyük ikinci şehri olan Swansea'nin marinası
  • Wrexham - Saint Giles (Aziz Cayls) Kilisesi.
  • Newport Transporter Köprüsü, 1906'da yapıldı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
    • Bu madde kısmen veya tümüyle İngilizce Wikipedia "Wales" maddesi kaynaklıdır:

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.