Çek Cumhuriyeti

Çek Cumhuriyeti (Çekçe: Česká republika (dinle )) ya da resmî kısa adıyla Çekya (Çekçe: Česko), Orta Avrupa'da bir ülkedir. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur.

Çekya Çekçe: Česká republika (Çekçe) Çek Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan "Pravda vítězí" (Çekçe) "Hakikat hüküm sürüyor"
Millî marş Kde domov můj? (Çekçe) Evim nerede?
Başkent ve en büyük şehir	Prag 50°05′K 14°28′D
Resmî diller	Çekçe
Hükûmet	Üniter parlamenter cumhuriyet
• Başkan	Miloš Zeman
• Başbakan	Andrej Babiš
Tarihçe
• Avu.-Mac.'dan ayrılma	28 Ekim 1918
• Çekoslovakya'nın dağılması	1 Ocak 1993
Yüzölçümü
• Toplam	78.866 km^2 (30.450 sq mi) (116.)
• Su (%)	2
Nüfus
• 2018 tahminî	10.637.794[1] (81.)
• 2011 sayımı	10.436.560[2]
• Yoğunluk	134/km^2 (347,1/sq mi) (87.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	432,346 milyar $[3] (36.)
• Kişi başına	40.585 $[3] (34.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	261,732 milyar $[3] (36.)
• Kişi başına	24.569 $[3] (37.)
Gini (2019)	24.0[4] düşük · 5.
İGE (2019)	0.900[5] çok yüksek · 27.
Para birimi	Çek Korunası (CZK)
Zaman dilimi	UTC+1 (OAZD)
• Yaz (YSU)	UTC+2 (OAYZD)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	420^2
İnternet alan adı	.cz^1
Resmî site czech.cz
.eu diğer AB ülkeleri ile ortak kullanımdadır. 1997'ye kadar 42 kodunu Slovakya ile ortak kullandı.

Tarihî Prag kenti, ülkenin başkenti ve en büyük kenti olmasının yanı sıra, çok ilgi çeken bir turizm merkezidir. Ülke; Bohemya, Moravya ve Silezya bölgelerinden oluşur. Çek Cumhuriyeti, 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'nin üyesi olmuştur.

Ülkenin dünya çapında tanınan ürünleri; kristal, cam işlemeleri ve garnet taşıdır. Bunun yanında bira, gerek üretim gerek kültür olarak ülkenin en önemli sembollerindendir. Pek çok ülkede yerel bira üreticileri isim haklarını başta Bohemya bölgesine bağlı Plzeň şehri olmak üzere bu ülkeden almıştır.

Etimoloji

Ülkenin kısa adı 3 Temmuz 2016'da alınan bir kararla resmen "Çekya" oldu.[6] Prag yönetimi ülkenin yeni adının İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça, Arapça ve Çince karşılıklarını başta Birleşmiş Milletler olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlara bildirdi.[7] "Çek Cumhuriyeti" ise devletin resmî adı olarak hâlâ kullanılmaktadır.[8]

Tarihçe

Günümüzdeki Çekler'in ataları 5. yüzyılda Karadeniz ve Karpat dağlarından kalkarak Orta Avrupa'ya göç etmiş Slavlardır.

8. yüzyılda bölgede Büyük Moravya Prensliği kuruldu. 874 yılında Çek kökenli I. Bořivoj, Hristiyanlığı kabul ederek Büyük Moravya Prensliği'nden bağımsızlığını ilân etti ve böylece ilk Bohemya devleti ortaya çıktı. I. Bořivoj'un kurduğu Přemyslovců Hanedanı, Bohemya'yı orta çağın sonuna kadar yönetti. Orta Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biri olan Bohemya, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı.

Mezhep kavgalarından dolayı çıkan 15. yüzyıldaki Hussit Savaşları ve 17. yüzyıldaki Otuz Yıl Savaşları Bohemya halkına büyük zararlar verdi. 16. yüzyıldan itibaren bölge Habsburglar'ın yönetimi altına girdi. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu zayıfladıkça Bohemya, önce Avusturya İmparatorluğu sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı sonunda yıkılınca 1918 yılında; Slovakya, Bohemya, Moravya, Silezya, ve Karpat Rutenya birleşerek Çekoslovakya adında bir ülke haline geldi.

II. Dünya Savaşı başladıktan sonra Slovakya, Nazi Almanyası'yla anlaşarak Çekoslovakya'dan ayrıldı. 9 Mayıs 1945 tarihinde, Sovyetler Birliği ve Amerikan birlikleri ülkeye girerek ülkedeki Alman işgaline son verdiler. Çekoslovakya tekrar birleşti. 1948 yılında yönetim, komünistlerin eline geçti. Bu tarihten sonra Çekoslovakya, 41 yıl boyunca Doğu Bloku'nda yer aldı.

Kadife Devrimi (1989)

5 Ocak 1968 tarihinde iktidara gelen Alexander Dubček, siyasi bir liberalleşme dönemi başlattı. Ancak Prag Baharı adı verilen bu dönem, aynı yılın 20 Ağustos'unda Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı müttefiklerinin (Romanya hariç) ülkeyi işgal etmesi ile sona erdi. Kasım 1989'da Çekoslovakya Kadife Devrimi adı verilen kansız bir devrimle kapitalizme dönüş yaptı. Çekoslovakya, 1 Ocak 1993 tarihinde barışçı bir biçimde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere iki ülkeye ayrıldı. Her iki ülkede geniş çaplı ekonomik reformlar yapıldı. Çek Cumhuriyeti; 12 Mart 1999 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa Birliği'ne katıldı. Çek Cumhuriyeti, 21 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Avrupa vize birliğine dahil edilmiştir.

İdari yapısı

2000 yılından beri Çek Cumhuriyeti, 13 vilâyet (Çekçe: kraje, tekil kraj) ve başkent Prag'dan oluşmaktadır. Her vilâyet, kendi meclisine (krajské zastupitelstvo) ve vâlisine (hejtman) sahiptir. Prag'da ise meclis ve başkanlık güçleri, şehir konseyi ve belediye başkanı tarafından yürütülür.

Çek Cumhuriyeti'nin geleneksel illerini ve günümüzdeki idari illerini gösteren harita

İlçelerle beraber harita

Plaka kodu	İl adı Türkçe	İl adı Çekçe	İdari yer	Nüfus (2004 tahmini)	Nüfus (2011 tahmini)[9]
A	Prag ^a	Hlavní město Praha	n/a	1,170,571	1,268,796
S	Merkez Bohemya ili	Středočeský kraj	Prag^b	1,144,071	1,289,211
C	Güney Bohemya ili	Jihočeský kraj	České Budějovice	625,712	628,336
P	Pilsen ili	Plzeňský kraj	Plzeň	549,618	570,401
K	Karlovy Vary ili	Karlovarský kraj	Karlovy Vary	304,588	808,961
U	Ústí nad Labem ili	Ústecký kraj	Ústí nad Labem	822,133	835,814
L	Liberec ili	Liberecký kraj	Liberec	427,563	432,439
H	Hradec Králové ili	Královéhradecký kraj	Hradec Králové	547,296	547,916
E	Pardubice ili	Pardubický kraj	Pardubice	505,285	511,627
M	Olomouc ili	Olomoucký kraj	Olomouc	635,126	628,427
T	Moravya-Silezya ili	Moravskoslezský kraj	Ostrava	1,257,554	1,205,834
B	Güney Moravya ili	Jihomoravský kraj	Brno	1,123,201	1,163,508
Z	Zlín ili	Zlínský kraj	Zlín	590,706	579,944
J	Vysočina ili	Kraj Vysočina	Jihlava	517,153	505,565

^a Başkent.
^b Devlet dairesi yeri.

Çek Cumhuriyeti, çok partili parlamenter sistem ile idâre edilmektedir. Temsilciler meclisinde 200, senatoda 81 vekil bulunmaktadır.

1993’ten 2012’ye kadar cumhurbaşkanı 5 yıllığına meclis tarafından seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyordu. 2013 yılında ise cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilmiştir. Miloš Zeman doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Hükûmet, temsilciler meclisine karşı sorumludur. 17 Ocak 2014’te göreve gelen başbakan Bohuslav Sobotka 11. başbakan olarak hâlen görev yapmaktadır. Ülkede % 5 seçim barajı uygulanmaktadır. Temsilciler meclisi üyeleri dört yıllık bir dönem için seçilmektedir. 14 idari seçim bölgesi bulunmaktadır.

2013 genel seçimleri

Parti	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
Çek Sosyal Demokrat Partisi (ČSSD)	1,016,829	20.46	–1.62	50	–6
ANO 2011	927,240	18.66	New	47	New
Komünist Parti (KSČM)	741,044	14.91	+3.64	33	+7
TOP 09	596,357	12.00	–4.70	26	–15
Demokratik Yurttaşlık Partisi (ODS)	384,174	7.73	–12.50	16	–37
Doğrudan Demokrasi Partisi (ÚSVIT)	342,339	6.89	New	14	New
Hristiyan Demokratlar Birliği – Çekoslovak Toplum Partisi (KDU-ČSL)	336,970	6.78	+2.39	14	+14

Ordu

Çek Cumhuriyeti, 12 Mart 1999 tarihinden beri NATO üyesidir. Ülke GSYİH'sinin %1,8'ini askerî harcamalara ayırmaktadır.

Ekonomi

2017 yılı itibarıyla, Çek Cumhuriyeti'nde kişi başına düşen SAGP bakımından GSYİH $ 35,223 ABD Doları (İsrail, İtalya veya Slovenya'ya benzer şekilde) ve nominal değerde $ 20,152 ABD Doları'dır. Kasım 2018 itibarıyla Çek Cumhuriyeti'ndeki işsizlik oranı Avrupa Birliği içinde %1,9 oranıyla en düşüktü ve Çek Cumhuriyeti, yoksulluk bakımından OECD üyeleri arasında Danimarka'dan sonra ikinci en düşük orana sahipti. Çek Cumhuriyeti; hem Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde (Norveç'in ardından) hem de Küresel Yenilikçilik Endeksi'nde (Avustralya'nın ardından) 24. sırada, Küresel Rekabet Raporu'nda 29. sırada, İş Yapılma Kolaylığı Endeksi'nde 30. ve Küresel Ticaret Etkinleştirme Raporu'nda (Kanada'nın ardından) 25.sırada yer almaktadır. Hem dış satımda hem de dış alımda, en büyük ticaret ortağı Almanya başta olmak üzere genel olarak ticaret ortakları Avrupa Birliği'nin üyeleridir.

Çek Cumhuriyeti, çeşitlendirilmiş bir ekonomi görünümü sergileyerek 2016 'Ekonomik Bileşim Endeksi'nde 10. sırada yer almıştır. Ülkede ekonominin %60'lık dilimini hizmetler, %37.5'lik dilimini endüstri, ve %2.5'lik dilimini de tarım iş kolu oluşturmaktadır. Başlıca endüstri girdisi; yüksek teknoloji mühendisliği, elektronik, otomotiv ve makine yapımı, çelik üretimi, ulaşım ekipmanları üretimi, kimyasal ürün üretimi ve ilaç üretiminden sağlanmaktadır. Başlıca servisler Araştırma ve Geliştirme, ICT ve Yazılım Geliştirme, Nanoteknoloji ve diğerleri arasında da Biyoteknoloji gibi Yaşam Bilimleri dallarından oluşmaktadır. Başlıca tarım ürünleri tahıllar, bitkisel yağlar ve şerbetçi otudur. En büyük Çek şirketleri Skoda Auto, RWE Supply Trading ve Unipetrol'dur.

Coğrafya

Çek Cumhuriyeti 51°'nin kuzeyinde bulunan küçük bir bölge dışında 48° ile 51° K enlemlerinde ve 12° ile 19° D boylamlarında yer almaktadır.

Ülkedeki yeryüzü şekilleri bölgesine göre değişmektedir. Batıdaki Bohemya'da genelde yüksek olmayan dağlar tarafından çevrelenen nehir havzaları, tepeler ve platolar bulunur. Ülkenin doğusundaki Moravya ise dağlıktır.[10][11]

Demografi

Çek Cumhuriyeti Nüfusu[12]
Yıl	Toplam	Artış	Yıl	Toplam	Artış
1857	7.016.531	-	1950	8.896.133	%-16.7
1869	7.617.230	%8,6	1961	9.571.531	%7,6
1880	8.222.013	%7,9	1970	9.807.697	%2,5
1890	8.665.421	%5,4	1980	10.291.927	%4,9
1900	9.372.214	%8,2	1991	10.302.215	%0,1
1910	10.078.637	%7,5	2001	10.230.060	%-0,7
1921	10.009.587	%-0,7	2011	10.436.560	%2,0
1930	10.674.386	%6,6	2016	10.572.427	%1,3

Çek Cumhuriyeti nüfusunun %94,2'si Çekler'den oluşur. Küçük azınlık olarak Slovaklar (%1,9) ve Almanlar (%0,4) vardır. Ayrıca ülkede bir miktar Polonyalı da yaşar. Nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşar. Nüfusun en yoğun olduğu yerler başkent Prag ile Pilsen, Brno ve Ostrava'dır.

Din

Çek Cumhuriyeti AB'de Estonya'dan sonra en büyük ateist nüfusu barındıran ülkedir. Nüfusun %60'ının dinî inancı yoktur. Günümüzde kullanılmayan bazı kilise ve manastırlar konser salonu, müze olarak hizmet vermektedir.

Galeri

• 
  Prag, Çek Cumhuriyeti başkenti
• 
  Prag Kalesi
• 
  Karlštejn Şatosu "Merkezi Bohemya Bölgesi"nde 1348'de V. Charles tarafından kurulmuş
• 
  Tábor, "Güney Bohemya Bölgesi"'nde bir kasaba, 1420'de "Hussite"lar tarafından kurulmuş
• 
  Český Krumlov
• 
  Děvičky Şatosu harabeleri Nové Mlýny Baraj gölü yakınlarında
• 
  Sněžka, Çek Cumhuriyeti'nin en yüksek dağı
• 
  Kutná Hora'da St. Barbara Kilisesi
• 
  Çek Cumhuriyeti'nin eski Moravya bölgesinde Vlčnov'da folklorik halk giysileri
• 
  Telč, güney Moravya'da bir kasaba
• 
  Český Šternberk Kalesi
• 
  Třeboň - Masaryk Meydanı
• 
  Červená Lhota şatosu
• 
  Çek askerleri

Ayrıca bakınız

• Çek Cumhuriyeti'nde LGBT hakları

Kaynakça

1. "Population". Czech Statistical Office. 2018. 15 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
2. Census of Population and Housing 2011: Basic final results 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Czech Statistical Office 29 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi 19 Aralık 2012.
3. "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 2 Kasım 2019.
4. "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 March 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 July 2020.
5. "Human Development Report 2020" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
6. "Çek Cumhuriyeti'nin ismi artık resmen Çekya oldu". Hürriyet. 3 Temmuz 2016. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2016.
7. "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017.
8. "Czech Republic or Czechia? The debate goes on". The National (İngilizce). 28 Nisan 2016. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2016.
9. "Základní výsledky". Czech Statistical Office. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015.
10. "CIA World Factbook- Czech Republic". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2012.
11. "ABD Kongre Kütüphanesi, A Country Study: Czechoslovakia (Former)". 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
12. "Czech Statistic Office". 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2007.

Dış bağlantılar

• Social values, Science and Technology21 Ağustos 2011 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi (İngilizce)